در همین راستا در روزهای اخیر اوراق اسناد خزانه اسلامی یک بار دیگر شاهد تغییر کانال نرخ سود در مسیر کاهشی بودند. به‌طوری که نرخ سود آخرین عرضه این اوراق در روز شنبه در محدوده ۱۵‌درصدی قرار گرفت. روز شنبه وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، ۹۰۰ میلیون ورقه اسناد خزانه اسلامی را در نماد «اخزا۶۱۱» در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس عرضه کرد که نرخ سود موثر این اوراق در سطح ۱۵ درصد ایستاد. همگرا شدن نرخ سود در بازار بدهی و بازار پول دو پیام پنهان در بر دارد؛ نخست آنکه این هماهنگی، فرصت مناسبی برای استفاده از تقاضای مازاد موجود در بازار بدهی است. به این ترتیب می‌توان با عرضه بیشتر اوراق به تعمیق این بازار کمک کرد. همچنین می‌توان انتظار داشت اثر کاهش نرخ سود در سایر بازارها نیز به آرامی نمود پیدا کند. به عبارت دقیق‌تر، کاهش نرخ بهره موجب افزایش ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران خواهد شد و در نتیجه بورس سهام نیز می‌تواند مقصد جذابی برای پول‌های تازه شود.

بازار بدهی که از اواخر سال گذشته با اخذ یک تصمیم نادرست از سوی مقام سیاستگذار با توقف انتشار اوراق اسناد خزانه اسلامی روبه‌رو‌ شده بود، از پانزدهم شهریور امسال شاهد انتشار دوباره این اوراق بود. روز شنبه هفته جاری نیز ۹۰۰ میلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی در نماد «اخزا۶۱۱» در بازار سرمایه معامله شد. نرخ سود این اوراق در سطح ۱۵ درصدی قرار داشت. تداوم کاهش نرخ سود اوراق بدهی دو پیام در بر دارد. در این میان تداوم کاهش نرخ سود در این بازار، هماهنگ شدن آن با نرخ سود سپرده بانکی و در عین حال مازاد تقاضای موجود در بازار بدهی فرصتی مناسب برای افزایش انتشار و عرضه اوراق در بازار بدهی به شمار می‌رود.  در ادامه نیز انتظار می‌رود تاثیرات کاهش نرخ‌ها در بازار بدهی به تدریج در بازار سهام نمایان شود و شاهد افزایش جذابیت این بازار باشیم.

مروری بر انتشار اسناد خزانه اسلامی جدید

روز شنبه، وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت ۹۰۰ میلیون ورقه اسناد خزانه اسلامی را در نماد «اخزا۶۱۱» در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس عرضه کرد که هر ورقه از آن ۸۶ هزار و ۴۰۰ تومان قیمت خورد. در ادامه نیز دادوستد حدود ۷۳۲ هزار ورقه از این اوراق توسط معامله‌گران، قیمت «اخزا۶۱۱» را به ۸۶۳ هزار و ۹۳۱ ریال رساند. به این ترتیب نرخ سود موثر و معادل بانکی این اوراق به ترتیب در سطح ۱۵ و 14/1 درصد قرار گرفت. اوراق مزبور در روز ۱۳ آذر ۹۷ سررسید می‌شوند. موضوع انتشار «اخزا۶۱۱»، تسویه بدهی‌های تبصره ۱۶ بند «و» قانون بودجه سال ۹۶ کل کشور است.

دو فرصت برای توسعه بازار بدهی

نرخ سود در بازار بدهی در حالی روند کاهشی به خود گرفته است که برخی از تفکرات، عرضه‌های بیشتر در این بازار را عاملی برای افزایش نرخ سود می‌دانستند. این تفکر البته به دفعات در گزارش‌ها مورد نقد قرار گرفت چرا که عرضه‌های بیشتر در بازار بدهی سبب تکامل بیشتر این بازار با حضور بازیگران بیشتری می‌شود. به این ترتیب روند معاملات اسناد خزانه اسلامی از ابتدای سال جاری تاکنون نشان می‌دهد با آغاز معاملات ثانویه اوراق خزانه اسلامی بانکی تحت عنوان «سخاب» در فرابورس ایران و حالا پس از آن انتشار و عرضه اولیه «اخزا۶۱۱» در این بازار، با وجود ثبات سیاست‌های پولی، شاهد تداوم روند کاهشی نرخ سود اوراق بوده‌ایم. این روند تا جایی ادامه یافت که بعد از تصمیم بانک مرکزی در خصوص کاهش نرخ سود سپرده‌ها و عملیاتی شدن آن، نرخ سود اوراق  خزانه اسلامی  نیز با قرار گرفتن در سطوح ۱۵ تا ۱۶درصدی با نرخ بهره در بازار پولی هماهنگ شد.

در عین حال پیش از این، مازاد تقاضایی در این بازار دیده می‌شد که حال به واسطه عرضه اوراق جدید اسناد خزانه اسلامی، این انباشت تقاضا تا حدودی پوشش داده شده و وسیله‌ای برای تعادل بیشتر نرخ سود در بازار بدهی شده است. با این وجود همچنان، تقاضای مازادی در این بازار دیده می‌شود که با توجه به متعادل شدن نرخ سود اسناد خزانه اسلامی موجود، لزوم عرضه بیشتر در این بازار را یادآور می‌شود.  از جمله تاثیرات کاهش نرخ سود در بازار بدهی می‌توان به افزایش ارزش‌گذاری سهام و رشد P/E عمومی بازار اشاره کرد. در عین حال به دنبال کاهش نرخ سود، پول‌ها با خروج از بازارهای کم‌ریسک‌تر وارد دیگر بازارهای مستعد همچون بازار سهام خواهد شد. علاوه بر این از دیگر تاثیرات کاهش تدریجی نرخ سود، کاهش هزینه شرکت‌ها و در نتیجه افزایش سودآوری خواهد بود.

راه طولانی بازار بدهی تا توسعه

با وجود اینکه به موجب ورود معاملات ثانویه اسناد خزانه بانکی به بازار سرمایه و همچنین انتشار اوراق جدید «اخزا۶۱۱» شاهد توسعه نسبی بازار بدهی خواهیم بود، اما این بازار همچنان فاصله زیادی با استانداردهای بین‌المللی دارد. ارزش بازار بدهی 4/7 درصد از تولید ناخالص داخلی و 6/8 درصد ارزش بازار سرمایه را از آن خود خواهد کرد. در این میان بررسی‌ها از ۱۵ کشور نشان می‌دهد نسبت بازار بدهی به تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشورها بیش از ۱۱۳ درصد و نسبت آن به بازار سرمایه حدود ۱۸۵ درصد است. این موضوع نشان می‌دهد توسعه هر چه بیشتر این بازار در ایران همچنان راه زیادی دارد.

مزیت‌های بازار بدهی برای اقتصاد

همانطور که در گزارش‌های پیشین بررسی شد، رشد و رونق اقتصادی کشور، تقویت تامین مالی شرکت‌ها، عمق‌بخشی به بازار سرمایه، افزایش شفافیت و متعادل شدن نرخ سود در گرو رشد و توسعه بازار بدهی است. بر این اساس از یک سو، انتشار اوراق بدهی در نهایت منجر به افزایش سرمایه‌گذاری، به کارگیری نیروی کار بیشتر و افزایش تولید و صادرات می‌شود. موضوعی که در نهایت زمینه رشد و رونق اقتصادی را فراهم می‌آورد. در نگاهی دیگر آمارها مبین افزایش قابل توجه سهم بازار بدهی در تامین مالی از طریق بازار سرمایه است. بر این اساس در شرایطی که بازار بدهی به‌عنوان قدرتمندترین منبع تامین مالی شناخته می‌شود، نمی‌توان از رشد و توسعه بیشتر این بازار غافل شد. در عین حال با توجه به مکمل بودن بازار بدهی و بازار سرمایه، با توسعه روز‌افزون بازار بدهی شاهد تعمیق هر‌چه بیشتر بازار سرمایه خواهیم بود.

مروری بر اوراق بدهی دولتی

«اسناد خزانه» از مهم‌ترین ابزارهایی هستند که در کشورهای گوناگون از سوی دولت‌ها و بانک‌های مرکزی جهت اعمال سیاست‌های اقتصادی و تنظیم بازارهای پول و سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ایران نیز یکی از ابزارهای مالی نوینی که در چند سال گذشته از سوی دولت جهت تسویه بدهی منتشر شده، اسناد خزانه اسلامی است. بدین ترتیب اسناد خزانه اسلامی از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی بوده که بدون کوپن سود و با سررسید کمتر از یکسال منتشر می‌شود و هدف اصلی از انتشار آن، مدیریت بدهی‌های دولت است.  اسناد خزانه اسلامی هشتم مهر ۹۴ با انتشار «اخزا۱» کلید خورد که به نوعی آغاز رسمی بازار بدهی در کشورمان محسوب می‌شود. پیش از این، عمده اوراق منتشرشده در قیمت‌های ثابت و تقریبا بدون اثرگذاری واقعی عرضه و تقاضا معامله می‌شدند. در مدت یک‌سال ۱۱ مرحله اوراق اسناد خزانه اسلامی با سررسید میان مدت و دو مرحله اوراق اسناد خزانه اسلامی با سررسید کوتاه‌مدت تحت عنوان «سخا» به انتشار رسید. در شرایط کنونی تمامی این اوراق سررسید شده‌اند.بررسی وضعیت نرخ سود اسناد خزانه اسلامی نشان می‌دهد از زمان انتشار «اخزا۱» تا اوایل شهریور سال جاری، متوسط نرخ سود موثر این اوراق در بازه ۲۱ تا ۳۲ درصد در نوسان بوده است. نکته جالب توجه اما افزایش محسوس متوسط نرخ سود این اوراق در ماه‌های پایانی سال ۹۵ است. موضوعی که در بازه زمانی مورد بررسی (شهریور ۹۵ تا فروردین ۹۶) به وضوح قابل مشاهده است.

بر این اساس متوسط نرخ سود «اخزا»ها از 22/3 درصد در شهریور ۹۵ به یکباره به حدود ۲۸ درصد در اسفند ۹۵ رسید و پس از آن بار دیگر در فروردین۹۶ به محدوده ۲۳ درصد بازگشت. درک نادرست برخی سیاستگذاران از روند نرخ سود در این بازار اما به توقف عرضه اوراق جدید در این بازار منجر شد. بر این اساس که از ابتدای سال جاری تاکنون هیچ اوراق جدیدی در بازار اسناد خزانه اسلامی منتشر نشده است. در مقابل اما شاهد انتشار و پس از آن معامله اوراق بدون کوپن در بازارهای غیرمتشکل بودیم. نخستین عرضه این اوراق تحت عنوان «سخاب» اسفند ۹۵ بود و از ۲۴ تیر سال جاری به شکل گسترده‌تری از طریق بانک ملی به طلبکاران دولتی واگذار شد. عدم شفافیت عرضه و تقاضای «سخاب»ها سبب شد نرخ سودی به مراتب بالاتر از نرخ سود اوراق بدهی موجود در بازار سرمایه، به اوراق مذکور اختصاص پیدا کند. در ادامه اما با اعلام وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت دوازدهم مقرر شد هرگونه اوراق خزانه تنها با نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار در بازار سرمایه عرضه شود و از انتشار این اوراق خارج از بازار سرمایه به جد جلوگیری شود تا شاهد بازگشت این اوراق به بازار بدهی باشیم.چندی پیش نیز رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار ضمن تاکید به نقش پررنگ بازار بدهی در توسعه بازار سرمایه خبر از انتشار حدود ۳۰‌هزار میلیارد تومان اوراق جدید در این بازار تا پایان سال جاری داد. پس از این وعده شاپور محمدی، شنبه هفته جاری، ۹۰۰ میلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی در نماد «اخزا۶۱۱» در فرابورس ایران عرضه شد تا حال این بازار شاهد دادوستد ۶ مرحله اسناد خزانه اسلامی باشد.