توسعه‌ با واگذاری به بخش‌های ظاهرا خصوصی. عباس آخوندی، وزیر راه و‌ شهرسازی، که روز بیست‌ویکم بهمن‌ماه برای بهره‌برداری از ۱۹ پروژه بندری در مجتمع شهید رجایی وارد بندرعباس شده بود، از واگذاری پنج‌ساله فازهای یک و دو بندر شهید رجایی به شرکت‌های بتا (زیرمجموعه شرکت تایدواتر، وابسته به مؤسسه مالی و اعتباری کوثر، یکی از زیرمجموعه‌های وزارت دفاع) و سینا (شرکت توسعه بندری زیرمجموعه بنیاد مستضعفان) خبر داد. به بیان دیگر، عملیات تخلیه و بارگیری کانتینر فازهای یک و دو شهید رجایی به‌مدت پنج سال به بتا و سینا واگذار شد. علاوه بر آن مرحله نخست پیمانکاری فاز سه این بندر نیز با موضوع پیمان ٢٥ درصد کارهای اضافی ابلاغی فاز دوم طرح توسعه مجتمع بندری شهید رجایی، به خاتم‌الانبیا با مبلغ ٤٦ میلیون یورو واگذار شده بود. حالا بناست که توسعه باقی فاز سوم به برنده مناقصه‌ای واگذار شود که نتیجه آن اوایل اسفندماه مشخص می‌شود. تأکید وزیر راه‌وشهرسازی نیز به واگذاری به بخش‌ غیردولتی نیز از همین‌جای کار نشئت می‌گرفت. واگذاری به شرکت‌هایی که خصوصی واقعی نیستند و اما تا اینجای کار، گویا چاره‌ای به واگذاری کار به آنها نیست.

‌سابقه حضور بنیاد مستضعفان در توسعه بنادر

سابقه حضور شرکت‌های زیرمجموعه بنیاد مستضعفان در توسعه دریایی به اوایل دهه ٦٠ برمی‌گردد. این بنیاد با عنوان شرکت بنیاد بارانداز وارد عرصه دریایی شده بود و اکنون شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا با همین محور، به کار خود ادامه می‌دهد. حالا شرکت سینا، توسعه پنج‌ساله فاز دوم بندر شهید رجایی را بر عهده گرفته است.

حضور ‌وزارت دفاع در توسعه بنادر

شرکت بتا، زیرمجموعه شرکت تایدواتر، وابسته به مؤسسه مالی و اعتباری کوثر است. این شرکت با سه حلقه واسط در نهایت به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح می‌رسد. شرکت تایدواتر خاورمیانه، شرکتی آمریکایی بود که بعد از انقلاب اسلامی، در اختیار سازمان بنادر و دریانوردی قرار می‌گیرد و از آن پس، این سازمان، احیای این شرکت را در دستور کار قرار می‌دهد. اما با گذر زمان و تحت لوای اجرای اصل ٤٤ قانون اساسی، این شرکت به بخش خصوصی واگذار می‌شود و این حلقه در نهایت شکل می‌گیرد. اکنون شرکت بتا، توسعه فاز نخست بندر شهید رجایی را به مدت پنج سال در اختیار دارد. البته شاید خالی از لطف نباشد که بدانیم توسعه عمران سواحل مکران نیز بر عهده وزارت دفاع گذاشته شده است.

‌ردپای قرارگاه خاتم‌الانبیا در فاز سوم بندر شهید رجایی

قرارگاه خاتم‌الانبیا به‌عنوان پیمانکار در سال ٨٥ وارد فاز دوم بندر شهید رجایی شد. این قرارداد که به مبلغ اولیه ٣٥٠ میلیون یورو در سال ٨٥ کلید خورد، با اینکه طول قرارداد ٣٣ ماه بود، ١٠ سال به طول انجامید. قرار بود قرارگاه ساخت دوهزارو ٢٠٠ متر اسکله و هشت میلیون مترمکعب لایروبی را بر عهده بگیرد. در این قرارداد با وجود اینکه کار حفاری با یک شرکت ایتالیایی بود، ١٠ سال با سوءمدیریت و البته مشکلات تحریم به دلیل ارزی‌بودن قرارداد، به طول انجامید. بااین‌حال، به‌واسطه باقی‌ماندن ریالی رقم قرارداد، قرارگاه در قالب ٢٥ درصد اضافه قرارداد قبلی وارد مرحله نخست فاز سوم بندر شهید رجایی نیز شد. حالا قرار است فاز سوم این بندر پس از گذشت مراحل نهایی مناقصه در اوایل اسفندماه به یک شرکت دیگر واگذار شود. حالا نگرانی برخی از کارگران حاضر در این منطقه آن است که اگر خاتم از این بخش برود، تکلیف ٥٠٠ تا ٦٠٠  نفر کارگری که در این بخش فعال بودند، چه می‌شود؟

مدعیان عملکرد بهتر در بخش غیردولتی، ما را به باور برسانند

سخنرانی عباس آخوندی در آیین ابلاغ قرارداد اپراتور ترمینال۲ کانتینری مجتمع بندری شهید رجایی هم مسائلی را که در نتیجه تحریم بود، رو کرد. آخوندی در این مراسم گفت: تجهیز ترمینال‌های بندر شهید رجایی یکی از آرزوهای ما بود و پس از تفاهم، یکی از اولین اقدامات خرید این تجهیزات بوده است.آخوندی گفت که ورود تجهیزات بندری اولین ثمره برجام بود چرا‌که سکوی شماره ۲ پیش از اینها ساخته شده بود، اما به دلیل تحریم‌ها امکان تجهیز این اسکله‌ها و ترمینال‌ها وجود نداشت. او در ادامه خبر داده بود که سکوی شماره دو فقط مجهز به هشت جرثقیل بود، اما ما به ۲۰ جرثقیل در این ترمینال نیاز داشتیم که در شرایط تحریم‌ها امکان خرید این تجهیزات وجود نداشت.وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: بلافاصله پس از امضای قرارداد برجام نسبت به خرید تجهیزات بندری و جرثقیل‌ها اقدام کردیم به‌طوری که قرارداد خرید ۱۲ جرثقیل از آلمان به ارزش ۱۰۴ میلیون یورو منعقد شد. دو فقره از این جرثقیل‌های جدید نصب شده و دو فقره هم در حال نصب‌شدن است و امیدواریم به‌زودی سایر تجهیزات هم وارد کشور شود.آخوندی با اشاره به واگذاری پروژه‌ها و اپراتوری بنادر به بخش خصوصی اظهار کرد: هم اپراتوری ترمینال شماره یک و هم ترمینال شماره دو بندر شهید رجایی را که از بزرگ‌ترین بنادر کشورمان محسوب می‌شوند، به بخش خصوصی واگذار کردیم و قرار بر این است که اپراتوری این بنادر به مدت پنج سال در اختیار دو شرکت متعلق به بخش خصوصی باشد. او با بیان اینکه از هر دو شرکت خواسته‌ایم شرکای بین‌المللی را وارد این پروژه کنند، اظهار کرد: امیدواریم با این اتفاق امروز فصل جدیدی در نحوه بهره‌برداری از سرمایه‌ها و همچنین ورود جدی‌تر بخش خصوصی و غیردولتی به این صنعت آغاز شود.آخوندی البته در میان کلام خود به طعنه گفت: کسانی که مدعی هستند در بخش غیردولتی بهتر از بخش دولتی عمل می‌کنند، امیدواریم بتوانیم (این ادعا را) به چشم ببینیم و باور کنیم. وزیر راه و شهرسازی با تأکید بر واگذاری پروژه‌ها به بخش خصوصی گفت: امیدواریم  با این واگذاری‌ها و عملکرد قابل‌قبول بخش خصوصی در این پروژه‌ها ملت ایران عملکرد غیردولتی‌ها در پروژه‌ها را بهتر باور کنند.

برگزاری مناقصه در آینده نزدیک

او همچنین از برگزاری مناقصه سایر بخش‌های فاز سه بندر شهید رجایی در آینده‌ای نزدیک خبر داد و گفت:‌ بلافاصله پس از برگزاری مناقصه، عملیات اجرائی مابقی فاز سوم هم شروع می‌شود.آخوندی همچنین تأکید کرد باید به سمت بندر جاسک و سایر بنادری که در استان هرمزگان هستند، برویم تا از این شدت تمرکز در بندر شهید رجایی بکاهیم.

خصوصی یا غیردولتی، برایمان فرقی نمی‌کند

وزیر راه‌وشهرسازی در حاشیه این مراسم در پاسخ به پرسش «شرق» مبنی‌بر اینکه شما اشاره کردید که می‌خواهید توسعه بنادر را به بخش خصوصی بسپارید، اما شرکت سینا وابسته به بنیاد مستضعفان است و نه بخش خصوصی واقعی، باز هم تأکید کرد: «این مهم نیست. مهم این است اپراتور بخش دولتی نیست و هر کسی که در مناقصه شرکت کند و برنده شود، کار را به او واگذار می‌کنیم». از او پرسیدم چنددرصد از سهم بندر و دریا به بنگاه‌های غیردولتی وابسته است و این‌گونه پاسخ شنیدم: «به‌تدریج تمام اپراتورها را اعلام عمومی می‌کنیم و هرکس برنده شود به آن واگذار می‌کنیم و برای ما فرقی نمی‌کند. هرکسی بتواند برنده شود و امتیاز داشته باشد، کار را به او واگذار می‌کنیم».

‌سهم بخش خصوصی در توسعه بنادر بیش از خصولتی‌هاست

هادی‌ حق‌شناس، معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی، هم در گفت‌وگو با «شرق» درباره حضور بخش خصوصی و غیردولتی‌ها در توسعه بنادر ایران گفت: آنچه در چندسال گذشته و به‌ویژه سال جاری در بنادر ایران رخ داده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نیز این روند ادامه یابد، این نکته کلیدی است که مرتبا سهم سرمایه‌گذاری از سوی بخش خصوصی در بنادر ایران رو به افزایش است. شاید به‌جرئت بتوان گفت که امروز سازمان بنادر عمدتا فقط سرمایه‌گذاری درخصوص اسکله‌ها و موج‌شکن‌ها و برخی تجهیزات استراتژیک (زیرساخت‌ها) را انجام می‌دهد. به‌عبارت‌ دیگر، بخش عمده و اصلی ساخت انبارها، محوطه‌سازی، تجهیزات در ترمینال‌های تخلیه بارگیری، اعم از لیفترال، جرثقیل‌ها و کشنده‌ها تماما از سوی بخش خصوصی واقعی انجام می‌گیرد.این مقام مسئول با تأکید بر اینکه این روند ادامه دارد و متوقف نخواهد شد، گفت: دولت در زمینه زیرساخت‌ها هزینه می‌کند و هزینه بهره‌برداری از زیرساخت‌ها از سوی بخش خصوصی انجام می‌گیرد. او در ادامه به روند واگذاری‌ بنادر به بخش خصوصی اشاره کرد و توضیح داد: در دولت سازندگی روند خصوصی‌سازی در بنادر ایران آغاز شد و در دولت اصلاحات شدت گرفت. در دولت‌های نهم و دهم سرعتش کم شد، ولی متوقف نشد، اما در چهار، پنج‌سال گذشته، به‌ویژ‌ه از ٢٦ آذرماه دو سال گذشته، سازمان بنادر تفاهم‌‌نامه‌هایی را با بخش خصوصی آغاز کرد که مجموعا بیش از چهار هزار میلیارد تومان بود. این نشان می‌دهد رویکرد سازمان بنادر استفاده از منابع بخش خصوصی است. وقتی از او درباره حضور شرکت مکین دریا وابسته به قرارگاه خاتم‌الانبیا پرسیدم، گفت: در توسعه فاز دوم بندر شهید رجایی، این شرکت برای ساخت اسکله، پیمانکار بود و اسکله را ساخت و تحویل داد و دوباره کار به دولت بازگشت، زیرا اسکله را همچنان دولت می‌سازد.به گفته او، فاز سه بندر شهید رجایی نیمه اول اسفندماه تعیین می‌شود و احتمالا بخش خصوصی واقعی خواهد بود.به گفته این مقام مسئول، در سهم‌بری خصوصی‌ها و خصولتی‌ها همچنان سهم خصوصی‌های واقعی بیشتر است، اما ناگفته پیداست که نمی‌توان از استراتژیک‌بودن پروژه‌های واگذارشده به خصولتی‌ها چشم پوشید.

مجموعه ١٩ قرارداد توسعه بندر

افتتاح ۱۹پروژه‌ دریایی کشور در بندر شهید رجایی، ابلاغ قرارداد نهایی دو اپراتور و لایروبی دیوار ساحلی هرمز از دستاوردهای سفر آخوندی به استان هرمزگان است. احداث مخازن نگهداری فراورده‌های نفتی، پایانه لجستیک، نوسازی خطوط ریلی بندر شهید رجایی، روسازی مسیر دسترسی به سایت‌های قشم، طرح جامع اطفای حریق مجتمع‌های دریایی، خارج‌کردن شناورهای غرق‌شده در ورودی بندر بهمن جزیره قشم، احداث محوطه مأمور در بندر هرمز و لایروبی بندر جاسک، بخشی از این پروژه‌هاست. بر اساس اعلام سازمان بنادر و دریانوردی، این پروژه‌‌ها که باعث اشتغال‌زایی بیش از ۶۰۰  نفر خواهد شد، حدود ۴۵۰  میلیارد تومان اعتبار داشته است. همچنین مرحله یک آغاز به کار فاز سوم توسعه بندر شهید رجایی نیز یکی از برنامه‌های وزیر راه خواهد بود که حدود ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار تخمینی آن به‌شمار می‌رود.  وزیر راه‌و‌شهرسازی در جریان حضور خود در بندر شهید رجایی، قرارداد نهایی دو اپراتور ترمینال‌های بندر شهید رجایی را ابلاغ کرد. در جریان امضای قراردادی که میان شرکت بتا و سازمان بنادر و دریانوردی نهایی شد، اپراتوری پنج‌ساله ترمینال یک بندر شهید رجایی به این شرکت واگذار شد. این ترمینال که مساحتی ۴۰۰هکتاری داشته است و هزار متر اسکله فعال دارد، سالانه یک‌میلیون‌و ۳۰۰  هزار کانتینر و روزانه ۳۰  هزار کانتینر ظرفیت دارد، رسما در اختیار یک بخش به‌ظاهر خصوصی قرار گرفت تا پنج سال آینده این شرکت اپراتوری آن را انجام دهد. ترمینال دوم این بندر نیز ۹۰ هکتار اراضی داشته است و با اسکله ۸۵۰متری، ظرفیت کانتینری روزانه ۶۱  هزار و سالانه بیش از یک‌میلیون‌و ۸۰۰  هزار کانتینر را داراست که قرارداد آن با شرکت سینا نهایی شده و اجرای آن در دستور کار قرار گرفته است. آخوندی شرکت‌ها را مکلف کرده با شرکای خارجی وارد میدان شوند و به‌تنهایی در راستای توسعه بندری حرکت نکنند.

رونمایی از کاغذ سنگی

در پایان این سفر، اتفاق دیگری نیز رخ داد. برای اولین‌بار در بنادر ایران، در بندر شهید رجایی، در راستای مسئولیت اجتماعی، از کاغذ سنگی، یک کتاب دو‌زبانه و نقشه سرمایه‌گذاری ساخته شد تا دیگر هیچ درختی برای اطلاع‌رسانی بریده نشود و آب کمتری هم برای تهیه آن استفاده شود. این نوع کاغذ به‌جای چوب از پودر سنگ فراوری شده است.  عباس آخوندی، وزیر راه، نیز در مراسم رونمایی از این محصول، این پیشنهاد را مطرح کرد که دیگر از بطری‌های آب‌معدنی هم در زیرمجموعه‌اش استفاده نشود.