گزارش نگران‌کننده آژانس از بازار نفت در حالی روز گذشته منتشر شد که این روزها بازار نفت شرایط خوبی ندارد. نفت برنت کانال ۷۰دلاری را که برای اولین بار از سال ۲۰۱۴ در ماه گذشته به‌دست آورد، نه تنها از دست داده، بلکه با رسیدن به مرز ۶۲ دلاری بیم سقوط بیشتر و شکستن کف ۶۰ دلاری نیز می‌رود. نفت‌خام آمریکا نیز با افت بیش از ۹‌درصدی در هفته گذشته، به کانال ۵۰ دلار بازگشته است. آژانس یکی از عوامل افت‌های اخیر نفت و فاصله گرفتن قیمت‌ها از کانال ۷۰ دلار را همگامی بازار نفت با روند اصلاحی در دیگر بازارها و همچنین شناسایی سود از سوی معامله‌گران می‌داند. اما این سازمان بر این باور است که مهم‌ترین عامل افت قیمت‌ها این است که شرایط بنیادین بازار در اوایل سال جاری میلادی از قیمت‌ها حمایت نمی‌کند. این افت قیمت‌ها در حالی رخ داد که تنها چند روز قبل از شروع افت قیمت‌ها بسیاری از موسسات و بانک‎‌های بین‌المللی در گزارش‌هایی چشم‌اندازی طلایی پیش‌روی بازار نفت ترسیم کرده بودند و حتی بانک آمریکایی گلدمن ساکس احتمال رسیدن قیمت‌ها به بیش از ۸۰ دلار را در نیمه اول سال مطرح کرده بود. اما نفت در هفته‌گذشته با سرعت غیرمنتظره‌ای کاهش یافت و بار دیگر یادآور شد که این بازار چندان پیش‌بینی‌پذیر نیست.

شیل اهرم رشد عرضه

برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد عرضه جهانی نفت در ماه گذشته میلادی کاهش اندکی یافته و به 97/7 میلیون بشکه در روز رسیده است. با این حال، این مقدار نزدیک به 1/5 میلیون بشکه بیشتر از مقدار عرضه در ژانویه ۲۰۱۷ است. این میزان افزایش عمدتا به دلیل افزایش تولید نفت در آمریکا و برخی کشورهای غیرعضو اوپک بوده است. IEA میزان تولید اوپک در ماه گذشته را 32/16 میلیون بشکه در روز برآورد کرده که نسبت به ماه پیش از آن تفاوت چندانی نداشته است. همچنین میزان پایبندی اعضای این سازمان به توافق برای کاهش تولید حدود ۱۳۷ درصد اعلام شده است.اما آمارهای IEA نشان می‌دهد میزان تولیدات غیرعضو اوپک در ماه ژانویه کاهشی بوده است. کشورهای خارج از اوپک در این ماه ۱۷۵ هزار بشکه در روز کمتر از دسامبر نفت تولید کرده‌اند اما تولیدات این کشورها نسبت به مدت مشابه سال قبل 1/3 میلیون بشکه بیشتر بوده است. بر اساس این گزارش آن دسته از کشورهای غیراوپکی که در توافق برای کاهش تولید نفت مشارکت دارند، در ماه گذشته حدود ۸۵ درصد به این توافق پایبند بوده‌اند.

خوش‌بینی به رشد تقاضا

آژانس بین‌المللی انرژی رشد تقاضای نفت در سال جاری میلادی را نزدیک به ۱۰۰ هزار بشکه نسبت به گزارش قبلی خود افزایش داده و به 1/4 میلیون بشکه در روز رسانده است. این سازمان دلیل این بازبینی در پیش‌بینی خود از رشد تقاضا را تغییر چشم‌انداز صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصاد جهانی اعلام کرده است. با این حال این مقدار رشد تقاضا همچنان کمتر از رشد تقاضای 1/6 میلیون بشکه در روز سال ۲۰۱۷ است. IEA دلیل کاهش رشد تقاضا را فشار افزایش قیمت نفت، تغییر الگوی مصرف چین و جایگزینی نفت در برخی کشورهای خارج از سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه اقتصادی(OECD) می‌داند. آژانس بین‌المللی انرژی تاثیر رشد قیمت‌ها بر تقاضا را برای نفت محدود ارزیابی کرده است. به باور این سازمان رشد قیمت‌ها نتوانسته چندان تقاضا برای نفت را کاهش دهد، چراکه افت شاخص دلار که به افزایش ارزش ارز دیگر کشورها منجر شده تا حدودی تاثیر گرانی قیمت نفت را خنثی کرده است.

موفقیت اوپک در کاهش موجودی نفت

برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که میزان موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD در دسامبر گذشته(آخرین ماهی که آمار میزان ذخایر نفتی آن در دست است) ۶/ ۵۵ میلیون بشکه کاهش یافته است. این میزان بیشترین افت از فوریه سال ۲۰۱۱ محسوب می‌شود. بر اساس این آمار میزان موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD به 2/851 میلیارد بشکه رسیده که تنها ۵۲ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ساله این ذخایر است. این در حالی است که درست یک سال پیش از آن موجودی ذخایر ۲۶۴ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ساله خود بودند. موجودی انبارهای نفتی در سال گذشته ۱۵۴ میلیون بشکه (۴۲۰ هزار بشکه در روز) کاهش یافته و حدود ۸۰ درصد از مازاد نفت موجود در این ذخایر از بین رفته است.

تقاضای قوی برای نفت در سال ۲۰۱۷، کاهش تولید نفت اوپک و رشد نسبتا اندک تولیدات کشورهای غیرعضو اوپک، موجب شده که در این سال شاهد افت شدید در میزان موجودی انبارهای نفتی باشیم. آژانس می‌گوید اگرچه تمام انبارهای نفتی جهان نزد کشورهای OECD نیست، اما اوپک و متحدانش کاهش سطح موجودی نفت این کشورها را نشانه گرفته‌اند. IEA تاکید می‌کند، حالا با کاهش شدید مازاد عرضه در بازار نفت، موفقیت اوپک در رسیدن به نقطه هدفش (کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی OECD به متوسط ۵ساله) دور از دسترس به نظر نمی‌رسد.

بازار از تعادل دور می‌شود؟

آژانس می‌گوید پیام اصلی گزارشش از بازار نفت همانی است که ماه گذشته نیز گفته بود: «در سال ۲۰۱۸، رشد عرضه کشورهای غیرعضو اوپک به رهبری آمریکا، بیش از رشد تقاضا برای نفت خواهد بود. »IEA هرچند بر موفقیت اوپک در اجرای توافق نفتی صحه گذاشته و به آن اعتراف می‌کند، اما می‌گوید مساله‌ بازار نفت در حال حاضر پایبندی اوپک به توافق نیست چراکه با وجود موفقیت اوپک، در حال حاضر رشد قیمت نفت متوقف و حتی روند بازار معکوس شده و ممکن است همان‌طور که ما (IEA) پیش‌بینی می‌کنیم، حداقل برای اوایل سال روند کاهش موجودی انبارهای نفتی OECD معکوس شود.

این سازمان تاکید می‌کند که مهم‌ترین‌ مولفه بازار نفت در حال حاضر شیل است. آژانس با بیان اینکه در سه ماه منتهی به نوامبر گذشته تولیدات روزانه  آمریکا ۸۴۶ هزار بشکه افزایش یافته، مجددا این احتمال را که آمریکا تا پایان سال جاری به تولیدکننده برتر نفت جهان بدل شود و تولیداتش از ۱۱ میلیون بشکه در روز بگذرد، مطرح می‌کند. آژانس می‌گوید: «همه پارامترها و نشانه‌های موجود در بازار نفت هماهنگ با یکدیگر از رشد شدید تولیدات نفت آمریکا و خروش موج دوم تولیدات شیل در سال ۲۰۱۸ خبر می‌دهد.» چراکه اول روند افزایش قیمت‌ها آغاز شد و به فاصله چندماه از آن تعداد دکل‌های حفاری، تعداد چاه‌های تکمیل شده و سپس تولیدات این کشور افزایش یافت. به باور کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی، این شرایط یادآور خاطرات سال ۲۰۱۴ میلادی و خروش موج اول تولیدات شیل است؛ یعنی زمانی که رشد عرضه از سوی تولیدکنندگان آمریکایی به شدت افزایش یافت و قیمت‌ها را در سراشیبی سقوط قرار داد.

بر اساس این گزارش، امروزه یعنی در اوایل سال جاری میلادی، تولیدکنندگان نفت آمریکا با کاهش زیادی که در هزینه‌های تولید خود لحاظ کرده‌اند، آماده‌اند که «موج دوم» رشد عرضه را به راه اندازند. این گمانه بسیار نگران‌کننده‌ای برای تولیدکنندگان سنتی نفت است که ظرف بیش از یک سال گذشته تلاش کرده‌اند با کاهش چشمگیر تولیدات خود بازار نفت را به تعادل برسانند. اما این همه مساله‌ نیست، تولیدات شیل در حال تغییر گسترده الگوی تجارت بازار جهانی نفت است. آژانس بین‌المللی انرژی با اشاره به خبر اخیر واردات نفت سبک آمریکا از سوی امارات متحده عربی می‌گوید: «همین چند سال پیش رخ دادن چنین موضوعی و افزایش سیطره نفت آمریکا بر بازار نفت تا این سطح، اصلا قابل تصور نبود. در حال حاضر نیز به نظر می‌رسد با نظم جدیدی در بازارها مواجه خواهیم شد.»آژانس در پایان تاکید می‌کند که پارامترهای دخیل در تعادل بازار نفت پویا هستند، به‌طوری‌که ممکن است تحت تاثیر افزایش وخامت در شرایط اقتصادی ونزوئلا و  بهبود هرچه بیشتر شرایط اقتصاد جهانی که به رشد بیشتر تقاضا برای نفت منجر شود، شاهد حفظ سطوح قیمتی نفت با وجود افزایش تولیدات آمریکا باشیم. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، غالب تولیدکنندگان نفت بسیار خوشحال و راضی خواهند بود، اما در غیر این صورت تاریخ باردیگر تکرار خواهد شد.