وقوع چندین زمین‌لرزه در مناطق مختلف کشور و پس‌لرزه‌های متعدد، برخی افراد را به تلاش برای پیش‌بینی زلزله‌های بعدی واداشته و در این میان، بخشی از توجه عمومی ناشی از نگرانی نسبت به زلزله‌های بعدی را به سمت اخبار و شایعات مرتبط با این پیش‌بینی‌ها معطوف کرده است.

ضرورت عبور از پیش‌بینی

این وضعیت سبب شده ذهن‌ها نسبت به عناوین مهم‌تر از پیش‌بینی زلزله، غافل شود. این در حالی است که ایران، کشور لرزه‌خیز محسوب می‌شود و آنچه برای کاهش ریسک اهمیت دارد، چگونگی مواجهه با این رخداد طبیعی است. در دنیا برای این مواجهه، الگو وجود دارد و اکنون لازم است هر چه سریع‌تر، در ایران نیز پیاده‌سازی شود. ساخت و ساز مقاوم، مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود،‌ پایش سلامت بناها و همچنین تجهیز استان‌ها و شهرهای پرریسک به لحاظ پتانسیل لرزه‌ای، از جمله راهکارهایی است که باید در اولویت مسوولان، عوامل مدیریت بحران و همچنین سرمایه‌گذاران قرار بگیرد. خطر زلزله وجود دارد اما آنچه می‌تواند به کاهش آسیب‌ها و صدمات ناشی از وقوع زمین‌لرزه منجر شود، تدابیر از پیش تدارک دیده شده در جهت اصول فنی و ایمنی در شهرها است. قرن‌ها بود که بشر با حسرت به زمینی که در زیر پایش می‌لرزید نگاه می‌کرد و آرزو می‌کرد ‌ای کاش راهی برای فرار از زلزله داشت.

با درک این نیاز تلاش‌های زیادی درخصوص شناخت زلزله و سعی در جهت پیش‌بینی آن به خصوص پس از به خدمت گرفتن ابزار امروزی ثبت زلزله از اوایل قرن گذشته صورت گرفته است. اگر چه این تلاش‌ها درهای زیادی را به روی بشر باز کرد و پرده از بسیاری از ناشناخته‌ها برداشت اما به جرات می‌توان گفت درخصوص پیش‌بینی زمان و مکان دقیق زلزله هنوز به نتایج قابل اتکایی دست نیافته‌ایم. اما تصور کنید همین فردا در اخبار بشنویم امکان پیش‌بینی دقیق زلزله میسر شده است! چه خوب! اما آیا دیگر نیاز امروز ما را که زندگی‌مان با انواع و اقسام امکانات زندگی مدرن در هم تنیده شده است برطرف خواهد کرد؟ اگر مسکن ما که قسمت زیادی از اندوخته ما صرف تهیه آن شده در زلزله آسیب ببیند و دیگر قابل سکونت نباشد، زیرساخت‌های شبکه‌های تامین آب و برق و دفع فاضلاب و شبکه‌های مخابراتی از دسترس خارج شوند، دیگر امکان ادامه کار و امرار معاش نداشته باشیم، مدارس و محیط‌های آموزشی قابلیت ادامه فعالیت نداشته باشند، امکانات بهداشتی و درمانی در دسترس نباشد و... آیا هنوز می‌توانیم بگوییم خدا را شکر که توانستیم زلزله را پیش‌بینی کنیم؟

خوب است هر یک از ما یک نسخه از این نقشه (نقشه پهنه‌بندی خطر جهانی زلزله) را بر دیوار منزل نصب کنیم و هر وقت شنیدیم و گمان کردیم که زلزله‌های روی داده در کشور غیر طبیعی و بیش از اندازه است و هارپ یا انفجارها یا دسیسه دشمنان باعث وجود آنهاست نگاهی به این نقشه بیندازیم. خطر زلزله در کل کشور ایران نظیر تعدادی دیگر از کشورها بسیار بالاست و روی دادن زلزله‌هایی از این دست در هر سال متاسفانه قسمتی از واقعیت پیش روی ما است. درنتیجه می‌دانیم در کشور ما خطر زلزله بسیار بالاست و البته فرار هم همه مشکلات ما را حل نمی‌کند، پس چاره کار چیست؟ قسمت زیادی از چاره کار هم اینک در دسترس است! در ادامه راهکارهای موجود به تفکیک ذکر می‌شود.

ساخت و ساز مقاوم از ابتدا، اولویت اصلی

آیین‌نامه زلزله ۲۸۰۰ که مجموعه‌ای از راهکارها و دستورالعمل‌ها برای ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله است و حاصل سال‌ها تلاش پژوهشگران بین‌المللی و داخلی است، در دسترس مهندسان ما قرار دارد. با رعایت حداقل‌های این آیین‌نامه، مطابق هدف‌های این آیین‌نامه که در ابتدای آن آمده، باید ساختمان‌های مسکونی ما در زلزله آسیب عمده نبینند و تلفات جانی در آنها به حداقل برسد. دقت کنید که آیین‌نامه‌ها حداقل‌ها را مشخص می‌کنند ما اما می‌توانیم از این حداقل‌ها هم عبور کنیم و ساختمانی بسازیم که اساسا تلفات جانی در زلزله نداشته باشد. روش‌های انجام این کار در دسترس است.

مقاوم‌سازی ساختمان‌های ضعیف موجود، راه حل در دسترس

حال اگر در ساختمانی زندگی می‌کنیم و مطمئن نیستیم آیا مطابق ضوابط آیین‌نامه طراحی و اجرا شده است، می‌توانیم با بررسی آسیب‌پذیری آن از وضعیت کنونی ساختمان مطلع شویم و در صورت نیاز و امکان، عملیات مقاوم‌سازی را انجام دهیم. تمامی آیین‌نامه‌ها و روش‌های انجام این کار سال‌ها است در کشور وجود دارد و به خوبی قابل انجام است.

پایش سلامت و سیستم‌های هشدار سریع، ابزار کمکی سودمند

با اطلاع از اینکه هیچ راهکاری جایگزین ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله نیست، به‌عنوان یک روش مکمل، برقراری روش‌های پایش سلامت ساختمان‌ها و سیستم هشدار سریع زلزله باید در دستور کار قرار گیرد. روش‌های پایش سلامت ساختمان‌ها تاکنون برای مصارف شخصی توجیه اقتصادی نداشته‌اند و در مقیاس‌های کلان‌تر مورد استفاده قرار گرفته و بسیار سودمند بوده‌اند. سیستم‌های هشدار سریع زلزله نیز که در سال‌های اخیر در بسیاری از مناطق زلزله‌خیز دنیا به کار گرفته شده است و در زمانی حدود ۱۰ تا ۱۵ ثانیه پیش از رسیدن امواج مخرب زلزله می‌توانند هشدار لازم را بدهند، در مدیریت شهری بسیار کارآمد هستند و البته با رساندن هشدار به موقع امکان پناه‌گیری مناسب را در زمان زلزله فراهم می‌کنند.

فعالیت‌هایی در این خصوص در کشور در حال انجام است. در استان تهران نیز ابتدای امسال، یک نمونه از این سیستم، برای گسل مشاء راه‌اندازی شد اما با توجه به تعداد قابل توجه گسل‌های اصلی و فعال، باید تعداد این نوع سیستم و تجهیزات، افزایش یابد. حرف آخر اینکه از پیش‌بینی زلزله به‌عنوان دغدغه اصلی باید عبور کنیم و زندگی در یک مسکن امن دغدغه ما باشد، دانش فنی و امکانات لازم در کشور وجود دارد. همچنان‌که نورگیر بودن خانه، راه‌های دسترسی، وجود آسانسور و سنگ و سرامیک به کار رفته در ساختمان برای ما مهم است، باید مقاوم بودن خانه در برابر زلزله هم، حداقل به اندازه سایر موارد، برای ما اهمیت داشته باشد.