خبر رسید که ساختمان کناری آن که ازقضا آن‌هم مسکن مهر است، همچنان مستحکم سرپاست و حتی آجری از آن هم نیفتاده. پیمانکارش برخلاف دو پیمانکار دیگر، بوی تعهد می‌داد و از جیبش برای این پروژه خرج کرده بود. گویا اشاره نیکزاد، وزیر راه‌و‌شهرسازی احمدی‌نژاد نیز به همان ساختمان است که محل بهره‌برداری سیاسی و فرار رو به جلو شده. نیکزاد، وزیر راه‌وشهرسازی دولت احمدی‌نژاد که این روزها محل هجمه منتقدان قرار گرفته بود، جوابیه‌ای منتشر کرد و در آن این انتقادات را سیاسی خواند و باز هم مانند سایت دولت بهار که منتسب به احمدی‌نژاد و یارانش است، ادعا کرد تنها دیوارهای تعدادی از واحدهای مسکونی دچار آسیب شده است.

پیمانکاران ٢ بیمارستان دستگیر شدند

از آن طرف، جنجال‌ها سر دو بیمارستان تخریب‌شده در سرپل‌ذهاب و اسلام‌آباد غرب هم صدای همه را درآورده است؛ دو ساختمانی که هر دو تنها چند سالی است که به بهره‌برداری رسیده‌اند و حالا شدت تخریب‌های آنها آن‌قدر بالاست که کارشناسان از ضعف طراحی، اجرا و کیفیت مصالح آن، یکجا حرف می‌زنند. این اتفاق آن‌قدر سنگین بود که محمدرضا عدالت‌خواه، رئیس‌کل دادگستری استان کرمانشاه، از دستگیری پیمانکار بیمارستان سرپل‌ذهاب که در زمین‌لرزه اخیر تخریب شده، خبر داد. رئیس کل دادگستری کرمانشاه گفت: پیمانکار با وثیقه‌ آزاد می‌شود تا ساختمان بیمارستان را بازسازی اصولی و فنی و برای مردم قابل استفاده کند. یک روز قبل از آن هم خبر آمد که پیمانکار بیمارستان اسلام‌آباد غرب در بازداشت است. صادق عزیزی، دادستان عمومی و انقلاب اسلام‌آباد غرب، در تشریح جزئیات خبر بازداشت پیمانکار بیمارستان این شهرستان گفت: این فرد با عنوان اتهامی تقلب در ساخت بنای دولتی و نیز داشتن شاکی خصوصی در بازداشت است. اینها تنها اخبار قضائی این روزها درباره اشتباهات پیمانکاران نیست.مهدی امیری‌اصفهانی، معاون امنیتی دادستان کل کشور، نیز گفته:‌ همان‌طور که مستحضر هستید، کارفرمای بیمارستان سرپل‌ذهاب روزهای گذشته بازداشت شده و دستگاه قضا با قاطعیت این پرونده را پیگیری خواهد کرد؛ زیرا رعایت استانداردهای فنی و اصول ایمنی در ساخت‌وسازها و نظارت دقیق بر اعمال آنها از سوی همه دست‌اندرکاران ذی‌ربط ضرورت دارد و حفظ جان و مال مردم وظیفه‌ای ‌انکارنشدنی است و از کوتاهی در این عرصه نمی‌توان گذشت؛ بنابراین به مردم عزیز قول برخورد قاطع با مسببان این حادثه را می‌دهیم».

متضرران از مسکن مهر شکایت کنند

این در حالی است که این روزها، چند نفر از حقوق‌دانان گفته‌اند افرادی که در مسکن مهر آسیب‌ دیده‌اند، می‌توانند شکایت کنند. بهمن کشاورز، رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا)، با اشاره به تخریب خانه‌های مسکن مهر در زلزله غرب کشور، گفته: در‌این‌باره مانند بسیاری از موارد دیگر، سازمان‌های نظارتی و به‌ویژه مجلس وقت، نظارت کافی را نداشته‌اند و با قضیه با اغماض و تسامح بسیار برخورد کرده‌اند؛ بنابراین کسانی که عملا و بالفعل از این قصور یا تقصیرها لطمه دیده و متضرر شده‌اند، می‌توانند شکایت کنند.

تعداد فوتی‌ها دروغ است

از این خبرها بگذریم، می‌گویند تنها دو نفر در ساختمان‌های مسکن مهر فوت کرده‌اند؛ خبری که البته شاهدان عینی آن را رد می‌کنند. یکی از محلی‌ها به «شرق» می‌گوید: «فقط یکی از دوستان من در این مسکن مهر بود و چهار نفر از خانواده‌اش زیر آوار مردند! دروغ است. کجا فقط دو نفر مرده‌اند؟».

وجدانم آسوده است

سراغ پیمانکار اول می‌روم؛ همان‌که ساختمانش نریخته و گویا هنوز تعهد کاری دارد. می‌گوید: «برایم پول مهم نبود. به شرف مرتضی علی ٦٥٠ میلیون تومان از جیب گذاشتم. ضرر کردم؛ اما این مسکن مهر را درست ساختم تا وجدانم آسوده باشد». می‌پرسم این ساختمان‌های بغلی را چه‌کسی ساخته؟ می‌گوید: «بعضی از همکارانم. چه بگویم؟ بگویم کیفیت کارشان خراب است؟ من تمام‌وقت خودم بالای سر کار بودم. ناظر بودم. حتی تعاونی‌های وزارت مسکن و شهرسازی هم ناظر مقیم سر کار فرستادند؛ اما من با آنها کار ندارم. راضی نمی‌شدم به نظارت‌ها. خودم بالای سر کار بودم».

البته این گفته او را رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران رد می‌کند. او روز گذشته خبر داد ٩٠ درصد ساختمان‌ها ناظر نداشته‌اند. با‌این‌حال، شواهد عینی چیز دیگری می‌گوید. حتی یکی از مهندسان سازه که در محل حضور داشت نیز می‌گفت تقریبا هیچ‌یک از این سازه‌ها، بی‌ناظر نبوده‌اند. به نظر می‌رسد ادعاهای مطرح‌شده چیزی شبیه فرار به جلو از سوی برخی مسئولان سازمان نظام مهندسی باشد. پیمانکار البته اشاره می‌کند که با وجود نظارت از سوی ناظران تعاونی‌های مسکن و شهرسازی، این نظارت‌ها بسیار کم بوده و نمی‌شد روی آنها حساب کرد. او در ادامه حرف‌هایش اشاره می‌کند به تفاوت تخریب دو مسکن مهر اسلام‌آباد غرب: «در اسلام‌آباد، فاز یک تقریبا کامل تخریب شده؛ اما فاز دو که سال ٩١ ساخت آن را شروع کردم و سال ٩٣ آن را تحویل دادم، در پارکینگ فقط چند دیوار که هنوز سوار نشده بود و اتصال نداشت ریخته؛ اما جاهای دیگرش حتی یک آجر هم نیفتاده و شیشه هم حتی نشکسته».
نظر او را درباره تخریب مسکن مهرهای دیگر می‌پرسم. می‌گوید: «تیرها خیز برداشته. مشخص است طراحی آنها اشکال داشته... طراحی با سازه همخوانی نداشته... شدت این زلزله بالا بوده، اما سازه هم خیز خورده بود. بعد دیوارها یکی یکی روی هم افتادند...».

٢ نفر فوتی در محوطه بودند نه داخل خانه!

پیمانکار دیگر که چندان دل خوشی برای پاسخ‌گویی نداشت، تا پرسشم را مطرح می‌کنم، با اوقات‌تلخی می‌گوید حرف نمی‌زنم. اما ثانیه‌ای بعد می‌گوید: «فقط این را بگویم که فقط دو نفر از دوهزارو ٥٠٠ نفر ساکن مسکن مهر فوت شدند. آن هم داخل مسکن مهر نبودند؛ در محوطه بودند».

وقتی آماده پاسخ‌گویی می‌شود، نظرش را در مورد عکس منتشرشده از ستون‌های مسکن مهر می‌پرسم. همان عکسی که نشان می‌داد انگار خرده‌آجر در ستون‌ها بوده و همین مسئله استحکام آنها را زیر سؤال برده است. تند می‌شود: «اگر در پایه‌اش خرده‌آجر باشد با زلزله ٧,٣ ریشتر دوام می‌آورد؟ کدام عقل این را قبول می‌کند؟ اینها همه دروغ است...».
صدای بوق می‌آید. دیگر صدایش را نمی‌شنوم. گویا خوش ندارد کسی اشتباهاتش را به رویش بیاورد.

عکس جنجالی تکذیب شد

یک منبع آگاه که برای بازدید از محل تخریب‌های گسترده در سرپل‌ذهاب حاضر شده بود، نظر تخصصی‌اش را در مورد انتشار آن عکس مشهور به «شرق» می‌گوید: «مغلطه شده است. آنچه در عکس دیدید، ستون اصلی نیست، بلکه ملاتی است که با آن می‌خواستند سنگ را روی ستون سوار کنند. نیازی به آن ملات هم نبود و می‌توانستند سنگ را روی ستون اصلی هم نصب کنند».این متخصص سازه از گستردگی تخریب‌ها می‌گوید: روستای کوئیک تقریبا صددرصد تخریب شده و حدود صدنفر کشته داشته است. عمدتا ساختمان‌ها  روستایی و قدیمی بوده و فقط چند ساختمان نوساز سالم مانده‌اند.او به ساختمان‌های داخل شهر هم اشاره کرده و می‌گوید: در خود شهر ساختمان‌های مختلفی آسیب دیده‌اند. برخی از ساختمان‌های شخصی‌ساز هم تغییرشکل داده‌اند؛ ریخته یا آسیب‌های زیادی دیده‌اند که این آسیب‌ها به دلیل عدم رعایت الزامات مقررات ملی ساختمان و یک‌سری اصول مشخص و معین مهندسی ساختمان بوده و ناشی از ایرادات طراحی و بعضا ایرادات اجرای ساختمان بوده است. این منبع آگاه می‌گوید: سازه‌های مسکن مهر سرپل ‌ذهاب سالم است، اما دیوارهای بیرونی فروریخته که ناشی از عدم اجرای صحیح جزئیات سفت‌کاری و نازک‌کاری ساختمان است. دو ساختمان مسکن مهر که ساکن هم نداشت، آسیب جدی و اساسی دیده، به‌نحوی‌که یک طبقه به‌طورکلی از بین رفته که نشان می‌دهد علاوه بر ایرادات در اجرا، بتون کیفیت لازم را نداشته است.

به گفته او، هیچ ساختمان مسکن مهری طبق گفته‌ها بدون ناظر نبوده است. بنابران باید خواستار پاسخ‌گویی ناظران آن هم بود. این متخصص سازه که در محل حضور داشته، با اشاره به تخریب ساختمان بیمارستان اسلام‌آباد غرب، می‌گوید: این ساختمان به‌طورکلی آسیب دیده و نمای دیوارها و همین‌طور سقف‌های کاذب آن هم فروریخته‌اند که به ایرادات اجرائی برمی‌گردد.او با اشاره به ساختمان‌های شخصی‌ساز در این منطقه هم می‌گوید: شخصی‌ساز‌ها علاوه بر اشکالات طراحی، اشتباهات فاحش در سازه هم داشتند، زیرا برخی از آنها کاملا کج شده و تغییرشکل داده بودند که با همان بازدید کلی، اشتباهات محاسباتی و اجرائی آن مشهود بود.می‌پرسم آیا می‌توان مقاوم‌سازی آنها را در دستور کار قرار داد؟ می‌گوید: در مورد مقاوم‌سازی، دو نظر کلی مطرح است؛ ممکن است قابل مقاوم‌سازی باشد که بعد از ارزیابی اولیه مشخص می‌شود، اما ممکن است به‌طورکلی ساختمان‌هایی که آسیب دیده‌اند به دو نتیجه منتهی شوند؛ امکان مقاوم‌سازی و بهسازی ندارند و باید تخریب شوند یا اینکه امکان دارد، اما هزینه آنها بالاست که اگر تخریب شده و دوباره ساخته شوند، ارزان‌تر تمام می‌شود. به‌هرحال با دیدن نمی‌شود گفت، سازه باید ارزیابی شده و آزمایش شود. او همچنین به تخریب‌های گسترده مصلای سر پل ذهاب، ساختمان تأمین اجتماعی و ساختمان حرم حضرت احمدبن اسحاق(ره) اشاره می‌کند که هر سه دچار آسیب‌های کلی و ریزش‌هایی شده است. به گفته او البته ساختمان حرم مطهر حضرت احمدبن اسحاق(ره) فروریخته؛ اما گنبد و مناره‌های آن به ‌طور کامل سالم مانده است.

ساختمان ٣‌ماه‌ساخت، فروریخت

این متخصص سازه به تخریب گسترده در شهرک نوساز پولادی اشاره کرده و می‌گوید: در شهرک پولادی، ساختمان‌های متعددی به ‌طور کامل تخریب شده است. از‌جمله دو ساختمان بتونی و یک ساختمان فولادی که به ‌طور کامل تخریب شدند و گفته می‌شود تعدادی در آنها جان خود را از دست داده‌اند. برخی ساختمان‌های آسیب‌دیده این محل نشان از اشتباهات فاحش مهندسی دارد. از‌جمله در سازه فولادی با وجود اتصال ساده تیر و ستون، هیچ‌گونه مهاربندی یا سیستم مقاوم جانبی اجرا نشده است و حتی مالک یکی از این ساختمان‌ها ادعا می‌کند کار ساختمان سه ماه پیش تمام شده و در آن سکونت کرده است. این در حالی است که از سال‌ها قبل، لزوم طراحی و اجرای سیستم مقاوم جانبی در کل کشور برای ساختمان‌های فولادی و بتونی لازم‌الاجراست و نمی‌توان پذیرفت ساختمانی که سه ماه پیش به اتمام رسیده، با چنین اشکالات فاحشی روبه‌رو شده باشد؛ زیرا ساختمان باید در مرحله اسکلت به دلیل ضعف اجرا و نداشتن بادبند، متوقف می‌شد؛ نه اینکه امروز پس از زلزله، اتصال تیر از ستون، به‌راحتی جدا شود.

مسکن مهر‌ خالی، فروریخت

سید‌ابوالفضل موسوی‌بیدکی، عضو کمیسیون عمران نیز که دیروز از محل حادثه بازدید کرد، به «شرق» می‌گوید: در ساختمان‌های مسکن مهر اسلام‌آباد غرب که هنوز تحویل داده نشده بود، نوع مصالح مصرفی از جمله بتون و آرماتور بی‌کیفیت بود. در ساختمان‌های اسلام‌آباد، بتون بسیار سست بود و تکه‌های داخل ستون که باید مقاومت بالا داشته باشد، راحت خرد می‌شد. این امر نشان می‌دهد که پیمانکار نسبت به آن ساختمان خاص درست عمل نکرده است که باید پیگیری شود.او در ادامه به تخریب دو ساختمان مشخص در اسلام‌آباد غرب اشاره کرده و می‌گوید: بازدید از بیمارستان اسلا‌م‌آباد غرب که تازه مورد بهره‌برداری قرار گرفت، با بررسی اجمالی مشخص شد که هم به لحاظ طراحی و هم اجرا و هم مصالح دارای اشکال است.

پیش‌لرزه‌ها به داد مردم رسید

موسوی با اشاره به ضعف طراحی و نظارت در مسکن مهر اسلام‌آباد غرب همچنین می‌گوید: اتصالات دیوارها با هم و نما پایداری نداشته که نشان می‌دهد طراحی الحاقات و پارتیشن‌بندی‌ها مشکل دارد و اگر پیش‌لرزه‌ها نیامده بود و مردم ساختمان‌ها را تخلیه نکرده بودند، قطعا با تلفات بالایی همراه می‌شدیم.

اولتیماتوم به وزارت راه‌وشهرسازی

از او درباره پیگیری‌های کمیسیون عمران مجلس در‌این‌باره می‌پرسم. می‌گوید: کمیسیون عمران هفته پیش جلسه‌ای با مسئولان وزارت راه‌وشهرسازی درباره قانون نظام‌ مهندسی داشت. اکنون دو سال است که منتظر هستیم ضوابط قانونی نظام مهندسی را اصلاح کنند؛ اما آنها معطل کرده‌اند؛ به‌همین‌دلیل به وزارت راه‌وشهرسازی تذکر رسمی داده و به آنها یک ماه فرصت دادیم که این لایحه را ارائه دهند. اگر نه خود نمایندگان طرحی را آماده کرده‌‌اند. به‌هر‌حال قانون نظام مهندسی باید به اندازه کافی محکم باشد که در مقابل این حوادث به مردم پاسخ‌گو باشیم.

تردید از پایداری ساختمان‌های مسکن مهر

عضو کمیسیون عمران مجلس با اشاره به نگرانی از پایداری مسکن مهر از احتمال طرح سؤال از وزیر راه‌وشهرسازی خبر می‌دهد. به گفته او، بیش از یک‌ونیم ملیون نفر در ساختمان‌های مسکن مهر کشور زندگی می‌کنند و از اتفاقات رخ‌داده واهمه دارند. تخریب گسترده ساختمان‌های مسکن مهر سر پل ذهاب و اسلام‌آباد غرب نشان داده که مسکن مهر قطعا دارای اشکال است و باید بررسی شود.