نبود زنجیره متشکل صادراتی چالش محصولات کشاورزی ایران دربازار‌های جهانی است. زعفران یک نمونه است و اگر بخواهیم از محصولات کشاورزی ایران نام ببریم که علی رغم انحصاردر تولید، سهم ناچیزی از بازارهای جهانی دارند، فهرست بلندتری خواهد بود. اما علت این مسئله چیست؟ عمده مشکل نداشتن سهم مناسب محصولات کشاورزی ایران ازبازار جهانی، چالش‌های صادراتی است.

درحالی ایران سهم ناچیزی از بازارجهانی محصولات کشاورزی حتی در سطح منطقه دارد که محصولات کشاورزی کشورمان دارای مزیت‌های مطلوبی است، به‌طوری که 35 نوع محصول ایران در رده‌های یک تا 10 جدول جهانی قرار دارد که این محصولات شامل سیب، کشمش، مرکبات، هندوانه، سیب‌زمینی، رب گوجه‌فرنگی، انار ، زعفران، پسته، خرما، خربزه، کلم قرمز و سفید، گیاهان دارویی و ... است. محصولاتی که کشورمان یا تنها تولید‌کننده آن است یا بهترین نوع‌اش در جهان را تولید می‌‌کند.

رئیس کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران، بی‌ثباتی مقررات حاکم بر صادرات و کمبود سردخانه‌های مرزی برای صادرات به‌ ویژه در مناطق آزاد تجاری را مهم‌ترین چالش پیش روی محصولات کشور و جذب بازارهای صادراتی می‌داند. محمد لاهوتی با بیان اینکه کشورها منتظر نمی‌مانند تا ما شرایطمان را به آن‌ها تحمیل کنیم می‌گوید: درحال حاضر انحصارتولید بسیاری ازمحصولات کشاورزی را که تا پیش ازاین در اختیارما بود، ازدست داده‌ایم. وی به احداث باغ های انار در جنوب ایتالیا، کاشت زعفران در افغانستان و توسعه باغ های پسته در آمریکا اشاره می‌کند و می گوید: درحال حاضر انحصارما در این محصولات شکسته شده و روز به روز درحال ازدست دادن سهم خود از بازارجهانی هستیم.

این مسئله درحالی مطرح می شود که مهدی طباطبایی ، عضو انجمن صادرکنندگان خشکبار ایران معتقد است : ما هنوز به صادرات به عنوان یک تخصص نگاه نمی کنیم و درحال حاضر هرکسی به هر میزان و هرکجا که بخواهد می‌تواند محصولات خود را صادر کند درحالیکه بسیاری ازاین افراد تخصص ، تجربه و توانایی لازم جهت بازاریابی و صادرات را ندارند.

وی با اشاره به اینکه متاسفانه صادرات محصولات کشاورزی ایران غیر متشکل و پراکنده دنبال می‌شود می‌گوید: درحال حاضر هرکسی به صرف اینکه بتواند تشریفات گمرکی انجام دهد و یک مشتری بیرون مرزها پیدا کند، می‌تواند صادرکننده باشد و این مسئله باعث شده تا گاهی اوقات در یک بازارمشخص چندین نمونه محصول با چندین برند و چندین کیفیت از ایران عرضه شود که به دلیل پراکندگی و عدم تمرکز این تلاش‌ها هیچکدام تاثیرگذاری لازم در راستای معرفی برند، جا انداختن محصول و بازاریابی بلند مدت و حتی کنترل قیمت ندارند.

دراین زمینه خدایی عضو سندیکای تولیدکنندگان وصادرکنندگان صنعت آبزیان کشور به نکته دیگر اشاره می‌کند و می گوید: متاسفانه تعدد صادرکنندگان و نبود یک تشکل متمرکز صادراتی موجب رقابت منفی خودمان با خودمان در بازارهای پررقیب هدف شده است.

این صادرکننده محصولات کشاورزی معتقد است: بسیار پیش آمده که یک تاجر ایرانی محصولی را با تلاش بسیار به یک بازارخارجی معرفی کرده وکوشیده تا برند و محصول خودرا جا بیاندازد، اما همینکه توانسته جایگاهی درآن بازار پیداکند، رقبای وطنی به رقابت منفی با او برخاسته و سعی کرده‌اند با کم کردن قیمت یا ترفندهای دیگر شرایط را به نفع خود تغییر دهند. خدایی با تاکید براینکه ،رقابت صادرکنندگان ایرانی در یک بازارمشخص درنهایت به زیان محصولات ایرانی و هدر رفتن انرژی و هزینه‌ها می‌شود می گوید: متاسفانه دولت هم دراین زمینه به بهانه مقابله با انحصارگرایی و حمایت از اقتصاد آزاد هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد و نتیجه اش این شده که محصولات ایرانی نمی توانند به جایگاه واقعی خود ازنظر برند و سهمشان از بازاربرسند.

معاون دفتر توسعه صادرات محصولات وزارت جهاد کشاورزی نیز با پذیرش این مشکل بر ضرورت سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه صادرات و ایجاد زنجیره های تولید و صادرات محصولات کشاورزی تاکید می‌کند. عباس پاکپور می گوید: تنظیم بازار داخلی و خروج از بازرگانی سنتی و رقابتهای ناسالم ، بهره مندی از متخصصان بخش کشاورزی و کارشناسان مجرب بازرگانی در این زمینه از اولویتهای کاربردی وزارت جهاد کشاورزی در این راستا ست و درزمینه توسعه هدفمند و پایدار زنجیره‌های تولید و رونق صادرات به صورت متمرکز اقدامات خوبی انجام شده است.

بااین حال این مسئول دولتی می‌گوید: تشکیل زنجیره های متشکل تولید و صادرات محصولات کشاورزی فرآیندی زمان براست وتا رسیدن به نتیجه مطلوب سال ها زمان خواهد برد. پاکپور درحالی از سیاست‌های دولت برای تشکیل زنجیره‌های هدفمند تولید و صادرات سخن می‌گوید که رئیس کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران معتقد است تمامی سیاست های کنونی دولت در جهت حمایت از واحدهای تولیدی صادرکننده است و هیچ حمایتی از شرکت‌های بزرگ صادراتی نمی‌شود.

محمد لاهوتی با تاکید این اینکه نه تنها از شرکت های متشکل صادراتی حمایت نمی شود بلکه تسهیلات و امکانات قانونی نیز در اختیارآنها قرارنمی گیرد. وی بابیان اینکه دولت تنها تولیدکنندگانی را که خود صادرکننده هستند به رسمیت می‌شناسد می‌گوید: این درحالیست که در همه کشورهای پیشرفته، شرکت‌های متشکل و بزرگ کارجمع اوری محصول از واحدهای تولیدی، بازاریابی ، تبلیغات و صادرات محصولات را بصورت متمرکز در اختیاردارند.

لاهوتی تنظیم بازار، نظارت بر کیفیت و قیمت و درنهایت جاانداختن برند‌های ایرانی را از مزایای شرکت‌های متمرکز صادراتی می داندو می افزاید: متاسفانه درحال حاضر به این شرکت ها در ایران به چشم دلال نگاه می‌شود و کسی به صادرکنندگان وتاجرانی که تخصص اصلی‌شان صادرات است اهمیتی نمی دهد. به عنوان مثال درحال حاضر کارت بازرگانی برای واحدهای تولید 5 ساله است اما برای شرکت های صادرکننده، 1 ساله. ازطرف دیگر ضمانت های صادراتی فقط برای واحدهای تولیدی صادرمی‌شود و شرکت‌های صادراتی سهمی ازاین ضمانت‌ها ندارند.

بنابراین صادرات محصولات کشاورزی ایران باچالش‌هایی نظیر عدم ثبات کیفیت و قیمت ، صدور محصولات خام به شکل مواد اولیه و چالش حمل و‌نقل و بسته بندی روبروست که راهکار اصلی تمامی این چالش‌ها تشکیل زنجیره‌های متشکل تولید و صادرات است. این یعنی تولید صادرات محور و صادرات یکپارچه و هدفمند وتا زمانی که شرکت‌های بزرگ و تخصصی صادرات محور با در اختیار داشتن نیروی انسانی متخصص ، سامانه‌های حمل و نقل تخصصی تجهیزات و صنایع مدرن بسته‌‌بندی در کشور تشکیل نشود ویا از تکمیل انها حمایت نشود، هرروز باید حسرت محصولاتی را بخوریم که در تولیدش به نام ماست اما در صادرات و کسب درآمدهای ارزی به کام دیگران.