آمار رسمی وزارت کار که به‌تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد نرخ بیکاری جمعیت فارغ‌التحصیل یا در حال تحصیل دوره‌های عالی کشور در سال ۹۵ به ۲۰‌درصد رسیده که نسبت به سال ۱۳۹۴ معادل 5/1‌درصد رشد دارد. این نرخ برای فارغ‌التحصیلان یا افراد در حال تحصیل نیز در گروه مردان 1/14‌درصد و در گروه زنان 1/31‌درصد اعلام شد. همچنین بر اساس این آمار رسمی، در حال حاضر حدود ۱۲‌میلیون و ۱۰۰‌هزار نفر از جعیت کشور، «فارغ‌التحصیل» یا «در حال تحصیل در دوره‌های عالی» هستند که ۴۵‌درصد از این افراد در جمعیت غیرفعال اقتصادی قرار دارند.

به عبارتی بنا به دلایلی در هیچ‌یک از گروه شاغلان و بیکاران قرار نمی‌گیرند،‌ اما از جمعیت ۱۲‌میلیون و ۱۰۰‌هزار نفری فارغ‌التحصیل یا دانشجوی کشور، حدود شش‌میلیون و ۶۰۰‌هزار نفر معادل ۵۵‌درصد «جمعیت فعال» را تشکیل می‌دهند؛ به‌نوعی این افراد یا در جمعیت شاغلان قرار دارند یا از قابلیت مشارکت اقتصادی برخوردارند، اما بنا به‌دلایلی بیکار هستند.

با این توصیف، از جمعیت 6/6‌میلیون نفری فعال اقتصادی، پنج‌میلیون و ۳۰۰‌هزار نفر شاغل و یک‌میلیون و ۳۰۰‌هزار نفر بیکار هستند که این آمار نشان می‌دهد در بین جمعیت فارغ‌التحصیل یا دانشجو، ۸۰‌درصد شاغل هستند و ۲۰‌درصد نیز در زمره بیکاران قرار دارند. بررسی آمار از مقایسه‌ وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان دوره‌های عالی حاکی از آن است که در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ بیش از ۳۴۰‌هزار نفر به جمعیت شاغلان و بیش از ۲۰۰‌هزار نفر به جمعیت بیکاران افزوده شده است.

فارغ‌التحصیلان کامپیوتر، بیشترین گروه بیکاران

در عین حال در بین گروه‌های عمده رشته تحصیلی، بیشترین نرخ بیکاری به‌ترتیب مربوط به گروه‌های علوم کامپیوتر با 14/41‌درصد، حفاظت محیط‌زیست با 6/37‌درصد، هنر با ۲۸‌درصد و علوم فیزیکی (طبیعی) با 8/27‌درصد و کمترین نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان نیز مربوط به گروه دامپزشکی است. از کل جمعیت زنان فارغ‌التحصیل یا دانشجو در دوره‌های عالی کشور، 9/68‌درصد شاغل و1/31‌درصد بیکار هستند. بر اساس آمار رسمی به‌دست‌آمده از وزارت کار، بالاترین نرخ بیکاری جمعیت فارغ‌التحصیل یا در حال تحصیل دوره‌های عالی به ترتیب به استان‌های کرمانشاه با 9/34‌درصد، کردستان با 4/29‌درصد، و چهارمحال و بختیاری با 7/28‌درصد اختصاص دارد؛ ضمن اینکه کمترین نرخ بیکاری نیز مربوط به استان مرکزی با 5/12‌درصد است.

طبق اعلام مسئولان، سالانه حدود یک‌میلیون نفر به جمعیت متقاضی شغل اضافه می‌شوند که از این میزان حدود ۸۰۰‌هزار نفر، از جمعیت فارغ‌التحصیلان هستند؛ از طرفی با توجه به سیاست‌های نادرست آموزش عالی طی یک دهه گذشته، انگیزه ادامه تحصیل در بین جوانان به‌شدت افزایش یافت و این موضوع باعث شد تا بسیاری از جوانانی که آماده ورود به بازار کار بودند، اشتغال خود را به تاخیر بیندازند و یک تاخیر فاز در جذب بازار کار ایجاد شد، به نحوی که اشتغال جوانان آماده‌به‌کار در دهه هشتاد، به دهه نود منتقل شد. این موضوع علاوه بر ایجاد یک جمعیت سربار متقاضی شغل، منجر به افزایش انتظار جوانان از شغل پس از تحصیلات دانشگاهی شد.

هر چند سیاست‌های نادرست بازار کار نتوانست عرضه و تقاضای نیروی کار را تقریبا برابر کند، اما سیاست‌های نادرست آموزش عالی از یک طرف، و تمایل جوانان به تحصیل و عدم‌توجه به کسب مهارت‌های فنی از سوی دیگر به افزایش جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل کشور دامن زده است. همچنین جزئیات به‌دست‌آمده از مرکز آمار ایران در مورد جمعیت شاغل و بیکار کشور به تفکیک وضع سواد و دوره تحصیلی نشان می‌دهد، از مجموع ۲۲‌میلیون و ۵۵۰‌هزار نفر فرد شاغل در کشور، بالغ بر ۲۰‌میلیون و ۶۵۰‌هزار نفر جزو «شاغلان باسواد» و یک‌میلیون و ۹۳۳‌هزار نفر نیز جزو شاغلان بی‌سواد محسوب می‌شوند. بر اساس تعاریف مرکز آمار ایران، کسانی که بتوانند به زبان فارسی یا هر زیان دیگری متن ساده‌ای را بخوانند و بنویسند، باسواد تلقی می‌شوند که از دوره ابتدایی تا دکتری تخصصی را شامل می‌شود.

همچنین کسانی که نمی‌توانند بخوانند و بنویسند و فقط می‌توانند بخوانند، در بین جمعیت بی‌سواد قرار دارند. بر همین اساس، بیشترین جمعیت «شاغل» کشور، دارای مدارک دیپلم و پیش‌دانشگاهی هستند، طوری که بالغ بر پنج‌میلیون و ۳۸‌هزار نفر از شاغلان را تشکیل می‌دهند. سپس شاغلان با تحصیلات دوره راهنمایی با بیش از چهار‌میلیون و ۹۴۴‌هزار نفر و دوره ابتدایی با چهار‌میلیون و ۸۸۲‌هزار نفر بیشترین جمعیت شاغل کشور را شامل می‌شوند. همچنین در بین جمعیت شاغل کشور، فارغ‌التحصیلان مقطع لیسانس بیش از سه‌میلیون و ۱۲۳‌هزار و ۹۰۰ نفر از شاغلان کشور را به خود اختصاص دادند.

در عین حال یک‌میلیون و ۱۱۴‌هزار نفر از جمعیت شاغل دارای مدرک تحصیلی فوق دیپلم و یک‌میلیون و هفت‌هزار و ۹۰۰ نفر نیز دارای مدرک تحصیلی فوق لیسانس یا دکتری حرفه‌ای هستند. علاوه بر این ۳۳۳‌هزار و ۶۹۳ نفر از جمعیت شاغل کشور در سطح سواد آموزش‌های غیررسمی و سوادآموزی‌ها و ۱۰۸‌هزار و ۵۲۳ نفر در سطح سواد متوسطه قرار دارند،‌ اما کمترین جمعیت شاغل کشور را افراد دارای مدرک دکتری تخصصی تشکیل می‌دهند که ۱۰۰‌هزار و ۷۰۴ نفر از جمعت شاغل کشور را در بر می‌گیرند. از بین جمعیت بیکاران دارای سطح سواد ابتدایی و بالاتر که طبق تعاریف مرکز آمار تحت عنوان «بیکاران باسواد» شناخته می‌شوند، بیشترین بیکاران کشور از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در مقطع لیسانس با جمعیت ۹۱۴‌هزار و ۳۰۱ بیکار هستند. پس از آن، بیکاران دارای دیپلم و مدرک پیش‌دانشگاهی ۷۷۳‌هزار و ۸۵۵ نفر از جمعیت بیکار کشور را تشکیل می‌دهند.