طبق آمار منتشرشده، مردم دست‌کم ۸۰‌هزار‌میلیارد تومان در بازار شب عید هزینه می‌کنند و این در حالی است که کالاهای ایرانی سهم اندکی را در این خرید ‌میلیاردی به خود اختصاص داده‌اند. کارشناسان بالا‌بودن بهای تمام‌شده، کیفیت پایین‌تر اغلب محصولات ایرانی، ارزانی کالاهای خارجی و... را از جمله دلایل گرایش ایرانیان به خرید محصولات خارجی می‌دانند. البته به اعتقاد آنها این موضوع در فرهنگ ما ایرانیان نیز ریشه دارد که عمدتا نگرش مثبت‌تری نسبت به مصرف کالاهای خارجی داریم.

مسئولان همواره حمایت از فروش کالای ایرانی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی خودشان مطرح و طرح‌هایی را در این زمینه ارائه کرده‌اند. در همین راستا طرح فروش کالای ایرانی و حمایت از تولیدکنندگان ایرانی چهاردهم اسفند سال جاری افتتاح شد. در این مراسم، علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران در مورد هدف این طرح، گفت: «یکی از اهدافی که اتاق اصناف ایران با جدیت دنبال می‌کند، موضوع برندسازی در کالاهای ایرانی است؛ به‌ویژه کالاهایی که دارای مزیت‌هایی نسبت به دیگر تولیدات هستند.» همچنین در راستای حمایت از کالاهای ایرانی، اخیرا، محمد شریعتمداری، وزیر صنعت، معدن و تجارت با اعلام این خبر که در عرصه تبلیغات کالای ایرانی دارای شبکه‌های جوان گسترده‌ای شده‌ایم، گفت: «پویش «آری به کالای ایرانی» در تبلیغات شبکه‌های مجازی بسیار گسترده شده است. ما نیز شورای حمایت از برندسازی را در مجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت حمایت می‌کنیم.»

خرید ‌میلیاردی شب‌عید

هر‌ساله کارمندان و کارگران بعد از دریافتی‌های آخر سال که شامل عیدی، سنوات، پاداش و... می‌شود، مبلغ زیادی را صرف خرید کالاها و اقلام مورد نیاز شب عید می‌کنند. آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که این مبالغ بسیار بالاست و آن‌طور که یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفته است «مردم دست‌کم 80‌هزار‌میلیارد تومان در بازار شب عید هزینه می‌کنند.» رحیم زارع افزود: «از این رقم 40‌هزار‌میلیارد تومان مربوط به سه‌میلیون کارمند دولت است.» همچنین، طبق گفته محمدرضا مرتضوی، دبیرکل خانه صنعت و معدن نیز «حدود 18تا 23‌درصد پول دریافتی سالانه جامعه کارمندی و کارگری که معادل 43 تا 60‌هزار‌میلیارد تومان است در 15 روز پایانی اسفند هزینه می‌شود.» یک کارشناس اقتصادی هم در گفت‌و‌گو با میزان در تحلیل روند خرید مردم در روز‌های پایانی سال به نسبت درآمد آنها، گفت: «کارمندان و کارگران در شب‌های پایانی سال حدود ۶۰‌میلیارد تومان صرف خرید اقلام مربوط به سبد خانوار می‌کنند که این رقم معادل ۲۳‌درصد دریافتی سالانه کل این افراد است.» طاهری افزود: «رقم خرج‌شده در روز‌های پایانی سال جدای از میزان پس‌انداز مردم است و به همین دلیل مردم سعی می‌کنند تا بهترین کالا‌ها را با توجه به میزان نقدینگی در سبد کالایی عید خود قرار دهند.»

گنجاندن کالای ایرانی در سبد نوروزی

با اینکه در روزهای پایانی اسفند تب خرید بالا می‌رود و مردم زیادی برای تامین کالاهای مورد نیازشان روانه بازارهای مختلفی چون پوشاک، میوه، آجیل و خشکبار یا شیرینی و غیره می‌شوند، اما ظاهرا سهم اجناس ایرانی در سبد خرید شب عید مردم بسیار ناچیز است و جای آنها را اجناس معمولا ترکی یا چینی گرفته‌اند. برخی از کارشناسان علت این امر را پایین‌بودن کیفیت تولیدات ایرانی، ارزانی کالاهای وارداتی یا نامناسب‌بودن فضای کسب‌و‌کار و رکود حاکم بر اقتصاد کشور می‌دانند. البته برخی از کارشناسان نیز چشم و هم‌چشمی برای استفاده از کالاهای گران‌قیمت را عاملی برای عدم حمایت از کالای ایرانی می‌دانند که در مجموع، تمام این عوامل سبب شده که فضای رقابت برای تولیدکنندگان ایرانی تنگ شود و رفته‌رفته از این فضای رقابت به حاشیه رانده شوند. آمار منتشرشده در این زمینه نشان می‌دهد که در سال 94 کالاهای وارداتی 13‌درصد کالاهای مصرفی شب عید را به خود اختصاص داده‌اند. سلطه کالاهای خارجی بر بازار ایرانی در حالی ایجاد شده که به‌گفته برخی از مسئولان امر چشم سه‌میلیون از صنوف کشور به دست مردم است. در همین رابطه چندی پیش زارع، نماینده مجلس اعلام کرده بود که «در بودجه سال آینده 60‌هزار‌میلیارد تومان تسهیلات برای ایجاد یک‌میلیون و 30‌هزار شغل قرار داده شده است، اما اگر مردم از تولید ملی حمایت کنند یک‌میلیون شغل بدون بودجه مجلس ایجاد می‌شود و اگر 80‌هزار‌میلیارد تومان هزینه‌کرد مردم در شب عید به کالاهای ایرانی اختصاص یابد، 25‌درصد از جوانان بیکار شاغل می‌شوند.» بازگرداندن اعتماد به مردم برای خرید کالاهای ایرانی این روزها دغدغه اصناف شده است و نگرانی‌های زیادی را درمورد جولان اجناس خارجی در بازارهای داخلی ابراز می‌کنند. در همین زمینه به‌تازگی، علی لشگری، عضو هیات‌مدیره جامعه صنف کفش کشور گفت: «20‌درصد کل فروش سالانه این صنف مربوط به اسفند است. از نظر تعداد، 10 تا 15‌درصد و از نظر ارزش، 25 تا 30‌درصد بازار شب عید کفش کشور مربوط به کفش‌های وارداتی و قاچاق است.» همچنین عضو هیات‌مدیره اتحادیه پوشاک در مورد بازار پوشاک، تصریح کرد: «سهم تولید‌کننده داخلی در بازار پوشاک در سال‌های اخیر کاهش یافته و وضع آشفته‌ای بر این بازار حاکم است.» مجید افتخاری افزود: «50‌درصد بازار پوشاک کشور در اختیار محصولات خارجی است. در زمینه پوشاک سیاستگذاری‌ها درست نیست و نباید مراکز تجاری بزرگ و مهم فضای خود را فقط در اختیار برندهای خارجی قرار دهند.» او ادامه داد: «در حالی که به کشورهای اروپایی پوشاک صادر می‌کردیم اکنون در حال از دست‌دادن بازار داخلی هستیم.» رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی نیز اخیرا اعلام کرده است که « قانون مالیات بر ارزش افزوده در حال خفه‌کردن تولید‌کننده داخلی است و مجلس باید این قانون و قوانین مربوط به کارگران را اصلاح کند.» محمد طحانپور خاطرنشان کرد: «تولیدکنندگان باید به کیفیت تولیدات و خدمات پس از فروش خود بیشتر توجه کنند.»

5 دلیل عمده گرایش به کالای خارجی

یک فعال اقتصادی درمورد دلایل پایین‌بودن سهم کالای ایرانی در سبد خرید شب عید مردم در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: یکی از دلایل به بالا‌بودن بهای تمام‌شده محصولات برمی‌گردد. باتوجه به اینکه ما سالانه تورم در کشور داریم، بهای تمام‌شده تولیدات داخلی افزایش پیدا می‌کند. عباس آرگون کیفیت را یکی دیگر از دلایل برمی‌شمرد و می‌افزاید: معمولا کالاهای ایرانی نسبت به کالاهای مشابه خارجی از کیفیت پایین‌تری برخوردارند و البته در بعضی کالاها ممکن است استثنا هم دیده شود. او ادامه می‌دهد: پایین‌بودن نرخ ارز را می‌توان علت دیگری برای تمایل به خرید کالاهای خارجی دانست، چون نرخ ارز پایین است، کالاهای خارجی ارزان‌تر به دست مصرف‌کننده می‌رسد. همچنین قاچاق هم یکی دیگر از دلایلی است که در این موضوع تاثیرگذار است، چون کالاهای قاچاق از مبادی غیررسمی وارد کشور می‌شوند، حقوق گمرکی، مالیات و... را پرداخت نمی‌کنند،‌ به همین دلیل ارزان‌تر به دست مصرف‌کننده می‌رسند. این عضو اتاق بازرگانی تهران با بیان این مطلب که دلیل پنجم این موضوع در مباحث فرهنگی ریشه دارد، می‌گوید: عمدتا ما به‌لحاظ فرهنگی همیشه این باور را داشته‌ایم که کالاهای خارجی از کیفیت مطلوب‌تری نسبت به کالاهای داخلی برخوردارند، درصورتی که شاید بسیاری از کالاهای ما به‌لحاظ کیفی و کارکرد وضعیت بهتری داشته باشند. آرگون در مورد تاثیر طرح‌های حمایتی از کالاهای ایرانی، ادامه می‌دهد: این‌گونه طرح‌ها بی‌‌‌تاثیر نیستند، اما فقط با اصلاح یک موضوع نمی‌توان به نتایج مورد انتظار رسید، بلکه یک‌سری موضوعات پایه‌ای وجود دارد که آنها نیز باید اصلاح شوند. ما باید برای کالاهای تولیدی‌مان فرهنگسازی کنیم، اما همیشه خریداران به‌دنبال کالاهایی با کیفیت بالاتر و ارزان‌تر خواهند رفت. وقتی بنگاه‌های ما بهره‌ور نیستند و بهای تمام‌شده محصولات آنها بالاست، نظام تامین مالی ما با توجه به تسهیلات بانکی نرخ بالایی دارد، بهره‌وری نیروی انسانی پایین است و مسائلی از این دست وجود دارد، تمایل به خرید کالاهای خارجی بیشتر خواهد بود.