به باور کارشناسان «روابط تهران-مسکو پس از سال ۲۰۱۴ با یک شیفت «استراتژیک» همراه شده ‌است و این دو کشور روابطی را تجربه می‌کنند که شاید نتوان الزاما آن را روابط یا هم‌پیمانی استراتژیک نامید.» به باور این کارشناسان اما «یک همگرایی که کاملا ماهیت استراتژیک دارد، بین دو کشور شکل گرفته است». تحلیلگران همچنین دلایل همگرایی استراتژیک دو کشور را «برآورد تهدید نسبتا مشترکی که ایران و روسیه از نظم بین‌الملل دارند» ارزیابی می‌کنند. تحلیلگران این نگاه را که روسیه، شریک قابل اعتمادی نیست، نگاهی «عام‌گرایانه» می‌دانند و تاکید دارند که این یک نگاه ایده‌آل‌گرایانه در روابط بین‌الملل است و کسانی که چنین انتقاداتی مطرح می‌کنند باید مفهوم منافع را دقیق‌تر بررسی کنند.

۴ ماموریت پوتین در تهران

سومین سفر رئیس‌جمهوری فدراسیون روسیه در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی در شرایطی روز گذشته با شرکت در نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان برگزار شد که برجام، بحران سوریه و انرژی سه‌محور دیگر سفر ولادیمیر پوتین به تهران است. پوتین بعدازظهر چهارشنبه وارد تهران شد و در بدو ورود در فرودگاه مهرآباد مورد استقبال مسعود کرباسیان، وزیر امور اقتصادی و دارایی قرار گرفت. این اولین سفر پوتین در دولت دوازدهم است.  پوتین پیش از این روز دوشنبه دوم آذرماه سال ۹۴ به تهران آمد تا در نشست کشور‌های صادرکننده گاز شرکت کند که در این سفر با مقام معظم رهبری نیز دیدار کرد. پوتین همچنین در سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) به تهران سفر کرده بود. نشست سه‌جانبه سران سه کشور نیز عصر دیروز به‌منظور تقویت و توسعه همکاری‌های مشترک برگزار شد. اولین نشست روسای‌جمهور سه کشور مورد اشاره در مرداد ماه سال ۱۳۹۵ در باکو برگزار شد. در سال ۱۳۹۴ در جریان سفر الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان به تهران روسای‌جمهور ایران و آذربایجان به این تصمیم رسیدند که باحضور رئیس‌جمهوری روسیه نشست مشترکی را با محوریت ترانزیت برگزار کنند.

چهار هدف سفر

در واقع اولین هدف این سفر، هماهنگی و همکاری برای تکمیل زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای در چارچوب طرح «کریدور جنوب به شمال» و پیگیری توافقات ترانزیتی پیشین میان سران سه کشور است. مسیر حمل‌ونقل و ترانزیتی مستقیم با مسافتی کوتاه تر، امن‌تر و با مزیت اقتصادی بیشتر که احداث آن به واسطه توافقی که در سال ۲۰۰۰ میان تهران، باکو و مسکو صورت گرفت، در دستور کار جدی قرار گرفته است. برجام و مقابله با تهدیدات ترامپ نیز هدف دومی است که به نظر می‌رسد در سفر پوتین به تهران مدنظر مقامات دو کشور به‌خصوص ایران قرار گرفته است.

در واقع حمایت رئیس‌جمهوری روسیه از توافق هسته‌ای در زمانی که ترامپ به‌دنبال کارشکنی و اخلال در روند برجام است، می‌تواند حائز اهمیت باشد. در همین خصوص الکسی مالاشنکو یک تحلیلگر ارشد مرکز مطالعاتی گفت وگوی تمدن‌ها که در برلین مستقر است، گفت که ایران از روسیه می‌خواهد تا نقش شفاف‌تر و حمایت‌گرایانه‌تری درباره موضوع هسته‌ای داشته باشد. سومین هدف پوتین از سفر به تهران، بحران سوریه و بحث و بررسی درخصوص دوران پساداعش است. هدف گفت‌وگوها شکل دادن به صحنه سیاسی آینده سوریه و عراق است. روس‌ها اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که تنها شریک قابل اعتمادشان در خاورمیانه، ایران است. چهارمین هدف پوتین، توافق سیاسی در زمینه قیمت نفت در بازارهای جهانی و ادامه مشارکت سه جانبه در چارچوب سازمان کشورهای صادرکننده گاز طبیعی است.

ایران و روسیه؛ شرکای راهبردی

حسن روحانی عصر دیروز در دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه که برای شرکت در اجلاس سه‌جانبه سران کشورهای ایران، روسیه و آذربایجان به کشورمان سفر کرده است، گفت: «روابط سه‌جانبه تهران، مسکو و باکو در مناسبات منطقه‌ای و گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف بسیار حائز اهمیت است.» رئیس‌جمهوری از روسیه به‌عنوان کشوری دوست، همسایه و شریک راهبردی نام برد و تاکید کرد که اراده ایران توسعه و تقویت همه‌جانبه روابط و همکاری‌ها با روسیه است.روحانی اهمیت توسعه همکاری‌ها و روابط اقتصادی و تجاری ایران و روسیه را مورد تاکید قرار داد و اظهار کرد: «تهران از حضور فعال سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی روسیه برای مشارکت و همکاری در پروژه‌های مهم زیرساختی از جمله در بخش‌های صنعت و انرژی، توسعه خطوط و اتصال ریلی و کریدور شمال – جنوب استقبال می‌کند.»

رئیس‌جمهوری با تاکید بر اینکه برجام یک توافق چندجانبه است و حفظ و پایداری آن برای صلح و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی مهم است، گفت: «نقش روسیه در راستای تحکیم و پایداری برجام و اجرای تعهدات از سوی همه طرف‌های مذاکره نیز مهم و تاثیرگذار است.» روحانی به نقش‌آفرینی ایران و روسیه در مبارزه با تروریسم در سوریه اشاره و تاکید کرد: «همکاری‌های ایران و روسیه تاثیر زیادی در روند مبارزه با تروریسم در منطقه داشته است و این همکاری‌ها و رایزنی‌های مشترک در مراحل پایانی این مبارزه نیز بسیار حائز اهمیت است.» رئیس‌جمهوری با اشاره به روند مذاکرات آستانه، همکاری‌های چندجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و روسیه در حل و فصل مسائل و بحران‌ها را بااهمیت خواند و اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران بی‌ثباتی در منطقه را به ضرر همه کشورها می‌داند و از توسعه ثبات و امنیت در منطقه حمایت خواهد کرد.»

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز در این دیدار با قدردانی از دعوت و میزبانی کشورمان از نشست سه‌جانبه سران کشورهای ایران، روسیه و آذربایجان، گفت: «ایران همسایه و شریک راهبردی روسیه به‌شمار می‌رود و ما در توسعه مناسبات و همکاری‌های فی‌مابین منافع مشترک بسیاری داریم.» رئیس‌جمهوری روسیه با اشاره به ضرورت توسعه همکاری‌های ایران، روسیه و آذربایجان در بخش حمل‌و‌نقل، ترانزیت و نیز کریدور شمال-جنوب گفت: «نشست سه‌جانبه روسای جمهور ایران، روسیه و آذربایجان، می‌تواند منجر به توسعه روابط و همکاری‌های مشترک در این بخش شود.» پوتین روابط و همکاری‌های تهران و مسکو در بخش‌های مختلف از جمله انرژی، همکاری‌های اقتصادی، فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و حمل‌و‌نقل ریلی و جاده‌ای را رو به گسترش دانست و گفت: شرکت‌های روسی علاقه‌مند به مشارکت فعال در اجرای طرح‌های توسعه‌ای ایران هستند و روسیه هیچ محدودیتی برای توسعه روابط و همکاری‌های همه‌جانبه با ایران قائل نیست و از این روند استقبال می‌کند.

او افزود: «براساس آمار، مراودات تجاری دو کشور به‌ویژه در سال ۲۰۱۶ رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته که این روند باید همچنان و با شتاب تداوم یابد.» رئیس‌جمهوری روسیه برجام را توافق بسیار خوب جمعی و در راستای صلح و ثبات جهانی برشمرد و گفت: «عدم پذیرش تعهدات بین‌المللی از سوی برخی از کشورها به هیچ‌وجه مورد قبول نیست و باور ما این است که برهم زدن یکجانبه برجام به هر بهانه‌ای پذیرفتنی نخواهد بود، توافق برجام ارتباطی با مسائل دفاعی و موشکی ایران ندارد.» پوتین همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تنها مرجع اعلام پایبندی ایران به برجام دانست. رئیس‌جمهوری روسیه به فرآیند مبارزه با تروریسم در سوریه اشاره و تاکید کرد نقش‌آفرینی روسیه، ایران و ترکیه همچنان باید در چارچوب مذاکرات آستانه ادامه یابد.

دیدار روحانی و علی‌اف

پیش از دیدار روسای‌جمهوری ایران و روسیه، حسن روحانی در دیدار با همتای آذربایجانی خود، روابط تهران - باکو را به‌ویژه در سال‌های اخیر رو به توسعه دانست و با اشاره به پیوندهای تاریخی و علائق دینی و مذهبی مشترک دو کشور تاکید کرد: هر چه در مسیر گسترش مناسبات دو ملت تلاش کنیم هنوز از تاریخ علائق دو ملت عقب هستیم. روحانی با اشاره به اینکه روسای‌جمهور ایران و آذربایجان در سال‌های اخیر ۱۰ بار با یکدیگر دیدار کرده‌اند، ابراز کرد: «روابط تجاری و اقتصادی ایران و آذربایجان پیشرفت و تحرک خوبی داشته و باید تلاش کنیم تا در جهت رفع نیازهای دو طرف از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در دو کشور بیش از پیش استفاده کنیم.» الهام علی‌اف  رئیس جمهور آذربایجان هم همکاری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مشترک دو کشور در بخش‌های مختلف از جمله داروسازی و تولید خودرو را مثبت و موفق ارزیابی کرد و گفت:‌ باید تلاش کنیم تا از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در دو کشور در راستای گسترش حجم سرمایه‌گذاری‌های مشترک و تامین نیازهای دو کشور استفاده کنیم.

رئیس‌جمهوری آذربایجان با اشاره به ضرورت گسترش همکاری‌های ایران و جمهوری آذربایجان در بخش‌های مختلف از جمله انرژی، همکاری در زمینه برق و استحصال از منابع نفتی خزر و کریدور شمال و جنوب، گفت: همه توافقات برای احداث راه‌آهن رشت – آستارا انجام شده و درحال تکمیل است و همکاری‌های مشترک ایران و آذربایجان در بخش حمل‌ونقل و ترانزیت می‌تواند به همکاری‌های گسترده بین‌المللی تبدیل شود.رئیس‌جمهوری آذربایجان روند مبارزه با تروریسم در منطقه را مثبت دانست و گفت: جمهوری اسلامی ایران نقش بسزایی در برقراری ثبات و امنیت در منطقه و مبارزه با تروریسم داشته است.