شبیه این اتفاق در صنعت بانکداری کشورها، از جمله کشور ما هم اتفاق افتاد که به لحاظ جبر تکنیکی و التزامات کنترلی برای ثبت و ضبط روابط پولی و مالی در شبکه بانکی، داده‌محورکردن فعالیت‌های بانکی هم فضا را برای توسعه فعالیت‌های مجازی الکترونیکی صنعت بانکداری فراهم کرد. به همین دلیل فناوری‌های مالی fintechها در کشور ایران، در‌مقایسه‌با سایر حوزه‌ها در کشور، ظرفیت و آمادگی توسعه‌ای بالایی دارد که شرح آن مجال موسع‌تری را می‌طلبد.

با این مقدمه، مدعای اصلی نگارنده، توجه ویژه به مباحث آینده‌پژوهانه تغییرات رویکردی، ابزاری و ماهیتی فضای کسب‌وکار صنعت توریسم است که فرصت و تهدیدهای پیچیده و قابل‌اعتنایی برای فعالان و نقش‌آفرینان و سیاست‌گذاران این حوزه ایجاد کرده و لزوم پرداختن و آمادگی برای مواجهه با این تغییرات را حیاتی می‌کند.

آنچه از مطالعه سیر تطور صنعت توریسم در دنیا حاصل می‌شود، گذار به رویکرد «فردگرایانه» در موضوع سفر است.

اگر سیر بلوغ صنعت توریسم را در یک نگاه اجمالی بررسی کنیم درخواهیم یافت که تبدیل‌شدن سفر به‌عنوان یک رفتار فردی که در بستر تصمیم شخصی افراد انجام می‌شد تا تبدیل‌شدن به کالایی بازاری که قابلیت ارائه و خرید و فروش را داشته باشد، مسیری طبیعی و منطقی را طی کرده است.

در واقع تکرار سفر به عنوان یک رفتار فردی، باعث ایجاد ظرفیتی برای تولید و ارائه محصول یا به عبارت بهتر سرویس مسافرت شد؛ بازار سفر شکل گرفت و خدمات وابسته به مسافرت‌ها ساماندهی و قابل مدیریت شد؛ یعنی اصل سفر رفتاری فردی بود که اطراف آن سرویس‌های مرتبط با آن شکل گرفت، اعم از اسکان، هتلینگ، حمل‌ونقل، خدمات تفریحی و رفاهی و غذایی و امنیت و بیمه سفر و... .

نقش‌آفرینان و فعالان ارائه سرویس‌های شکل‌گرفته حول محوریت سفر، رفته‌رفته با پیوستن به یکدیگر و تجمیع‌کردن خدمات سفر به‌دنبال ایجاد مزیت‌های نسبی برای حضور و بقا و ادامه در بازارهای رقابتی سفر بودند.

این تجمیع‌ها ظرفیت مهمی را فراهم کرد که از ابتدا جزئی از زنجیره خدمات نبود و آن «خود سفر» بود.

فعالان حوزه خدمات مرتبط با سفر پا را فراتر گذاشته و به دایره انتخاب اشخاص وارد شدند و با شیب ملایمی پیشنهادهای مسافرتی در قالب پکیج‌های تورهای مسافرتی شکل گرفت و عملا زنجیره خدمت گردشگری با حضور یا -به عبارت بهتر- تبدیل‌شدن خود سفر به یکی از محصولات، به صنعتی تبدیل شد که زنجیره خدماتی را به هدف فروش خود مسافرت شکل داد. نقش‌آفرینان و مصرف‌کنندگان در یک تعامل نانوشته، رفتار مسافرتی را به‌عنوان یک بسته قابل خرید‌و‌فروش پذیرفته و صنعت گردشگری به مفهومی که اکنون ما در ذهن داریم، پایدار شد.

نکته حائز اهمیت علل تغییرات در سیر دگردیسی صنعت گردشگری، داده‌محوربودن ذاتی تصمیم‌گیری و دریافت خدمات مسافرتی است. همان‌طورکه قبلا گفته شد، مبنای دریافت و خرید محصول سفر و دریافت خدمات مشتری است. همچنین مبنای دریافت و خرید محصول سفر و خدمات مرتبط از حیث زمان و مکان، در زمان و مکانی غیر از مختصات فرد متقاضی سفر صورت می‌گیرد. بنابراین، داده‌ها و اطلاعات در فرایند تصمیم و خرید نقش اصلی را ایفا می‌کند و عملا تمامی سیر تکاملی صنعت گردشگری و رشد و توسعه‌ای که اخیرا در این حوزه پدیدار شده است، بر مبنای مفهومی موسوم به «داده‌کاوی» شکل گرفته است؛ داده‌کاوی به‌طور‌خلاصه عبارت است از کشف الگوی پنهان از داده‌های موجود. فرض کنید بدانیم کسی تصمیم دارد در تاریخ فلان به شهر مشهد سفر کند، یعنی اطلاعاتی مرتبط با فرد مورد نظر و مقصد سفر او داشته باشیم، در نتیجه می‌توانیم حدس بزنیم که او نیازمند خدمات حمل‌ونقل از مبدأ به شهر مشهد، احتمالا متقاضی اقامتگاهی در شهر مشهد است. احتمالا مشتری بالقوه خدمات رفاهی و غذایی و حمل‌ونقل و... داخل شهر مشهد است.

اساسا در روزگاری که خود سفر در حوزه تصمیم شخصی افراد طبقه‌بندی می‌شد، خدمات حول محور سفر براساس همین مدل ایجاد و توسعه یافته بود.

در ادامه سیر رشد و توسعه صنعت گردشگری باز هم مبنای الگوهای جدیدتر، ابزار داده‌کاوی بوده است. تجمیع دو یا چند خدمت مرتبط با «سفر» مبتنی بر کشف الگوهای پنهان از داده‌های موجود شکل گرفته است. مثلا نقش‌آفرینان و فعالان حوزه گردشگری اگر می‌دانستند کسی متقاضی بلیت هواپیما برای سفر از تهران به مشهد است، می‌توانستند با احتمال بسیار زیادی سرویس‌های دیگری را در طول مسیر تا فرودگاه مهرآباد، خدمات داخل فرودگاه مهرآباد و هاشمی‌نژاد مشهد و خدمات دیگری در شهر مشهد مشابه آنچه را تشریح شد، به او ارائه بدهند.

حوزه بحث درباره داده‌کاوی صنعت توریسم بسیار متنوع و مفصل است که این یادداشت فقط وظیفه طرح مسئله را برای خود برگزیده است، ولی اجمالا می‌توان گفت هر مرحله از مراحل سفر که به پیش می‌رود، ظرفیت داده‌برداری‌های جدیدی را در اختیار نقش‌آفرینان حوزه سفر قرار می‌دهد که می‌توانند با ابزارهای متنوع داده‌کاوانه بسته‌های متنوعی از محصولات و صفات را به مسافر مورد نظر ارائه بدهند.

شایان ذکر است که این تحلیل‌های داده‌کاوانه با هدف ارائه خدمات مکمل به مصرف‌کننده خدمات مسافرتی، در بسیاری موارد می‌تواند به دلایل مختلف ازجمله صرفه‌جویی در هزینه، انرژی، زمان و کیفیت به نفع مصرف‌کننده باشد.

امروزه که صنعت توریسم در تسخیر پیشنهادات گردشگری در قالب تورها و پکیج‌های گردشگری قرار دارد، درک این دگردیسی و مختصات کنونی این صنعت ساده‌تر است. نتیجه‌گیری‌ای که می‌توان از این بحث داشت، نگاهی آینده‌نگر به صنعت توریسم بر اساس تاریخ تطور این صنعت است و با عنایت به ظرفیت داده‌کاوانه که به ابزار اصلی توسعه این صنعت بدل شده، تصویر روشن‌تری برای آینده این صنعت می‌توان متصور بود.