واردات برنج خارجی در سنوات اخیر همواره با فراز و نشیبهای مختلفی همراه بوده است. برنجهای خارجی معمولاً از مقاصدی چون هند و پاکستان و برخی کشورهای آمریکای لاتین وارد کشور می‌شود. میزان واردات سالیانه برنج حدود 1 میلیون تن و ارزشی نزدیک به 1 میلیارد دلار  می‌باشد. بعضاً موضوع آلوده یا تاریخ گذشته بودن برنجهای وارداتی در رسانه‌ها مطرح می‌شود اما از سرنوشت نهایی محموله‌ها و نوع برخورد مسئولان با این نوع واردات خبری به‌دست نمی‌آید.

اما اواخر بهمن ماه سال گذشته محموله 33هزار تنی برنجهای اروگوئه‌ای وارد بندر امام خمینی(ره) شده است که بعد از ترخیص این برنجها از گمرک در انبارهای شهرهای مختلف دپو شده است. ظاهراً بعد از ترخیص این برنجها وارد شهرهای مختلف شده و  به‌عنوان مثال 500 تن از این 33 هزار تن برنج اروگوئه‌ای وارد استان زنجان شده و در حال حاضر نیز در انبارهای استان نگهداری می‌شود که به‌گفته مسئولان مربوطه این برنجها به سطح بازار مصرف نرفته است. چندی قبل نیز معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی زنجان گفته بود، "ما بعد از مطلع شدن از نتایج آزمایشات تمامی برنج‌های اروگوئه‌ای را توقیف کردیم و طی نامه‌ای به سازمان غذا و دارو خواستار تعیین تکلیف این برنجها شدیم".

به‌نظر می‌رسد سازمان غذا و دارو مهم‌ترین دستگاهی است که در خصوص فاسد بودن این برنجها موضع‌گیری داشته است، در ادامه اسناد وارداتی این برنج‌ها را بررسی خواهیم کرد تا مقداری موضوع واردات برنج‌های فاسد اروگوئه‌ای شفاف شود.

سند زیر قبض انبار محموله برنجهای اروگوئه‌ای را که از کشتی اورا تخلیه شده است نشان می‌دهد. در این سند اطلاعاتی مانند تاریخ  5 اسفند 95 به‌عنوان زمان تخلیه برنجهای اروگوئه‌ای و استقرار در دو انبار  مختلف در بندر امام خمینی درج شده است.

در ادامه اظهارنامه مربوط به شرکت بازرگانی دولتی ایران به‌عنوان شرکت واردکننده این محصول  قابل مشاهده است. وزن محموله برنج اروگوئه‌ای کشتی اورا 33هزار تن و برابر با 660 هزار کیسه می‌باشد. تاریخ اظهار 12 اسفند بوده و با حقوق ورودی 40درصدی حدود 19 میلیارد تومان عوارض برای ترخیص برنجها، دریافت شده است.

اما سند تأیید سیستمی، مهمترین سندی است که ابعاد مهم واردات برنجهای فاسد اروگوئه‌ای را نشان می‌دهد، بر این اساس در تأیید سیستمی برنج  اسامی کارشناسان دستگاههایی مانند وزارت جهاد کشاورزی، سازمان استاندارد و سازمان غذا و دارو دیده می‌شود.

بر این اساس کارشناسان قرنطینه نباتی بندر امام خمینی، اداره استاندارد بندر امام و سازمان غذا و دارو ترخیص برنجهای اروگوئه‌ای را بلامانع دانسته‌اند.  حتی همچنان که در سند زیر مشخص است کارشناس سازمان قرنطینه نباتی 15 اسفند ماه اعتبار ترخیص را 45 روز عنوان کرده است، به‌عبارت دیگر این محموله تا پایان فروردین ماه امکان ترخیص داشته است. اما در 17 اسفند ماه این کارشناس مجدداً ترخیص را برای 20 روز تمدید کرده و خروج کالا تا 22 اردیبهشت ماه بلامانع اعلام می‌شود.

حالا سؤالی که ایجاد می‌شود این است که؛ چگونه با وجود تأییدیه سه گانه سازمانهای غذا و دارو، استاندارد و قرنطینه نباتی جهاد کشاورزی این برنجها در انبارهای شهری دپو شده و بنا بر اظهار نظرهای مختلف مسئولان غذا و دارو اجازه توزیع پیدا نکرده‌اند. آن‌طور که یک مقام مسئول در بندر امام خمینی به خبرنگار تسنیم توضیح می‌دهد، اوایل سال جاری یعنی 31 فروردین ماه برنجهای مورد بحث با توجه به تأییدیه‌های سازمانهای مورد اشاره ترخیص می‌شود اما در انبارهای شهری مانند خوزستان، تهران و... اجازه توزیع پیدا نمی‌کند، گویا دلیل اصلی این ممانعت از توزیع، فاسد یا تاریخ گذشته بودن برنج‌های اروگوئه‌ای عنوان شده است.

وی با بیان اینکه این احتمال وجود دارد که در زمان تأیید شدن برنجها برای ترخیص، تاریخ انقضای برنج‌ها مشکلی نداشته؛ گفت: به هر حال اگر برنجی وارد محوطه‌های بندری شود و یک ماه تاریخ انقضا داشته باشد کارشناسان مربوطه وقف مقررات عمل می‌کنند اما اگر برنج یک ماه بعد در انبارها فاسد شود چالش دیگری است که باید برای جلوگیری از تکرار آن برنامه‌ریزی کرد.

گفتنی است، در یک سال اخیر تنها 3 محموله بزرگ برنج از بندر امام خمینی وارد کشور شده است که دو محموله از تایلند (14هزار تنی) و یک محموله متعلق به کشور هند بوده است.

یکی از نکات جالب در سند تأیید سیستمی، عدم ذکر محدودیت زمانی ترخیص از سوی سازمان غذا و دارو است، در واقع محدودیت زمانی از سوی کارشناس سازمان جهاد کشاورزی به‌صراحت دیده می‌شود اما در این خصوص هیچ محدودیتی از سوی کارشناس سازمان غذا و دارو لحاظ نشده است. کارشناس سازمان استاندارد نیز صرفاً به این نکته تأکید می‌کند که برنج مذکور خوراکی است.

در ادامه مکاتبه رئیس پیشین سازمان غذا و دارو و معاون فنی گمرک در اواسط سال 95 حاکی نکته مهمی است که می‌تواند تا حدودی ابهامات سؤال مطرح‌شده را برطرف کند. در این مکاتبه آمده است با توجه به سیستمی شدن ارتباط دو سازمان (تی تک و سامانه گمرک) مجوزهای الکترونیک صادره محدودیت زمانی و تاریخ اعتبار ندارد و نیاز به دریافت نامه تمدید مجوز وجود ندارد.

دیناروند تیر ماه امسال و مدتی قبل از کنار رفتن از سازمان غذا و دارو گفته بود: با اجرای طرح کنترل آلاینده‌ها جلوی بسیاری از مشکلات گرفته شده و وضعیت ما در تصمیمات بسیار سازنده است به‌طوری که سازمان بازرسی کل کشور تنها گزارش ما را در خصوص برنج‌های آلوده وارداتی و مسائل دارو قبول دارد، زیرا تمام آزمایش‌ها را به‌طور دقیق انجام می‌دهیم و در سالیان گذشته جلوی واردات دهها تن برنج را گرفته‌ایم.

با توجه به صراحت اسناد منتشرشده لازم است دستگاههای مورد اشاره در خصوص نحوه ترخیص برنجهای اروگوئه‌ای شفاف‌سازی کنند. در حال حاضر از سرنوشت برنجهای اروگوئه‌ای اطلاعی در دست نیست اما قاعدتاً هنوز در انبارهای مختلف دپو شده و اجازه توزیع پیدا نکرده‌اند اما نکته مهم این است که در فرایند ترخیص این کالا همچنان ابهاماتی وجود دارد.