خبرها حکایت از آن دارد که طرز فکر بورس مشتقه ارزی باز هم در صحبت‌های برخی از مدیران بازار سرمایه خودنمایی کرده که می‌تواند خوش‌بینی‌های جدیدی برای تاسیس این بازار مالی به شمار رود. در صورت عزم جدی بدنه اقتصادی در دولت شاید هیچ مانعی در برابر راه‌اندازی بورس ارز وجود نداشته باشد، زیرا زیرساخت‌های مورد نیاز آن وجود دارد.

نوسانات قیمت ارز در سال‌های اخیر تاثیرات مهمی بر اقتصاد کشور بر جا گذاشته تا جایی که در برخی از صحبت‌ها و گمانه‌زنی‌ها، این نوسان نرخ و عدم پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز به‌عنوان یکی از سرعت‌گیرهای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران معرفی شده است. این در حالی است که در ماه‌های اخیر تکانه‌های حاصل از نوسان قیمت دلار در بازار آزاد باز هم تاثیرگذاری خود را بر ساز و کارهای اقتصادی کشورمان یادآور شده است. از سوی دیگر فعالان بسیاری در این بازار در حال معامله‌گری هستند تا جایی که داد و ستد دلار و ارزهای معتبر دیگر به‌صورت نقدی، حواله، دلار فردایی (تحویل در روزهای آینده) و شیوه‌های مختلف سفته‌بازی ارزی واقعیت‌های این بازار به شمار می‌آید.

نگاهی به ادبیات معامله‌گران در بازارهای سکه، طلا و مخصوصا آتی سکه طلا نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران به این موارد بیش از گذشته توجه می‌کنند تا جایی که یکی از سیگنال‌های مهم در معاملات بازار آتی سکه طلا همین موارد یعنی قیمت دلار و سکه نقدی برای تحویل در روزهای آینده (دلار و سکه فردایی) به شمار می‌رود. این وضعیت در شرایطی خطرناک‌تر جلوه می‌کند که برخی از فعالان بازار ارز اقدام به خالی‌فروشی (عدم وجود ارز به‌صورت فیزیکی و معامله برای تحویل در روزهای آینده) کرده‌اند که همین نکته به ظاهر ساده به یکی از داده‌های مهم در نوسان قیمت ارز و مخصوصا کاهش اعتماد‌پذیری به این بازار تبدیل شده است. در نوسانات شدید قیمت‌ها این وضعیت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا بازاری که مستعد تغییر باشد، با هر کدام از این سیگنال‌ها تغییر جهت داده و در نهایت بازاری شکننده، غیررسمی و با اعتماد‌پذیری پایین ایجاد می‌کند.

این موارد اگرچه همیشه در بازار ارز خودنمایی نمی‌کند، ولی در روزهای نوسان نرخ، تمامی آنها ایفای نقش خواهند کرد. با توجه به این مفروضات و البته فعالان گسترده در این بازار می‌توان گفت که در صورت ایجاد بورس ارز با رویکرد معاملات آتی می‌توان به این بی نظمی‌ها سر‌و‌سامان بخشید تا جایی که سیگنال‌های مخرب در بازاری مدون و مدرن، به اهرمی برای مدیریت بازار، شفافیت قیمت‌ها و افزایش سطح اعتماد تبدیل خواهند شد. نیم نگاهی به بازار غیررسمی ارز نشان می‌دهد که بدنه معامله‌گری در این بازار هم اکنون به‌صورت غیررسمی اقدام به معاملات آتی ارز می‌کنند که البته همین سیگنال با فرض نشان دادن جو روانی در بازار، حتی می‌تواند به معامله‌گران حرفه‌ای در بازارهایی رسمی همچون آتی سکه طلا یک داده مهم را ارائه کند اگرچه درخصوص اعتماد به تاثیرگذاری آن نمی‌توان اظهارنظر قطعی داشت. حال با توجه به این موارد و وجود بدنه معامله‌گری در بازار ارز حتی با رویکرد آتی، به نظر می‌رسد زمینه‌های روانی برای آغاز به کار بورس ارز در بدنه بازار فراهم باشد.

نکته مهم در بازارهای مشتقه را می‌توان تخلیه هیجانات ناشی از نوسان قیمت‌ها و حتی دورنمای نوسان نرخ به شمار آورد، زیرا حداقل خروجی این رویکرد معاملاتی این است که دارایی واقعی مورد معامله قرار نگرفته و تا زمان سررسید، نیازی نیست که اصل دارایی (ارز و یا سکه) مورد تحویل فیزیکی قرار بگیرد. این ویژگی به ظاهر ساده موجب شده تا در بازارهای جهانی برای هر دارایی پایه بعضا تا ده‌ها معامله مشتقه صورت بگیرد بدون آنکه به آن دارایی به‌صورت فیزیکی نیازی داشته باشیم. این مطلب می‌تواند حجم بزرگی از تقاضای سفته‌بازی روی ارز را خنثی کند؛ رخدادی که هم اکنون در بازار آتی سکه رخ داده و تداوم یافته است. به‌عنوان یک نمونه مشخص در بازار آتی سکه در سال جاری، متوسط حجم معاملات هفتگی رقمی نزدیک به ۴۶ هزار سکه بوده و حال اگر قرار بود این حجم از معاملات مشتقه در بازار نقدی و به‌صورت فیزیکی مورد معامله قرار می‌گرفت، حجم بزرگی از توانمندی این بازار در این چارچوب به‌صورت فیزیکی محدود می‌شد. در بازار ارز نیز همین روند پتانسیل اجرایی شدن دارد یعنی بدون نیاز به دلار به‌صورت نقدی و تحویل فیزیکی، می‌توان بخش اعظم التهاب در بازار ارز با محوریت واسطه گری و سفته بازی را تجمیع کرد و پس از پتانسیل رصد دائم، می‌توان این مولفه تاثیرگذار بر نرخ را به آسانی مدیریت کرد. رخدادی که هم اکنون تمامی پتانسیل و ملزومات آن در بورس کالا فراهم شده و شاید تا آغاز به کار بورس ارز، تنها یک عزم جدی نیاز باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد هم اکنون تمامی ملزومات اجرای بورس ارز در بورس کالا فراهم شده و البته زیرساخت‌ها و نرم افزارهای اجرای آن نیز در دسترس است و حتی نرم‌افزار آموزش معاملات ارز نیز آماده شده تا در زمان راه‌اندازی این بورس در اختیار معامله‌گران قرار گیرد.

نکته دیگری که در ابتدای این گزارش به آن اشاره کردیم نوسان نرخ ارز و تاثیر آن بر شرایط کلی در سرمایه‌گذاری و امنیت اقتصادی واردات و حتی صادرات است. یکی از انتظارات از بورس ارز را می‌توان پیش‌بینی‌پذیر شدن قیمت ارز در هفته‌ها و ماه‌های آینده دانست که البته در چارچوب قراردادهای مشتقه و معاملات آتی در دسترس خواهد بود. اگرچه این ادعا بارها تکرار شده ولی بهتر است واقعیت‌هایی جدی‌تر در بازارهای آتی را مورد بررسی قرار دهیم تا قبل از آغاز به کار این بازار، بتوان چارچوبی منطقی از آن را ترسیم کرد که بتواند نقش آفرینی قدرتمندتری برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد.

در بازارهای داخلی و جهانی، بهای دارایی‌ها در بازارهای مشتقه بر پایه نرخ‌های نقدی قیمت‌گذاری می‌شود یعنی با فرض انتظار برای ترسیم دورنمای آینده قیمت‌ها، نرخ‌های نقدی است که به بازارهای آتی جهت می‌دهد. این سیگنال هم اکنون هم در بازار آتی سکه در بورس کالا قابل رهگیری است یعنی با این فرض، انتظار برای شفافیت نرخ‌ها در آینده در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت. نکته مهم در این خصوص را باید در شرایط عرضه به شمار آورد. همان گونه که در بازار آتی سکه سررسیدهای مختلفی وجود دارد، در بازار آتی ارز نیز چنین رخدادی محرز است ولی هم اکنون نیز سررسیدهای مختلف، نرخ‌های متنوعی دارند که به مرور و با نزدیک شدن به موعد تحویل و سررسید فیزیکی، نرخ‌ها خودآگاه یا ناخودآگاه به سمت قیمت‌های نقدی متمایل خواهد شد. این نکته را باید جدی ارزیابی کرد یعنی با فرض تورم داخلی ( نقطه به نقطه یا سالانه)، تورم انتظاری در آینده، تورم در آمریکا یا سایر نقاط جهان و مخصوصا نوسان ارزش دلار، برای زمان سررسید یک نرخ انتخاب خواهد شد و مورد عرضه اولیه یا حتی پذیره‌نویسی قرارمی‌گیرد.

حال در این شرایط سیستم‌های عرضه و یا شرکت‌های عرضه‌کننده ارز (صادرکنندگان) می‌توانند با تخمین وضعیت موجود با فرض آمارهای اعلامی و قیمت‌ها از سوی بانک مرکزی اقدام به رصد واقعیت‌های قیمتی کرده و نرخ‌هایی موزون را در طرف عرضه، ارائه کنند. این شرایط در نهایت موجب خواهد شد تا سیستم شناور مدیریت شده با فرض واقعیت‌های اقتصادی با تمرکز بر تحویل ارز در سررسید شرایط منطقی تری داشته باشد و البته ذات سرکوب قیمتی در بازار ارز محدود شود. این وضعیت یعنی ایجاد ساز و کار معاملاتی در بورس ارز می‌تواند به ابزار قدرتمندی برای واقعی شدن نرخ ارز، کاهش دستکاری‌های مدیریتی در نرخ و همچنین ورود بخش خصوصی و شرکت‌های صادرکننده به این بازار منجر شود زیرا خودنمایی بیشتر طرف عرضه، می‌تواند منافع بخش خصوصی را بیش از پیش برآورده ساخته و فضا را برای بازارسازی‌های قیمتی محدود می‌سازد.

موافقت کلی بانک مرکزی با راه‌اندازی بورس ارز

رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: بانک مرکزی موافقت کلی خود را در زمینه راه‌اندازی بورس ارز ابلاغ کرده و به‌طور حتم طی چند وقت آینده مذاکراتی درخصوص راه‌اندازی بورس ارز با بانک مرکزی خواهیم داشت. به گزارش پایگاه خبری بورس کالا به نقل از ایسکانیوز؛ شاپور محمدی در حاشیه برپایی بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات گفت: در حال حاضر بورس ارز به تصویب شورای عالی بورس رسیده و تنها تایید نهایی بانک مرکزی باقی مانده است. وی در ادامه افزود: بانک مرکزی موافقت کلی خود را در زمینه راه‌اندازی بورس ارز ابلاغ کرده اما اکنون درخصوص زمان اجرایی آن تردیدهایی وجود دارد. به‌طور حتم طی چند وقت آینده مذاکراتی را درخصوص راه‌اندازی بورس ارز با بانک مرکزی خواهیم داشت. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: بانک مرکزی تلاش‌های بسیاری را در این زمینه انجام داده که امیدواریم هر چه زودتر شاهد راه‌اندازی بورس ارز باشیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از سال ۹۴، راه‌اندازی بورس ارز به‌صورت جدی مورد پیگیری و توجه بورس کالای ایران بوده و حتی زیرساخت‌ها و شبکه‌های مورد نیاز معاملاتی آن نیز راه‌اندازی و حتی آزمایش شده است. با توجه به این موارد همه چیز برای راه‌اندازی بورس ارز آماده است و تنها هماهنگی‌های بیشتر و عزم جدی تصمیم سازان اقتصادی در کشور برای راه‌اندازی این بازار لازم است. به نظر می‌رسد در صورت همکاری بانک مرکزی با بازار سرمایه دیگر مانعی بر سر راه راه‌اندازی بورس ارز باقی نباشد، بنابراین احتمال راه‌اندازی بورس ارز در بستر بورس کالای ایران را می‌توان جدی تر از قبل ارزیابی کرد.