بر مبنای این تفاهم‌نامه که روز گذشته از سوی مقامات ارشد بنیاد مسکن وکمیته امداد امام خمینی (ره) امضا شد، در حالی برنامه احداث و تکمیل ۲۰ هزار واحد مسکن روستایی در مناطق مختلف کشور به مدت یک سال در دستور کار این دو نهاد قرار گرفت که بنا بر اعلام امضا‌کنندگان، این تفاهم‌نامه به گونه‌ای طراحی و برنامه‌ریزی شده است که برای سال دوم وسال‌های بعدی نیز قابلیت تمدید دارد.

تفاهم‌نامه‌ای که دیروز بین علیرضا تابش رئیس بنیاد مسکن و پرویز فتاح رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) به امضا رسید در سال‌های بعد نیز می‌تواند حداقل در تیراژ فعلی-۲۰ هزار واحد مسکونی- و حتی بیشتر به‌صورت سریالی تمدید شده و ادامه یابد. کارشناسان معتقدند این تفاهم‌نامه در واقع به نوعی اکرانی متفاوت از مسکن اجتماعی محسوب می‌شود؛ طرحی که بر مبنای مصوبه سال گذشته دولت قرار بود امسال در قالب تامین ۱۰۰ هزار واحد مسکونی برای خانوارهای کم‌درآمد شهری نیازمند مسکن اجرا شود و به‌صورت سالانه تا پایان برنامه ششم توسعه نیز ادامه یابد اما تاکنون به دلیل عدم تامین منابع مالی اجرایی نشده است.

محتوای این تفاهم‌نامه از وجود دو هدف عمده برای همکاری مشترک این دو نهاد عمومی و حمایتی متولی تامین مسکن و معیشت محرومان به خصوص خانوارهای روستایی محروم خبر می‌دهد؛ بر مبنای هدف اول، در قالب این تفاهم‌نامه، نقشه «مهار مهاجرت» از روستاها‌ از طریق توانمندسازی ساکنان کم‌درآمد و محروم روستایی با تامین مسکن موردنیاز برای سکونت این خانوارها طراحی شده است؛ به این معنا که در قالب این هدف، دو نهاد متولی تامین معیشت خانوارهای محروم روستایی، همزمان با تامین مسکن مورد نیاز این خانوارها، ابتدا روند مهاجرت از روستا به شهر را متوقف و سپس در گام‌های بعدی، با ادامه همین روند، به دنبال تحقق مهاجرت معکوس از شهر به روستا خواهند بود.

سهم خانوارهای روستایی از کل خانوارهای کشور از ۵۷ درصد در سال ۵۵ به ۲۵ درصد در سال ۹۵ رسید؛ اگرچه شتاب کاهش جمعیت روستایی طی ۱۰ سال اخیر کاهش یافته اما روند مهاجرت از روستاها به شهرها همچنان ادامه دارد؛ این طرح به نوعی تلاش برای کمک به مهار مهاجرت ناشی از فقر روستایی و در ادامه احیای مجدد جمعیت روستایی محسوب می‌شود.

به این معنا که از طریق توانمندسازی خانوارهای محروم و تامین نیاز سکونتی آنها، آن دسته از روستاییان محروم و کم‌درآمد که قادر به تامین همزمان هزینه‌های سکونت و معیشت خود در روستا نیستند وبه دنبال کسب درآمد بیشتر به شهرها مهاجرت کرده‌اند، نیز به محل سکونت سابق خود برگردند.  بنا بر اعلام رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره)برآوردها و بررسی‌های انجام شده از سوی این نهاد حمایتی حاکی است در حال حاضر عمده‌ترین مشکل غالب خانوارهای روستایی محروم و تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره)، مشکلات ناشی از ناتوانی در تامین مسکن مورد نیاز یا به عبارت بهتر مشکلات سکونتی آنها است؛ به‌عبارت دیگر عمده خانوارهای محروم تحت پوشش این نهاد حمایتی توانایی اولیه را برای تامین مسکن مورد نیاز برای سکونت خود ندارند، این درحالی است که در صورت تامین مسکن مناسب برای آنها، این خانوارها قادر به تامین مابقی ملزومات زندگی و معیشت خود خواهند بود.  بررسی‌های «دنیای اقتصاد» حاکی است، هر چند نمی‌توان موضوع بدمسکنی یا ناتوانی در تامین مسکن مناسب را عامل اصلی مهاجرت همه روستاییان مهاجر از روستا به شهر عنوان کرد اما در بسیاری موارد تامین مسکن برای مهاجران فقیر روستاها نقش بسیار مهمی در بازگشت آنها به محل سکونت سابقشان-روستاها-ایفا می‌کند.

دومین هدفی که در متن تفاهم‌نامه امضاشده بین دو نهاد حمایتی بنیاد مسکن و کمیته امداد امام خمینی(ره)، ذکر شده است «افزایش بنیه مالی خانوارهای فقیر روستایی برای ساخت یا تکمیل واحدهای مسکونی روستایی» است؛ اگرچه وام ساخت مسکن روستایی هم‌اکنون به میزان ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان به ترتیب برای مناطق عادی و مرزی پرداخت می‌شود اما تسهیلات فعلی در حال حاضر به‌طور کامل کفاف هزینه‌های ساخت مسکن روستایی را برای خانوارهای محروم و کم‌درآمد نمی‌دهد؛ در تفاهم‌نامه‌ای که روز گذشته بین رئیس بنیاد مسکن و رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره)به امضا رسید، تامین منابع و حمایت‌های مکمل برای تسهیلات ۱۸ تا ۲۰ میلیونی مسکن روستایی به منظور توانمندسازی خانوارهای محروم روستایی برای ساخت مسکن یکی از مهم‌ترین اهداف ذکر شده است؛ هم‌اکنون خانوارهای روستایی برای ساخت واحدهای روستایی علاوه بر تسهیلات ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومانی باید مبالغی را در اختیار داشته باشند که با استفاده از آن بتوانند واحد مسکونی در دست ساخت خود را تکمیل کنند.

این در حالی است که در قالب تفاهم‌نامه جدید، منابع مکمل وام ساخت مسکن روستایی برای آن دسته از روستاییان محروم تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) فراهم می‌شود.  به گزارش «دنیای اقتصاد»، بر اساس متن تفاهم‌نامه‌ای که دیروز به امضای علیرضا تابش و پرویز فتاح روسای بنیاد مسکن و کمیته امداد امام خمینی(ره)رسید، قرار است پنج شکل حمایت مالی و غیرمالی از خانوارهای محروم نیازمند مسکن در روستاهای کشور به عمل‌ آید. براین اساس، در سال جاری، ۶ میلیارد تومان منابع مالی برای پرداخت تسهیلات تا سقف ۴ میلیون تومان به آن دسته از روستاییان محرومی که طی سال‌های اخیر تسهیلات نوسازی مسکن را دریافت کرده‌اند اما به دلیل ضعف بنیه مالی قادر به تکمیل واحد مسکونی در دست ساخت نشده‌اند پرداخت شود، که۳ میلیارد تومان از این منابع از سوی کمیته امداد امام خمینی(ره) و ۳ میلیارد تومان دیگر از سوی بنیاد مسکن تامین خواهد شد.

همچنین بنیاد مسکن با در نظر گرفتن ۵ میلیارد تومان دیگر منابع، اقدام به پرداخت تسهیلات بلاعوض ۲ میلیون و۵۰۰ هزار تومانی به ۲ هزار خانوار محروم روستایی خواهد کرد که هم اکنون متقاضی دریافت تسهیلات ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومانی نوسازی در روستاها هستند و از سوی کمیته امداد امام خمینی(ره) به‌عنوان خانوار محروم و تحت پوشش این نهاد حمایتی به بنیاد مسکن معرفی می‌شوند. شکل سوم حمایت از خانوارهای محروم و بی‌مسکن روستایی در قالب این تفاهم‌نامه، حل مشکل ضمانت‌بانکی برای تسهیلات پذیر کردن خانوارهایی است که به دلیل نداشتن ضامن معتبر قادر به دریافت تسهیلات و تامین مسکن خود نیستند؛ بر اساس مفاد تفاهم‌نامه‌ای که دیروز به امضا رسید، کمیته امداد امام خمینی(ره) با همکاری بنیاد مسکن و خیرین مسکن ساز و سایر افراد خیر و کمک‌های مردمی، اقدام به حل مشکل تضمین برای خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد خواهد کرد.

در متن این تفاهم‌نامه به صراحت ذکر شده است که باید اقدامات لازم برای برخورداری جامعه هدف از شرایط دریافت تسهیلات ساخت مسکن روستایی، با استفاده از حمایت و کمک بنیاد مسکن، کمیته امداد و افراد خیر، به عمل آید.

شکل چهارم حمایت برای تامین مسکن خانوارهای محروم روستایی موضوع این تفاهم‌نامه در نظر گرفتن معافیت‌های مربوط به پرداخت حق انشعابات آب، برق، گاز و دفع فاضلاب و همچنین معافیت از پرداخت عوارض صدور پروانه ساختمانی برای خانوارهای هدف است. بر اساس وظایف تعریف شده در متن تفاهم‌نامه برای کمیته امداد، این نهاد حمایتی متعهد شد نیازمندان تحت حمایت خود را که در لیست مشمولان برخوردار از امکانات این تفاهم‌نامه قرار می‌گیرند به سازمان‌ها و ادارات ذی‌ربط به منظور برقراری معافیت از پرداخت هزینه‌های حق انشعابات آب، برق، گاز و دفع فاضلاب و همچنین عوارض صدور پروانه ساختمانی معرفی و تا حصول نتیجه موردنظر موضوع را پیگیری کند.  جذب کمک‌های مالی و غیر مالی از سوی خیرین به‌عنوان منابع مکمل تسهیلات ساخت و مبلغ بلاعوض پرداختی به روستاییان فاقد مسکن تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره)پنجمین شکل حمایت از این خانوارها در قالب تفاهم‌نامه بنیاد مسکن و کمیته امداد است.

به این معنا که از طریق ایجاد پوشش حمایتی برای تامین مالی مسکن روستاییان محروم، با استفاده از وام مسکن روستایی، مبلغ بلاعوض و همچنین جذب کمک‌های مالی خیرین، نیاز به آورده نقدی جامعه هدف(خانوارهای روستایی محروم فاقد مسکن) به حداقل برسد.  به گزارش «دنیای اقتصاد»، تفاهم‌نامه مشترک بین بنیاد مسکن و کمیته امداد امام خمینی(ره) برای ساخت ۲۰ هزار واحد مسکن روستایی، قرار است با ۱۱ میلیارد تومان منابع نقد برای پرداخت مبالغ بلاعوض به خانوارهای روستایی محروم و در قالب یک طرح یکساله به اجرا دربیاید.

یافته‌های «دنیای اقتصاد» از نحوه اجرای طرح ساخت ۲۰ هزار واحد مسکن روستایی مختص خانوارهای نیازمند بر مبنای اظهارات روسای دو نهاد حمایتی بنیاد مسکن و کمیته امداد امام خمینی(ره) حاکی است جامعه هدف این طرح، ۲۰ هزار خانوار نیازمند روستایی فاقد مسکن هستند که یا تاکنون از هیچ تسهیلاتی برای ساخت مسکن استفاده نکرده‌اند یا به‌رغم دریافت تسهیلات در دوره‌های قبلی، به دلیل ضعف بنیه مالی موفق به تکمیل واحدهای در دست ساخت خود و سکونت در آنها نشده‌اند.

آن طور که روز گذشته، روسای دو نهاد حمایتی مذکور درخصوص جزئیات نحوه اجرای این طرح اعلام کردند، برای اجرای این طرح سهمیه‌بندی جغرافیایی صورت نخواهد گرفت و ساخت و تکمیل واحدها صرفا با اولویت افرادی است که در قالب لیست کمیته امداد به بنیاد مسکن برای تامین مسکن معرفی می‌شوند.

به این معنا که برای اجرای این طرح سهمیه استانی مشخص نمی‌شود. بلکه طرح با اولویت نیازمندترین خانوارها در کل کشور به اجرا درخواهد آمد. به گزارش «دنیای اقتصاد» قرار است طی یک ماه آینده فهرست و مشخصات کامل هویتی و سکونتی افراد مشمول این طرح از سوی کمیته امداد به بنیاد مسکن ارائه شود و بنیاد مسکن بر مبنای اولویت، اقدام به ساخت یا تکمیل واحدهای مسکونی برای این افراد کند. ساکنان فقیر و بی‌مسکن روستاها که تحت‌پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) قرار دارند، عیالوارهای روستایی که تعداد زیادی فرزند دارند و افرادی که بر مبنای دستورالعمل‌های پرداخت تسهیلات مسکن روستایی از شرایط دریافت تسهیلات مسکن روستایی برخوردارند، در اولویت لیست کمیته امداد برای اجرای طرح ساخت ۲۰ هزار واحد مسکونی هستند. این درحالی است که بنا بر اعلام پرویز فتاح، رئیس کمیته امداد، سایر افرادی که به نحوی در لیست مشمولان دریافت تسهیلات مسکن روستایی قرار ندارند(به‌عنوان مثال قادر به پرداخت اقساط نیستند یا ضامن معتبر ندارند و... )اما تحت‌پوشش کمیته امداد و جزو خانوارهای محروم و بی‌مسکن هستند با کمک این نهاد حمایتی و خیرین، به تدریج در فهرست طرح تامین مسکن قرار خواهند گرفت و کمیته امداد به هیچ‌وجه از آنها چشم‌پوشی نخواهد کرد.

در تفاهم‌نامه‌ای که دیروز به امضای روسای بنیاد مسکن و کمیته امداد رسید، همچنین به صراحت اعلام شده است تامین زمین جزو تعهدات بنیاد مسکن است؛ بر این اساس بنیاد مسکن مکلف است در روستاهایی که روستاییان واجد شرایط برای ساخت مسکن زمین در اختیار ندارند اما بنیاد مسکن در آن روستاها زمین دارد، زمین موردنیاز برای ساخت مسکن معرفی‌شدگان از سوی کمیته امداد از سوی بنیاد تامین شود.

کف و سقف متراژ واحدهای احداثی

بر مبنای متن تفاهم‌نامه، واحدهایی که قرار است در قالب این طرح احداث شوند در متراژ حداقل ۴۰ مترمربع تا زیر ۱۰۰ مترمربع ساخته خواهند شد. بنا بر اعلام علیرضا تابش، رئیس بنیاد مسکن، هدف از طراحی واحدها در متراژ‌های کوچک، به حداقل رساندن هزینه‌های ساخت است؛ به‌طوری که خانوارهای روستایی دیگر نیازی به تامین آورده نقدی نداشته باشند؛ تحقیقات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد هم‌اکنون میانگین هزینه ساخت هر مترمربع واحد مسکونی روستایی بدون احتساب هزینه تامین زمین حدود ۶۰۰ هزار تومان است؛ به این ترتیب برای ساخت یک واحد مسکونی ۴۰ مترمربعی ۲۴ میلیون تومان موردنیاز است. این در حالی است که با احتساب وام مسکن روستایی ۱۸ میلیون تومانی و مبلغ بلاعوض ۲ میلیون و۵۰۰ هزار تومانی، ۸۵ درصد هزینه ساخت واحد ۴۰ مترمربعی تامین خواهد شد.

رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره) دیروز اعلام کرد: سال گذشته حدود ۲۵ هزار خدمت از نظر احداث یا خرید مسکن در شهر و روستا ارائه کردیم و امسال نیز امیدواریم بتوانیم این عدد را بالاتر ببریم، در حقیقت نظام اسلامی می‌تواند افراد نیازمند را صاحب منزل مسکونی کند، اما شرایط اقتصادی نیز سخت است و ما نیز باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که منجر به ثبت روستا و عدم مهاجرت شویم، در حقیقت این طرح برای شهر نیست و امتیازی بوده که برای روستاها قائل شده‌ایم. به گفته فتاح، مابقی هزینه احداث مسکن در این طرح باید از طریق کمیته امداد، خیرین مسکن‌ساز و خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد تامین شود.

رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره) ادامه داد: سال گذشته طی امضای تفاهم‌نامه‌ای با بسیج سپاه پاسداران ۴۱۵۰ واحد در روستاهای ۶ استان کشور ساخته شد که طرح موفقی بود و توانستیم از آورده‌ها و توان ساخت بسیج سپاه پاسداران نیز استفاده کنیم.  فتاح در ادامه با اشاره به اینکه یک میلیون و ۶۰۰ هزار خانوار تحت پوشش و مستمری بگیر ماهانه کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند و این تعداد نسبت به سال ۹۵، ۱۰ درصد کاهش داشته است، اظهار کرد: کاهش ۱۰ درصدی جمعیت تحت پوشش کمیته امداد در پی تلاش برای توانمندسازی این خانوارها صورت گرفته است که تامین مسکن یکی از وجوه مهم این توانمندسازی است. 

رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) همچنین یک توصیه مهم به متولیان بخش مسکن مطرح کرد مبنی بر اینکه لازمه تامین مسکن روستایی و حمایتی، توانمندسازی ساکنان روستاها و کم‌درآمدهاست؛ به‌طوری که بدون توانمندسازی این افراد هر حمایت دیگری فاقد اثربخشی لازم خواهد بود.