همچنین نرخ تورم نقطه به نقطه پس از طی کردن هفت ماه مسیر کاهشی در آبان ماه روند افزایشی به خود گرفته و در نهایت نرخ تورم متوسط نیز نسبت به مهر ماه افزایش یافته است. بررسی‌ها حاکی از آن است که افزایش نرخ تورم در دو گروه خوراکی‌ها و مسکن در تغییر مسیر تورم میانه پاییز نقش ایفا کرده است. دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته، عمدتا نرخ تورم در آذر ماه با شوک افزایشی روبه‌رو می‌شد که این روند در سال‌جاری یک ماه زودتر به وقوع پیوسته است.

تغییر کانال شاخص

گزارش شاخص بهای مصرف‌کننده در آبان ماه بر اساس سال پایه ۱۳۹۵ منتشر شد. بانک مرکزی در توضیح این شاخص عنوان می‌کند که شاخص بهای مصرف‌کننده معیار سنجش تغییرات قیمت کالا و خدماتی است که ازسوی خانوارهای شهرنشین ایرانی به مصرف می‌رسد. این شاخص به‌عنوان وسیله‌ای برای اندازه‌گیری سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها و یکی از معیارهای سنجش تغییر قدرت خرید پول کشور محسوب می‌شود. از تغییرات این شاخص، می‌توان نرخ تورم را در بازه‌های مختلف محاسبه کرد. جدیدترین گزارش بانک مرکزی حاکی از آن است که شاخص بهای مصرف‌کننده در آبان ماه به رقم ۸/ ۱۰۹ واحد رسیده است. روندی که حکایت از تغییر مسیر شاخص دارد. شاخص بهای مصرف‌کننده از فروردین تا مرداد ماه سال‌جاری در کانال ۱۰۷ واحدی قرار داشت و تنها در این محدوده نوسان می‌کرد اما در ماه‌های شهریور و مهر، این شاخص وارد کانال ۱۰۸ واحدی شد و بلافاصله در آبان ماه در سطوح بالایی کانال ۱۰۹ قرار گرفته است. با این روند، بعید است که در ماه بعد، شاخص بهای مصرف‌کننده در کانال ۱۰۹ واحدی باقی بماند و احتمالا به کانال‌های بالایی خواهد رسید.

رکوردزنی ۱۷ ماهه تورم ماهانه

افزایش شاخص بهای مصرف‌کننده نشان می‌دهد که تورم ماهانه در ماه آبان نسبت به ماه‌های دیگر، تغییر قابل‌توجهی داشته است. تورم ماهانه، تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در یک ماه نسبت به ماه قبل است. در آبان ماه تورم ماهانه معادل با ۳/ ۱ درصد گزارش شده است. این رقم تقریبا در یک سال و نیم گذشته (۱۷ ماه) بیشترین میزان بوده است و از این حیث یک رکورد محسوب می‌شود. بر اساس آمارهای بانک مرکزی، در مهر ماه تورم ماهانه تنها ۴/ ۰ درصد بوده است. همچنین در هفت ماه نخست سال‌جاری «میانگین تورم ماهانه» به میزان ۳/ ۰ درصد گزارش شده است. در نتیجه این موضوع نشان می‌دهد که تورم ماهانه آبان؛ نشانی از ماه‌های گذشته ندارد و یک آمار منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. کارشناسان معتقدند که مرز تورم ماهانه برای رصد و نظارت بانک مرکزی در ایران ۸/ ۰ درصد است، به این معنی که تورم بالای ۸/ ۰ درصد، یک علامت هشدار برای سیاست‌گذار پولی محسوب می‌شود. طبیعتا تداوم حرکت تورم ماهانه بالای این مرز می‌تواند موجب واکنش سیاست‌گذار پولی شود. به‌طور طبیعی در نیمه دوم سال، نرخ تورم به شکل طبیعی افزایش می‌یابد، در نتیجه این احتمال وجود دارد که در ماه‌های آتی نیز این روند در نرخ تورم مشاهده شود.

تغییر مسیر تورم نقطه به نقطه و متوسط

دیگر معیاری که از تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده مورد توجه قرار می‌گیرد، نرخ «تورم نقطه به نقطه» است. تورم نقطه به نقطه در آبان ماه، تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در این ماه نسبت به آبان ماه سال گذشته است. در حقیقت این نرخ تورم، تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در دو ماه مشابه به فاصله یک سال را درنظر می‌گیرد. نرخ تورم نقطه به نقطه در بسیاری از کشورها به‌عنوان نرخ تورم معیار، برای سیاست‌گذار و اقتصاددانان محسوب می‌شود. بر اساس آمارهای بانک مرکزی نرخ تورم نقطه به نقطه در آبان ماه به ۶/ ۹ درصد رسیده است. این رقم در مهرماه ۴/ ۸ درصد ثبت شده بود و نشان می‌دهد که طی یک ماه ۲/ ۱ واحد درصد به نرخ تورم نقطه به نقطه افزوده شده است. این آمار نیز تایید می‌کند، نرخ تورم آبان ماه، نقطه عطفی در مسیر تورم اقتصاد ایران در سال ۹۶ محسوب می‌شود. نرخ تورم نقطه به نقطه در فروردین ماه سال‌جاری ۷/ ۱۲ درصد ثبت شد و پس از آن یک مسیر نزولی را آغاز کرد، به نحوی که تا پایان نیمه نخست سال‌جاری نرخ تورم نقطه به نقطه به ۴/ ۸ درصد رسیده است. در مهرماه نیز نرخ تورم نقطه به نقطه در سطح ۴/ ۸ درصد قرار داشت، اما آمار آبان ماه مسیر تورم را عوض کرد و نرخ تورم نقطه به نقطه در مسیر افزایشی قرار گرفت.

سومین نرخ تورم قابل‌محاسبه از شاخص بهای مصرف‌کننده، نرخ تورم متوسط یا دوازده ماهه است. این سنجش تورمی به دلیل اینکه دارای حافظه ۲۴ ماهه است، مهم‌ترین معیار سیاست‌گذار برای هدف‌گذاری در ایران محسوب می‌شود. نرخ تورم متوسط، تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در ۱۲ ماه منتهی به آبان ماه سال‌جاری نسبت به ۱۲ ماه مدت مشابه سال قبل را درنظر می‌گیرد. بر اساس آمارهای بانک مرکزی نرخ تورم میانگین در آبان ماه به ۹/ ۹ درصد رسیده که نسبت به ماه قبل ۱/ ۰ واحد درصد افزایش یافته است. این روند در حالی است که نرخ تورم میانگین از تیرماه سال‌جاری پس از ثبت نرخ تورم ۱/ ۱۰ درصدی، وارد یک مسیر کاهشی تا مهر ماه شد. آمار جدید در آبان ماه نشان می‌دهد که تغییر مسیر علاوه بر تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه در آمار نرخ تورم متوسط نیز مشاهده می‌شود.

خرق عادت در میانه پاییز

بررسی آماری حاکی از آن است که نرخ تورم در نیمه نخست سال جاری وضعیت مناسبی داشته و خیال سیاست‌گذار از بابت نرخ تورم آسوده بوده است، اما آمارهای آبان ماه باعث شد که این آرامش تورمی کمرنگ شود. بررسی آمارها در سال‌های گذشته حاکی از آن بود که اصولا در ماه آذر هر سال نرخ تورم به شکل طبیعی افزایش می‌یابد، از این رو از ماه آذر به‌عنوان یکی از قله‌های تورمی سالانه یاد می‌شود. اما کمتر دیده می‌شد که نرخ تورم در ماه آبان روند افزایشی به خود بگیرد، روندی که امسال در آمار تورمی مشاهده می‌شود. بنابراین در سال جاری به جای اینکه خیز تورم در پایان ماه پاییز مشاهده شود، این روند در میانه پاییز رصد شد. عموما در سال‌های گذشته، پس از گذر از ماه آذر از سطح نرخ تورم کاسته می‌شد. این رویه به این دلیل بود که عمدتا نرخ تورم از ناحیه تورم کالاهای قابل مبادله‌ای مانند خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها شارژ می‌شد و سهم تورم کالاهای غیرمبادله‌ای مانند مسکن در ایجاد قله تورمی کمرنگ بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال جاری قوه محرک تورم هم از سمت تورم کالاهای مبادله‌ای و هم از سمت تورم کالاهای غیرمبادله‌ای بوده است.

دو موتور تورم آبان ماه

بانک مرکزی علاوه بر آمارهای مربوط به شاخص بهای کل در آبان ماه، تغییرات نرخ تورم در گروه‌های تورمی را نیز به تصویر کشیده است. در گزارش بانک مرکزی، ۱۲ گروه اصلی وجود دارد که نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه آبان اطلاع‌رسانی شده است. این گروه با توجه به اهمیت در شاخص کل، دارای وزن‌های متفاوتی است. گروه مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها با داشتن ۳۷ درصد از وزن کل شاخص، مهم‌ترین گروه در لیست ۱۲ تایی گزارش بانک مرکزی است. در مهر ماه سال جاری نرخ تورم ماهانه این گروه تنها ۵/ ۰ درصد بوده است، اما در آبان ماه این رقم به ۶/ ۱ درصد افزایش یافته است. بنابراین یکی از دلایل اصلی افزایش نرخ تورم در آبان ماه را می‌توان به گروه مسکن نسبت داد. از سوی دیگر اجزای اصلی این گروه اجاره بهای مسکن غیرشخصی و ارزش اجاری بهای مسکن شخصی است، افزایش نسبی قیمت آپارتمان در آبان ماه و رشد قابل توجه اجاره بها در این ماه را می‌توان از جمله دلایل اصلی افزایش نرخ تورم گروه مسکن عنوان کرد.

اما بالاترین نرخ تورم در میان گروه‌های گزارش بانک مرکزی در گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها ثبت شده است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها یک چهارم وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهد و از نظر اهمیت پس از گروه مسکن، در رده دوم قرار دارد. آمارها نشان می‌دهد در مهر ماه نرخ تورم ماهانه این گروه منفی ۵/ ۰ درصد گزارش شده بود، اما در آبان ماه نرخ تورم این گروه به ۸/ ۱ درصد رسیده و از این حیث، بیشترین نرخ تورم را در مقایسه با یازده گروه دیگر ثبت کرده است.

نرخ تورم نقطه به نقطه گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در مهر ماه معادل ۹/ ۱۳ درصد ثبت شده و از این حیث نیز این گروه در صدر گروه‌های با تورم بالا قرار دارد. بررسی گزارش خرده‌فروشی بانک مرکزی حاکی از آن است که نرخ تورم بالا در سه گروه مرغ، تخم مرغ و سبزی‌ها، علت اصلی افزایش تورم ماهانه در آبان بوده است. این آمار نشان می‌دهد در صورت تنظیم بازار این سه گروه، می‌توان تا حد قابل توجهی نرخ تورم در گروه‌های خوراکی را کنترل کرد.

نکته قابل توجه این است که نرخ تورم اقلام قابل مبادله، مانند تورم خوراکی‌ها، به‌صورت فصلی نیز تغییر می‌کند و اثر نوسان فصلی در این گروه‌ها قابل توجه است. به همین دلیل می‌توان عنوان کرد که شاید با حذف این اثر بتوان نرخ تورم واقعی را کاهش داد. یا اینکه در ماه‌های آینده از سهم آن کاسته شود. اما نکته قابل توجه در تورم آبان ماه، افزایش نرخ تورم گروه مسکن است که تداوم بالا بودن نرخ تورم در این گروه با توجه به سهم بالای آن در سبد مصرفی خانوار می‌تواند تهدیدی برای نرخ تورم تک رقمی محسوب شود. به خصوص با توجه به اینکه پس از اعمال بخشنامه بانک مرکزی مبنی بر رعایت نرخ سود بانک ها، فشار قیمتی روی اجاره بها در بازار مسکن افزایش یافته است.

به جز گروه مسکن و خوراکی ها، در سایر گروه‌ها نوسان قیمتی قابل توجهی مشاهده نمی‌شود و نرخ تورم ماهانه ۱۰ گروه دیگر زیر یک درصد گزارش شده است.

نرخ تورم ۹۶

نرخ تورم ماهانه ۳/ ۱ درصدی برای آبان ماه، یکی از بالاترین نرخ‌های تورمی بوده، اما نکته قابل توجه این موضوع است که در صورتی که تا پایان سال جاری نرخ تورم ماهانه تمام ماه‌ها به میزان ۳/ ۱ درصد ثبت شود، باز هم نرخ تورم نقطه به نقطه و متوسط تک رقمی باقی خواهد ماند، اما اگر نرخ تورم ماهانه ماه‌های باقی مانده تا پایان سال به حد ۵/ ۱ درصد برسد، نرخ تورم نقطه به نقطه و متوسط از بازه تک رقمی خارج خواهد شد. البته احتمال تکرار نرخ‌های تورم ماهانه بالا بسیار کم است و در نتیجه می‌توان انتظار داشت که نرخ تورم سال ۱۳۹۶ نیز مانند سال قبل در محدوده تک رقمی باقی بماند. این روند تورمی در حالی است که اکثر نهادهای معتبر بین‌المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، نرخ تورم برای سال ۱۳۹۶ را در محدوده ۱۱ درصد پیش‌بینی کردند. به نظر می‌رسد که در ماه‌های آتی این پیش بینی از نرخ تورم ایران تعدیل شود و نرخ تورم بتواند برای دومین سال متوالی سطح تک رقمی را تجربه کند.