رصد آمارها نشان می‌دهد هرگاه نرخ ارز از خواب زمستانی خود بیدار شده و متناسب با شاخص‌های واقعی اقتصاد حرکت کرده، به دنبال آن عایدی بیشتری نیز نصیب صادرکنندگان شده است. درحالی‌که هرگاه نرخ ارز در سکون گرفتار شده، تغییرات بهای کالاهای صادراتی نیز حتی از نرخ تورم اقتصاد عقب مانده است. اگر تغییرات قیمت کالاهای صادراتی از نرخ تورم عقب بیفتد و فاصله قابل‌توجهی بین این دو شکل بگیرد، بی‌انگیزگی تولید‌کننده و صادرکننده را در پی دارد. اما روند واقعی‌تر نرخ ارز در ماه‌های گذشته سبب شده تا تورم نقطه‌به‌نقطه بهای کالاهای صادراتی از تورم نقطه‌به‌نقطه بهای مصرف‌کننده، بیشترین فاصله را بگیرد.

محرک اصلی

بانک مرکزی گزارش شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران برای مهرماه را منتشر کرد. بر این اساس، رشد شاخص بهای صادراتی در اولین ماه پاییز استمرار یافت. این شاخص که نمایانگر تغییرات قیمت کالاهای صادراتی کشور است، ماه‌های پرنوسانی را می‌گذراند. اگر به حافظه تاریخی شاخص نگاه شود، از دی ماه سال گذشته تا شهریور امسال، شاخص یا نزول کرده یا رشدهای کم‌رمقی را ثبت کرده است. اما جهش نرخ ارز در شهریور ماه موجب شد تا بهای کالاهای صادراتی نیز جان تازه‌ای بگیرد. در آخرین ماه تابستان، شاخص پس از رکود ۷ماهه، رشد ۶/ ۳ درصدی را ثبت کرد. این رشد در ابتدای پاییز تشدید شد.

در روند حرکتی شاخص بهای صادراتی، نرخ ارز و قیمت جهانی کالاها متغیرهای اصلی هستند. اما رصد آمارها نشان می‌دهد که هرگاه نرخ ارز همگام با متغیرهای واقعی اقتصاد حرکت نکرده، بهای کالاهای صادراتی نیز دچار سکون شده است. مثلا در سال گذشته تا آذر ماه، شاخص بهای صادراتی تورم نقطه‌به‌نقطه منفی را ثبت کرده بود. اما صعود نرخ ارز در دو ماه آذر و دی، سبب شد تا بهای صادراتی نیز رشد قابل‌توجهی کند. اگر تغییرات بهای کالاهای صادراتی پایین‌تر از نرخ تورم اقتصاد باشد، طبیعتا انگیزه صادرکنندگان را نیز کاهش خواهد داد. عقب‌ماندگی شاخص بهای صادراتی از نرخ تورم، بیشتر از هر چیزی ناشی از سرکوب نرخ ارز است. هنگامی که نرخ ارز همگام با تغییرات نرخ تورم داخل و خارج تغییر نکند، بیش از هرکس، صادرکننده ضربه می‌بیند چراکه باید کالاهای داخلی را با نرخ تورم موجود تامین کند و هزینه بپردازد، اما از آن طرف به‌دلیل عقب‌ماندگی نرخ ارز، کالای تولیدی صادرکننده قیمت واقعی خود را پیدا نمی‌کند.در سال‌جاری تنها دو رشد ماهانه دو درصدی نرخ ارز کافی بود تا شاخص بهای صادراتی راه خود را بیابد. شاخص که در پایان مرداد عدد ۲۴۰ واحد را نشان می‌داد، در دو ماه بعد با مجموع رشد ۵/ ۸ درصدی، به ۲۶۱ واحد رسید. با توجه به اینکه رشد شاخص بهای صادراتی از رشد نرخ ارز بیشتر بود، افزایش قیمت کالاهای جهانی نیز در شکل‌گیری این روند موثر بوده است.

کالبدشکافی رشد

رشد ۷/ ۴ درصدی شاخص بهای صادراتی در مهرماه، حاصل رشد ۱۴ گروه از کالاهای صادراتی است. تنها گروهی که در مهرماه کاهش یافت، گروه «وسایل نقلیه زمینی و تجهیزات ترابری» بوده است. افت شاخص بهای کالاهای این گروه در مهرماه قابل‌توجه و ۱۹ درصد گزارش شده است اما در باقی گروه‌ها اثری از افت بها دیده نمی‌شود. ۱۴ گروه افزایشی، سهم‌های متفاوتی در شکل‌گیری رشد شاخص داشته‌اند. هرکدام از این گروه‌ها، اوزان مخصوص به خود را در محاسبه شاخص بهای کالاهای صادراتی دارا هستند. بهای محصولات معدنی، به تنهایی سهم ۳۲ درصدی در شاخص کل دارد و از این منظر، بیشترین تاثیر را خواهد داشت. در مهرماه، بهای کالاهای این گروه، ۵ درصد رشد کرد. این رشد متاثر از رشد بهای سوخت‌های معدنی در ابتدای پاییز بود.دومین گروه پروزن، محصولات صنایع شیمیایی است. این گروه با ضریب تاثیر ۲۰درصدی، شامل محصولات شیمیایی، کودها، رنگ‌ها و فرآورده‌های شست وشو است. رشد محصولات این صنعت در مهرماه نسبت به شهریور ماه دچار افت شد. در شهریور رشد ماهانه بهای محصولات شیمیایی نزدیک به ۱۰ درصد بود اما این رشد در مهرماه به ۸ درصد رسید. هرچند این رشد نیز برای کالاهای صنایع شیمیایی، عدد قابل‌توجهی محسوب می‌شود.

گروه مواد پلاستیک و مصنوعات آنها، سومین گروه وزین کالاهای صادراتی محسوب می‌شوند. رشد بهای مواد پلاستیکی در مهرماه شتاب فزاینده‌ای گرفت به‌طوری‌که رشد ۳/ ۳ درصدی این گروه در شهریور، به ۵/ ۶ درصد رشد در مهرماه ارتقا یافت. در مجموع، بیشترین رشد ماهانه در بین کالاهای صادراتی متعلق به گروه «چربی‌ها و روغن‌های حیوانی و نباتی» است. این گروه در اولین ماه پاییز، رشد ماهانه ۹/ ۱۲ درصدی را ثبت کرده است. در گزارش بانک مرکزی از شاخص بهای کالاهای صادراتی، یک گروه اختصاصی به نام «محصولات پتروشیمی» نیز وجود دارد. در حقیقت این گروه به‌دلیل اهمیت بالا به شکل مجزا رصد می‌شود. ضریب تاثیر محصولات پتروشیمی در شاخص کل بهای صادراتی، ۳/ ۴۶ درصد است. شاخص محصولات پتروشیمی در مهرماه ۷/ ۷ درصد رشد کرد که نزدیک به رشد این گروه در شهریور ماه بود. اگر تغییرات بهای کالاها از نگاه سالانه بررسی شود، بیشترین رشد در صنایع شیمیایی و محصولات پتروشیمی رخ داده است. شاخص بهای محصولات شیمیایی در مهرماه امسال نسبت به مهر سال گذشته نزدیک به ۳۶ درصد رشد کرده، درحالی‌که تورم نقطه‌به‌نقطه شاخص کل حدود ۲۲ درصد بوده است. در حقیقت رشد گروه‌های دیگر همپای صنایع شیمیایی در طول یک سال اخیر نبوده است. مثلا مواد پلاستیکی تورم نقطه‌به‌نقطه ۱۷ درصدی را در مهرماه ثبت کرده است. در این بین دو گروه پوست و چرم و وسایل نقلیه زمینی در بازه یک ساله روند کاهشی را طی کردند.

از دیگر گروه‌های مهم صادراتی، گروه فلزات معمولی و مصنوعات آنها است. در این گروه بهای انواع آهن، چدن و فولاد، مس و آلومینیوم رصد می‌شود. فلزات صادراتی در مهرماه بیشترین رشد ماهانه خود را در سال ۹۶ سپری کردند. به‌طور کلی فلزات صادراتی سال افزایشی را پشت‌سر می‌گذارند؛ چراکه در هفت ماه اول سال، جز در خرداد ماه، در باقی ماه‌ها شاخص بهای فلزات صادراتی رشد کرده است. در کل تابستان، شاخص این گروه رشد بالای ۲ درصد داشته است. اما در اولین ماه پاییز، شاخص این گروه شتاب ۵ درصدی گرفت و به در عدد ۴/ ۲۶۳ واحد ایستاد. انواع آهن و چدن بیشترین رشد را در بین فلزات داشته است. این فلز و آلیاژ‌های حاصل از آن در آغاز نیم سال دوم، ۲/ ۷ درصد رشد ماهانه را ثبت کرد. اما رشد دیگر فلزات همچون آهن نبود. بهای مس و آلومینیوم در ابتدای پاییز کمتر از ۴ درصد بود. اما در بازه سالانه، بیشترین رشد بها متعلق به مس است. این فلز نسبت به مهرماه سال گذشته، ۴۵ درصد رشد کرد. در حالی که این عدد برای آهن نزدیک به ۳۰ درصد است. اگر به مهرماه ۹۵ رجوع و تغییرات قیمتی فلزات در آن ماه رصد شود، برجسته‌ترین نکته این است که تغییرات در سال جاری شدیدتر و در جهت افزایشی بوده است. مثلا شاخص بهای آهن در مهرماه سال گذشته، تورم نقطه به نقطه منفی ۲/ ۹ درصد را ثبت کرده بود. درحالی‌که این عدد در سال‌جاری به حدود ۳۰ درصد رسیده است. این تغییر برای دو فلز دیگر نیز قابل تعمیم است.