تامین نقدینگی برای ایجاد واحد تولیدی و یا سرمایه در گردش برای فرایند تولید یکی از مشکلات صنایع کوچک است که کارشناسان مربوطه راه برون رفت از آن را، تاسیس صندوق‌های ضمانت می‌دانند که با سهولت بیشتری نسبت به نظام بانکی، وثیقه‌ها را از صنایع کوچک دریافت و برای آنان ضمانت نامه صادر کنند.

امروزه صنایع کوچک و متوسط به عنوان عامل عمده رشد ساختار صنعتی بسیاری از کشورها بسیار مورد تاکید است. حتی کارشناسان معتقدند نقش این صنایع به ویژه در کشورهای در حال توسعه که‌درصدد احیای ساختار اقتصادی خود هستند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. براساس پژوهش‌های انجام شده از 84‌هزار واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری 78‌هزار واحد صنعتی کوچک است. سهم صنایع کوچک از کل صنایع موجود تقریبا 93‌درصد است. صنایع کوچک 45‌درصد از سهم اشتغال صنعتی از تنها 8/16‌درصد سهم ارزش افزوده تولید را تشکیل می­‌دهد که این سهم معادل نصف متوسط عملکرد صنایع کوچک در دنیاست. همچنین سهم ارزش صادرات در صنایع کوچک تنها ۱۰‌درصد است.

چه صنایعی کوچک هستند؟

بر اساس اطلاعات منتشر شده از سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، صنایعی که شاغلان آن تا 49 نفر باشند، صنایع کوچک و صنایعی که بین 50 تا 99 نفر باشند صنایع متوسط و بالای 100 نفر کارکن داشته باشد صنایع بزرگ به حساب می‌آیند، اما آنچه اداره آمار بانک مرکزی به عنوان طبقه‌بندی واحدهای صنعتی در نظر می‌گیرد، واحدهای با کمتر از ۱۰ نفر شاغل «صنایع خرد»، ۱۰ تا ۴۹ نفر «صنایع کوچک»، ۵۰ تا ۹۹ نفر «صنایع متوسط» و بالاتر از ۱۰۰ نفر شاغل، «صنایع بزرگ» نامیده می‌شوند. صنایع کوچک به دلیل دلیل انعطاف پذیری بیشتر و امکان همراهی سریع‌تر با تغییر الگوی تقاضای مصرف‌کنندگان از بهره وری به مراتب بالاتر و بیشتری نسبت به صنایع بزرگ برخوردار است.

سازمان صنایع کوچک و اهداف استراتژیک آن

بر اساس اطلاعاتی که در سایت سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران آمده است، در سال 1362 پس از ایجاد تغییرات در نظام صنعتی کشور، سازمان صنایع کوچک و نواحی صنعتی ایران با کلیه وظایف در وزارت صنایع ادغام شد و به منظور ایجاد هماهنگی و استفاده مطلوب از امکانات شهرک‌های صنعتی و ایجاد هر چه بیشتر امکانات زیربنایی و ارائه خدمات ضروری برای متقاضیان ایجاد واحدهای صنعتی، قانون «شرکت شهرک‌های صنعتی ایران» به تصویب رسید. نزدیک به دو دهه شرکت شهرک‌های صنعتی نسبت به ایجاد بیش از 400 شهرک صنعتی اقدام کرد و در ابتدای برنامه سوم پس از ادغام وزارتخانه‌های صنایع و معادن قبلی، سازمان صنایع کوچک تشکیل شد، ولی در سال 84، وظایف اجرایی آن به شرکت شهرک‌های صنعتی ایران سپرده شده و عملا «سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران» از شهریور 1384 فعالیت خود را آغاز کرد و در نهایت بر اساس مصوبه شماره 469/877 مورخ 17/1/1390 مجلس، سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران به عنوان سازمان توسعه‌ای تعیین شده است. افزایش سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور با تاکید بر توسعه صنایع کوچک،‌ توسعه و تکمیل کلیه زیر ساخت‌های مورد نیاز استقرار صنایع در شهرک‌ها و نواحی صنعتی و بهبود فضای کسب وکار صنایع کوچک کشور و استقرار سازمانی پویا، دانش مدار و چابک و همسو با تحولات جهانی از جمله اهداف این سازمان برشمرده شده است.

ظرفیت اشتغال‌زایی صنایع کوچک

صنایع کوچک نقش بسیار مهمی در اشتغال‌زایی، افزایش صادرات، تولید و... دارند. بر اساس اطلاعات منتشر شده، در برخی کشورها بیش از 80‌درصد اشتغال صنعتی از طریق صنایع کوچک ایجاد می‌شود و بخش زیادی از صادرات این کشورها توسط بنگاه‌های کوچک انجام می‌شود. سهم صنایع کوچک در کشور ما تقریبا 93‌درصد از کل صنایع موجود و حدود ۴۵‌درصد سهم کل اشتغال صنعتی را تشکیل می‌دهند. در همین زمینه، معاون وزیر صنعت با تاکید بر اینکه اجرای طرح ضربتی اشتغال‌زایی در واحدهای صنعتی و صنفی کوچک بلندپروازانه نیست، گفت: «اگر هر یک از ٢00هزار واحد، یک نفر را استخدام کنند، ٢00هزار شغل ایجاد می‌شود.» صادق نجفی افزود: «اولویت امروز کشور، صنایع کوچک است و برای ایجاد اشتغال باید صنایعی که با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند را به ظرفیت رساند.» ظاهرا در حال حاضر هفت‌هزار و ۸۷۵ واحد صنعتی در شهرک‌ها تعطیل و یا متوقف هستند. چهار‌هزار واحد نیز از دهه ۷۰ متوقف هستند که برخی از آنها چرخه عمر صنعتشان به پایان رسیده و برخی دیگر صاحبانشان نامعلوم‌اند.

چالش‌های ریز و درشت صنایع کوچک

صنایع کوچک با مسائل و مشکلات ریز و درشتی چون نداشتن قانون خاص حمایت، نداشتن متولی واحد و نبود وحدت رویه، فقدان توان لازم برای دسترسی به بازار، عدم همکاری بانک‌ها در پرداخت تسهیلات مورد نیاز، نامناسب بودن فضای کسب و کار، عدم توان مالی شرکت‌های خدماتی و هزینه بالای نگهداری شهرک‌ها و نواحی صنعتی مشمول قانون، عدم وجود مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و... در کشور مواجه هستند. علاوه بر این، کارشناسان معتقدند که یکی از مسائلی که فعالان صنایع کوچک در همه کشور‌ها دارند، تامین نقدینگی برای ایجاد واحد تولیدی و یا سرمایه در گردش برای فرایند تولید است. در همین رابطه، مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری خبرآنلاین راه برون رفت از این مشکل را، تاسیس صندوق‌های ضمانت می‌داند که با سهولت بیشتر نسبت به نظام بانکی، وثیقه‌هایی را از صنایع کوچک دریافت و برای آنان ضمانت نامه صادر کنند. محمدحسین مقیسه همچنین اظهار داشت: «این ضمانت‌نامه‌ها در حقیقت جایگزین وثیقه برای بانک‌ها می‌شود و سیستم بانکی به اعتبار این ضمانت‌نامه‌ها، تسهیلات را در اختیار صنایع کوچک قرار می‌دهند.» در کشور ما نیز به منظور حمایت از صنایع کوچک صندوقی برای صدور ضمانت‌نامه بانکی تا سقف سه‌میلیارد تومان راه‌اندازی شد.

صنایع کوچک؛ راهی ارزان برای اشتغال‌زایی

یک فعال اقتصادی در رابطه با نقش و اهمیت صنایع کوچک در اقتصاد در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: ایجاد و توسعه کسب و کار‌های کوچک به سبب تاثیری که بر اقتصاد دارند، به عنوان یکی از ارکان توسعه اقتصادی کشورهای مختلف محسوب می‌شوند. عباس آرگون با اشاره به مزایای واحدهای صنعتی کوچک، می‌افزاید: ارزش افزوده بالا یا اشتغال‌زایی سریع و موثر از جمله مزایای این واحدهای صنعتی هستند که می‌توانند موجب درآمدزایی در کشور شوند. او ادامه می‌دهد: واحدهای صنعتی کوچک انعطاف پذیری بالایی برای تنوع‌طلبی مصرف‌کنندگان دارند. بهره وری صنایع کوچک نسبت به بهره وری صنایع بزرگ بیشتر است و می‌توان این بنگاه‌ها را با سرمایه کم و بدون نیاز به نیروی انسانی با تخصص بالا راه‌اندازی کرد. این عضو اتاق بازرگانی تصریح می‌کند: یکی از راه‌های ارزان برای ایجاد اشتغال در کشور که امروز یکی از معضلات ماست، توسعه کسب و کارهای کوچک است. درواقع با حمایت از این صنایع می‌توان به چرخه تولید و رونق در کشور کمک رساند، چون صنایع کوچک می‌توانند خدمات مورد نیاز صنایع مادر را تامین و زنجیره تولید آنها را تکمیل کنند. آرگون درمورد مشکلات صنایع کوچک نیز می‌گوید: یکی از مشکلات صنایع کوچک، تامین نقدینگی است که می‌توان آن را به نوعی شاخص‌ترین مشکل کسب و کارهای کوچک دانست که منجر به ورشکستگی خیلی از آنها می‌شود. او می‌افزاید: همچنین فقدان تمرکز جغرافیایی واحدهای همگن، رکود اقتصادی، نبود حمایت‌های مالی و بیمه ای و بازاریابی نامناسب از مشکلات دیگری هستند که این واحدها با آنها مواجه‌اند.