پدیده وارونگی هوا هر ساله با نزدیک شده به فصل سرما در اغلب شهرهای بزرگ ایران رخ می‌دهد و این در شرایطی است که دولت در این فصل تنها با راهکارهای کوتاه‌مدت مردم را به دردسر انداخته و برنامه‌ریزی بلندمدتی برای کاهش آلودگی ندارد. در این بین خودروهای سواری متهم اصلی روزهای خاکستری پایتخت شناخته می‌شوند به‌طوری که بار انتقادات به خودروسازی‌ها در این ایام بیش از دیگر روزها شدت پیدا می‌کند.

حال این سوال مطرح است که در کنار واحدهای تولیدی آلاینده در اطراف تهران و یا خودروهای دیزلی سنگین، سواری‌ها چه سهمی در آلودگی هوای پایتخت دارند؟ درپاسخ به این سوال ابتدا باید نوع آلایندگی تهران مشخص شود، بعد دنبال مقصر اصلی گشت. طبق بررسی‌های انجام شده توسط سازمان کنترل کیفیت هوای شهر تهران طی سال‌های گذشته، آلاینده اصلی شهر تهران که موجب قرارگیری وضعیت هوا در شرایط ناسالم شده است، ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون (PM ۲.۵) بوده است. این سازمان همچنین تاکید کرده که در آلودگی هوای تهران از شش دسته آلاینده، تنها ذرات معلق از مرز سالم عبور کرده که این ذرات نیز اثرات سو قابل‌توجهی بر سلامت تهرانی‌ها دارد.اما طبق گزارش سازمان کنترل کیفیت هوا منبع ۷۰ درصد از ذرات معلق تولیدی در شهر تهران وسایل نقلیه هستند که از این میان خودروهای سواری شخصی ۴/ ۱ درصد، تاکسی‌ها حدود یک درصد، مینی‌بوس‌ها ۲/ ۴ درصد، موتور‌سیکلت‌ها ۵/ ۱۰ درصد، اتوبوس‌های عمومی شهری ۶/ ۱۲ درصد، اتوبوس‌های بخش خصوصی ۲/ ۱۸درصد و خودروهای سنگین ۴/ ۲۲ درصد از ذرات معلق تولیدی توسط وسایل نقلیه را شامل می‌شوند که در این موارد وسایل نقلیه فرسوده سهم بیشتری در این زمینه دارند.

علاوه بر این ۳۰ درصد دیگر ذرات معلق توسط منابع ساکن تولید می‌شوند که صنایع ۷ درصد، تبدیل انرژی ۶/ ۱۹ درصد و خانگی و تجاری ۲درصد از آن را تولید می‌کنند. اما مواجهه دولت با تشدید آلودگی هوا آنجایی مورد توجه قرار می‌گیرد که ممنوعیت حمل و نقل شن و ماسه، تعطیلی مدارس، تعطیلی معادن استان تهران، گسترش محدوده طرح زوج و فرد خودروها به درب منازل و طرح ترافیک به محدوده زوج و فرد تنها راهکار برای کاهش آلودگی در راس برنامه‌ها قرار می‌گیرد، حال آنکه به نظر می‌رسد دولت در این زمینه مسیر اشتباهی را در پیش گرفته چراکه سهم سواری‌ها در هوای خاکستری تهران بسیار کمتر از آن چیزی است که تصور می‌شود. همانطور که عنوان شد خودروهای سواری، تنها ۴/ ۱ درصد از کل ذرات معلق را تولید می‌کنند. عمده تولید‌کنندگان این دسته نیز خودروهای سواری کاربراتوری و فرسوده هستند که محدود کردن حرکت آنها با توجه به سهم انتشار بسیار پایین این گروه، تاثیر بسیار کمی در تولید این ذرات خواهد داشت.

معادن اطراف تهران نیز سهم اندکی در تولید ذرات معلق دارند. ممنوعیت حمل و نقل شن و ماسه اگرچه اقدام مناسبی است اما با توجه به سهم اندک کامیون‌های حمل شن و ماسه از تمامی ناوگان خودروهای سنگین، سهم زیادی در کاهش تولید آلاینده‌ها نخواهد داشت. اما عدم انتخاب مسیر صحیح برای کاهش آلودگی هم دولت را به زحمت می‌اندازد و هم مردم را چرا که با منع تردد خودروهای سواری و همچنین افزایش محدوده طرح زوج و فرد به درب منازل گرایش به حمل و نقل عمومی و از جمله اتوبوس‌ها بیشتر می‌شود. افزایش تعداد مسافران اتوبوس‌های شهری، موجب تردد بیشتر و افزایش زمان روشن ماندن موتور آنها می‌شود. با توجه به آلایندگی بسیار بیشتر اتوبوس‌های حمل و نقل عمومی در مقایسه با خودروهای سواری، تولید ذرات معلق افزایش خواهد یافت. بنابراین افزایش محدوده طرح زوج و فرد موجب افزایش ذرات معلق می‌شود بنابراین به نظر می‌رسد که دولت با دادن آدرس غلط نه تنها از آلایندگی هوا نمی‌کاهد بلکه آن را تشدید نیز می‌کند.

اما آنچه بیش از دیگر موارد منجر به آلودگی هوا می‌شود خودروهای سنگینی است که علاوه بر گازوئیل غیراستاندارد، فرسوده نیز هستند. بر اساس بررسی‌های سازمان کنترل کیفیت هوا، این خودروها سهم زیادی در آلودگی هوا ایفا می‌کنند. بنابراین دولت باید ممنوعیت تردد کامیون‌های با سن بیش از ۱۵ سال در معابر شهری در تمامی ساعات شبانه روز طی دو سال آینده را در برنامه خود قرار دهد. در حال حاضر بسیاری از واحدهای تولیدی خودروهای سنگین کمتر از ظرفیت تولیدی مشغول به کار هستند این در شرایطی است که خروج فرسوده‌ها می‌تواند انگیزه‌ای حتی برای افزایش تولید این خودروها در کشور شود. از سوی دیگر ناوگان اتوبوس حمل و نقل درون شهری نیز سهم اعظمی در آلودگی هوا ایفا می‌کنند در حال حاضر بیش از ۳ هزار اتوبوس فرسوده درون ناوگان موجود است که سهم بسزایی در تولید ذرات معلق دارند و نیاز فوری به نوسازی آن است. در حال حاضر در بسیاری از کشورها وسایل حمل و نقل عمومی به‌صورت برقی یا هیبرید تردد می‌کنند که این مساله خود نقش مهمی در کاهش آلودگی دارد.

بنابراین ممنوعیت تردد اتوبوس‌های با سن بیش از ۱۰ سال و کامیون‌های با سن بیش از ۱۵ سال در معابر شهری در تمامی ساعات شبانه روز می‌تواند مسیری برای کاهش آلودگی هوا باشد. در این بین موتورسیکلت‌های کاربراتوری نیز نقش مهمی در آلودگی هوا ایفا می‌کنند در حال حاضر سازوکار اسقاط موتور سیکلت‌ها دارای نظامی ناکارآمد است چرا که اسقاط موتورسیکلت صرفا شامل عملیات ابطال اسناد رسمی و امحای شماره پلاک و شاسی است و پس از آن موتور سیکلت‌های مذکور طی مزایده به فروش می‌رسند. این امر ناشی از انبارش موتورسیکلت‌هایی است که توسط پلیس متوقف شده و مالک برای ترخیص اقدامی نکرده و موتور فوق به سن فرسودگی رسیده است. و موتورسیکلتی که برگ اوراق برای آن صادر می‌شود الزاما از چرخه مصرف خارج نشده است و در برخی نقاط این سیکلت‌ها پس از مزایده علاوه بر استفاده مجدد خرید و فروش می‌شود. این چرخه معیوب نیز خود یکی از دلایل مهم خاکستری شدن هوای تهران محسوب می‌شود.