کارشناسان حوزه نشر معتقدند اگر مسیر افزایش قیمت کاغذ کنترل نشود، احتمال افزایش سه‌برابری قیمت پشت جلد کتاب نیز وجود دارد و از سویی حدود صد هزار نفر در این صنعت و صنایع مربوطه، از این افزایش قیمت متأثر می‌شوند. با‌این‌حال به گفته مشاور اجرائی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کلیات بسته پیشنهادی این وزارتخانه که مشروط به افزایش‌نیافتن تعرفه وارداتی کاغذ بود، مورد پذیرش قرار گرفته و قیمت کاغذ در بازار به‌زودی به تعادل می‌رسد.

‌به دنبال افزایش تعرفه کاغذ هستیم

ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، در گفت‌وگو با «شرق» درباره علل افزایش نرخ کاغذ در ماه‌های اخیر می‌گوید: یکی از دلایل مهمی که سبب شده تا کاغذ گران شود، افزایش نرخ ارز است. ارز از حدود سه‌هزارو ٧٠٠ تومان تا حدود چهار‌هزارو ٢٠٠ تومان در سه، ‌چهار ماه اخیر رسیده است. نکته دوم، افزایش نرخ جهانی پالپ و کاغذ است. قیمت جهانی خمیر کاغذ ابتدای سال ٩٦، تنی ٥٠٠ یورو و اکنون بالاتر از ٧٠٠ یورو قیمت‌گذاری شده که فقط افزایش این قیمت، افزایش ٢٠ تا ٣٠‌درصدی را برای کاغذ به همراه خواهد داشت. عامل سوم، مربوط به تولید کاغذ از سوی تولیدکننده داخلی است. اکنون سه تولیدکننده در داخل وجود دارند که کاغذ تحریر تولید می‌کنند و یکی از اینها، کاغذ روزنامه نیز تولید می‌کند. شرکت چوب و کاغذ مازندران، شرکت تبریز، شرکت کاغذسازی پارس. این سه شرکت نیز به دلیل آنکه حمایت تعرفه‌ای از آنها نمی‌شود و میل و رغبتی به خرید کاغذ از آنها وجود ندارد، تولید خود را به جد کاهش داده‌اند؛ بنابراین عرضه کاغذ در کشور از سوی این سه کشور به ‌کل حذف شده است. عامل چهارم، برداشتن ارز تعادلی برای ورود کاغذ و بسته‌شدن ثبت ‌سفارش‌ها است. از طرفی، مدت زیادی است که واردکنندگان کاغذ نیز به سبب افزایش نرخ ارز، کاغذ چندانی وارد نکرده‌اند. این امر موجب شده تا عرضه کاغذ نیز در کشور کاهش یابد. این عوامل سبب شده تا قیمت کاغذ در سطح جهانی افزایش یابد.این فعال سندیکای کاغذ می‌افزاید: کاغذسازان داخلی چندین ‌سال است که بحثشان آن است که فضای رقابتی را برای هر دو سو فراهم کنید تا تولیدکننده داخلی هم کاغذ تولید کند. به‌عنوان نمونه ٩ درصد مالیات بر ارزش افزوده به واردکننده کاغذ تعلق نمی‌گیرد؛ اما تولیدکننده داخلی این ارزش افزوده به همه بخش‌های تولیدش تعلق می‌گیرد که رقمی بسیار بالاست.رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا در واکنش به وعده معاون وزیر صنعت، مبنی بر توقف افزایش تعرفه واردات و تأمین ارز مبادله‌ای، می‌گوید: ما به‌هیچ‌وجه موافق افزایش تعرفه روزنامه‌ها نیستیم و دولت باید در این زمینه برای حمایت از مطبوعات ورود کند؛ زیرا رکن اصلی دموکراسی در کشور، همین مطبوعات هستند.به گفته او، تولیدکنندگان داخلی کاغذ به دنبال افزایش تعرفه کاغذ برای بهبود وضعیت تولید هستند؛ اما اکنون که دولت با افزایش تعرفه مخالفت کرده است، حداقل شرایط را برای تولید کاغذ در داخل هموار کند و از طرف مقابل، بسته حمایتی برای مصرف‌کنندگان عمده کاغذ در بخش فرهنگی، فراهم بیاورد.در چنین شرایطی تولیدکنندگان حامی افزایش تعرفه واردات هستند؛ اما در بخش مصرف‌کنندگان، این اتفاق چندان مد نظر نیست. آنها معتقدند تولید داخلی کیفیت ندارد و منطقی نیست. به‌این‌دلیل تعرفه واردات افزایش یافته و مصرف‌کنندگان کاغذ وارداتی متضرر می‌شوند.

‌کاهش شمارگان کتاب با افزایش قیمت

در این رابطه محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، به «شرق» می‌گوید: در یک بازه زمانی دو ماهه، حدود ٢٠ درصد قیمت کاغذ افزایش یافته است که بلافاصله شوکی به بازار مصرف به‌ویژه در حوزه کتاب وارد کرد، به‌همین‌دلیل بسیاری از ناشران برای خرید کاغذ و نشر، تأمل کردند تا ببینند بازار به کدام سمت‌وسو می‌رود.آموزگار با اشاره به افزایش تعرفه واردات کاغذ از پنج درصد به ١٠ درصد و توقف اختصاص ارز مبادله‌ای به کاغذ تحریر، ادامه می‌دهد: این عوامل در کنار افزایش نرخ ارز و همچنین بازبینی سیستم تولید در پایان سال از سوی تولیدکنندگان کاغذ در سراسر جهان، سبب شد با کاهش عرضه و در نتیجه افزایش قیمت کاغذ روبه‌رو شویم.رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با اشاره به اینکه در عرضه کاغذ، وابستگی جدی به واردات وجود دارد، ادامه می‌دهد: به سبب تأثر صنعت نشر  از کاغذ وارداتی، با وزرای ارشاد و صنعت وارد گفت‌‌وگو شدیم و مشکل اصلی را طرح کردیم تا کاغذ از فهرست دریافت ارز مبادله‌ای خارج نشود و همین‌طور تعرفه نیز افزایش نیابد که در هر دو زمینه گفت‌وگوها به ثمر نشست و وزارت صنعت اعلام کرد اجازه افزایش تعرفه واردات کاغذ را نداده و نسبت به تأمین ارز مبادله‌ای نیز اقدام خواهد کرد.بااین‌حال او خبر می‌دهد کاغذی که در هر بند(٥٠٠ برگ کاغذ)، حدود ٧٨ هزار تومان بود، اکنون فقط به سبب افزایش نرخ ارز مبادله‌ای به حدود ١٠٥هزار تومان افزایش یافته که همین مسئله روی قیمت تمام‌شده کتاب و مطبوعات اثرگذار است. به‌همین‌دلیل برخی از فعالان این حوزه از بین هدررفت سرمایه، به کاهش شمارگان رو آورده‌اند.آموزگار ادامه می‌دهد: نزدیک به ٤٠٠ هزار تن مصرف کاغذ کشور است که از این میزان، ٢٠ درصد احتمالا قابل تأمین از سوی تولیدکنندگان داخلی است که متأسفانه این تولیدات نیز از کیفیت لازم برخوردار نیست.او با بیان اینکه بین ٥٠ تا صد هزار تن مربوط به مصرف بخش کتاب است، می‌افزاید: این بخش نیازمند کاغذ مرغوب تحریر است که از خارج از کشور تأمین می‌شود.او با اشاره به بسته پیشنهادی دولت برای کنترل بازار کاغذ می‌گوید: در این بسته پیشنهاد شده کاغذ با ارز مبادلاتی وارد شود و درعین‌حال، تعرفه را نیز ثابت نگه دارند و از سوی دیگر، مصرف‌کنندگان تضمین دهند متناسب با حوزه‌های مختلف از کاغذ تولید داخل استفاده کنند. این در حالی است که ما موافق افزایش تعرفه نیستیم، زیرا معتقدیم تولیدکنندگان داخلی باید کیفیت کالای خود را افزایش دهند.

‌جزئیات بسته پیشنهادی وزارت ارشاد

جزئیات بسته پیشنهادی را از همایون امیرزاده، مشاور اجرائی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جویا شدیم؛ امیرزاده در این زمینه به «شرق» می‌گوید: از ابتدای امسال تا امروز پنج جلسه درباره افزایش تعرفه کاغذ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نهاد ریاست‌جمهوری، اتاق بازرگانی ایران، وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار شد. استدلال نمایندگان وزارت ارشاد و تشکل‌های صنفی آن بود که در شرایط فعلی بنا به چند دلیل، افزایش تعرفه کاغذ معقول نیست.او با بیان استدلال‌های وزارت ارشاد، می‌گوید: کیفیت پایین کاغذ داخل و عدم توان رقابت‌پذیری با کاغذ وارداتی، نبود چشم‌انداز برای ارتقای کیفیت کاغذ داخل، همخوانی‌نداشتن ظرفیت اسمی کارخانه‌های تولید داخل با نیاز فعلی کشور از جمله دلایل مطرح‌شده بود که با استناد به آنها، طرح کردیم افزایش تعرفه گمرکی واردات کاغذ چاپ و تحریر و مطبوعات، منطق کارشناسی ندارد. امیرزاده با بیان اینکه بسته‌ای را به اتاق بازرگانی ایران ارائه دادیم، می‌افزاید: ٨٠ درصد این بسته معطوف به مسائل و مؤلفه‌های اثرگذار در تولید کاغذ داخلی مشروط به افزایش‌نیافتن تعرفه واردات کاغذ بود.مشاور اجرائی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه سه سال تلاش برای افزایش تعرفه‌های گمرکی کاغذ داخلی، با مخالفت جدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش‌وپرورش و سازمان محیط‌ زیست همراه بود، ادامه می‌دهد: اگر هدف حمایت از تولید داخلی است، راه درست آن افزایش تعرفه‌های گمرکی نیست، زیرا با این اهرم نمی‌توان کیفیت کاغذ داخلی را افزایش داد. از سویی با توجه به مصادیق مطرح‌شده در این نشست‌ها، به نظر می‌رسد مطرح‌کنندگان افزایش تعرفه، درباره تلاطم‌ها و مشکلات بنیادین حوزه نشر، آگاهی کافی ندارند.به گفته او، در این جلسات از سوی نمایندگان تولیدکنندگان داخلی کاغذ مطرح می‌شد که اگر کاغذ تولید داخل مورد استفاده قرار نگیرد، نزدیک به دو‌ هزار کارگر کارخانه‌های تولید داخلی بی‌کار خواهند شد و در مقابل ما استدلال می‌کردیم که اگر توجه به زیرساخت‌های اصلی نشر صورت نپذیرد، نزدیک به صد هزار نفر از این افزایش نرخ، تأثیر می‌پذیرند.مشاور اجرائی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه بسته پیشنهادی وزارت ارشاد شامل دو بخش است، می‌افزاید: احیای ظرفیت‌های فعلی که در قانون وجود دارد و می‌تواند به ‌نفع کاغذ تولید داخل شود، مانند تعمیم بخشی از تعرفه‌های حامل‌های انرژی مشابه تعرفه‌های حامل‌های انرژی بخش‌های فرهنگی یکی از پیشنهادهای مطرح‌شده بود. همین‌طور، احیای ظرفیت تخفیف در عوارض، بیمه و نظایر آن هم در این بسته گنجانده شده است. بخش دوم، ناظر بر استفاده مشروط از کاغذ تولید داخل در صورت ارتقای کیفیت بود. این پیشنهاد مبنی بر آن بود که قیمت تمام‌شده تولید آنها نسبت به کاغذ خارجی یا برابر باشد یا افزایش چندانی نداشته باشد که در این صورت، وزارت ارشاد، ناشران را ترغیب به استفاده از این ‌گونه کاغذ خواهد کرد. همچنین الزام انتشارات مجموعه دولتی به استفاده از کاغذ تولید داخل در صورت افزایش کیفیت نیز از مسائل مطروحه بود.

‌تعادل‌بخشی به قیمت هر بند کاغذ

به گفته او، در این جلسات، ٨٠ درصد این بسته مورد پذیرش قرار گرفت و موضوع افزایش تعرفه کاغذ از دستور کار خارج شد و تأمین ارز مبادله‌ای در دستور کار قرار گرفت و تا حدودی آرامش را به بازار بازگرداند. همچنین در این جلسات توافق شد قیمت هر بند کاغذ که از ١٢٠ هزار تومان نیز عبور کرده بود، در محدوده ٩٠ تا ١٠٠ هزار به تعادل برسد.ارزیابی کارشناسان حوزه چاپ و نشر آن است که قیمت معقول برای هر بند کاغذ با توجه به افزایش نرخ جهانی کاغذ، در محدوده ٩٠ تا ٩٥ هزار تومان است که آن نیز روی چاپ و نشر اثرگذار خواهد بود، اما از افزایش بی‌رویه قیمت کاغذ در بازار جلوگیری می‌کند.

‌افزایش پنج‌ساله تعرفه واردات کاغذ

امیرزاده با بیان اینکه پیشنهاد دادیم افزایش تعرفه واردات کاغذ، پنج‌ساله باشد، ادامه می‌دهد: طرح اولیه طرح جامع کاغذ کشور، تصویب شد، اما چگونگی اجرای آن بنا شد در جلسات آتی مورد بررسی قرار گیرد.

‌هشدار: افزایش سه‌برابری قیمت پشت جلد کتاب

این مقام مسئول هشدار می‌دهد: در صورت عدم کنترل قیمت و مدیریت بازار، با توجه به وابستگی ٤٠درصدی قیمت چاپ به کاغذ، امکان افزایش سه‌برابری قیمت پشت جلد کتاب وجود دارد که این مسئله در رابطه با کتاب‌های درسی که طیف عظیمی از مردم را شامل می‌شود، بسیار نگران‌کننده خواهد بود و در مقابل، با توجه به محدودیت منابع وزارت ارشاد و وزارت آموزش‌وپرورش، تمهیداتی برای حمایت وجود ندارد.