خروج ترامپ از معاهده برجام دو تحلیل را در برابر بازار پتروشیمی ایران قرار داده است؛ نخستین تحلیل که با بدبینی همراه است معتقد به تحریم بازارهای پتروشیمی ایران و کاهش صادرات محصولات پتروشیمی به بازارهای هدف بوده و می‌گوید آمریکا با تحریم پتروشیمی ایران سبب بروز مشکلات از کانال‌های مختلفی از جمله اصل صادرات محصولات، حمل و نقل محصولات، بیمه و نقل و انتقالات مالی برای صادرکنندگان این محصولات خواهد شد. در مقابل این نگاه اما برخی تحلیلگران معتقدند تحریم آمریکا تاثیر چندانی بر بازار محصولات پتروشیمی ایران ندارد. طرفداران این نگاه معتقدند اولا تحریم‌های جدید هیچ شباهتی به تحریم‌های گذشته ندارد، چراکه اولا تنها کشوری که ایران را تحریم کرده آمریکا است و همچنان سیگنال‌های مثبت از سمت اروپا به گوش می‌رسد. ثانیا ایران از سمت شورای امنیت تحریم نیست، بنابراین تحریم‌ها برای ایران الزام‌آور نیستند.

کارت چین برای بازار پتروشیمی
در این بین چین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین‌ شرکای ایران در بازار محصولات پلیمری و شیمیایی در جنگ تجاری با ایالات متحده قرار دارد و به شدت به ایران وابسته است. به این ترتیب باید گفت شرایط فعلی به مراتب نسبت به سال‌های گذشته که ایران دچار تحریم‌های همه‌جانبه بود بهتر است. در این رابطه ICIS در گزارشی اخیرا نوشته واردات چین از محصولات پتروشیمی ایران شرایطی را برای دور زدن سریع‌تر تحریم‌های آمریکا فراهم خواهد کرد. چین به‌عنوان یکی از شرکای مهم تجاری پتروشیمی ایران حتی قبل از برجام نقش بسیار مهمی را در صادرات این محصولات برای ایران ایفا می‌کرد. چین تا پیش از جنگ تجاری با آمریکا سالانه ۶۰۰ هزار تن پلی‌اتیلن از آمریکا وارد می‌کرد و قرار بود این رقم به ۲ میلیون تن تا سال ۲۰۲۰ برسد اما وضعیت کنونی که با واشنگتن در پیش دارد مانع از آن شده تا این روابط به ثمر برسند، در نتیجه باید گفت کشورهای خاورمیانه از جمله ایران نقش مهمی بر عهده دارند. کارشناسان می‌گویند ایران به‌طور خاص از این جنگ تعرفه‌ای نفع می‌برد، چون می‌تواند علاوه بر محصولات متنوع دیگر، مثلا گاز پروپان را نیز پایین‌تر از قیمت‌های قراردادی منطقه به چین بفروشد.

آنها معتقدند ایران گزینه جذابی خواهد بود و شرکت‌های چینی باید با روی آوردن به آن، منابع تامین محصولات پتروشیمی خود را متنوع‌سازی کنند. متانول دیگر محصول صادراتی ایران است که چین به شدت نیازمند آن است و تمام این مسائل نشان می‌دهند ایران از ظرفیت‌های خوبی در دوره جدید برای تداوم همکاری با چین برخوردار است. این به‌جز توان صادراتی ۷۰۰ هزار بشکه‌ای نفت خام ایران به چین است که به نظر می‌رسد به یکی از بالاترین رکوردهای خود دست یافته است.

 به این ترتیب باید گفت اولین فرصت ایران در دوره جدید برای ارتباطات تجاری در حوزه پتروشیمی چین باشد. با این حال باید به این نکته نیز دقت کرد که برخی محدودیت‌ها به هر حال در میان‌مدت ممکن است متوجه این روابط باشد که قابل مدیریت است. امی یو، تحلیلگر الفین و پروپیلن در موسسه ICIS در این رابطه می‌گوید در میان‌مدت تحریم‌های جدید می‌تواند جریان معاملات ایران را با شرکای خود تا حدودی تغییر دهد. به عقیده وی بیشتر تمایل ایران به سمت بازار چین خواهد بود اما ممکن است برخی عوامل محدود‌کننده نیز به وجود بیاید. وی معتقد است ایران در گذشته برخی محدودیت‌ها را برای نقل و انتقال مالی محصولات پتروشیمی با چین تجربه کرده است؛ به‌عنوان مثال سال گذشته به روزرسانی برخی قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی برای مدتی باعث شد منابع دلاری ایرانیان در چین بلوکه شود و این مساله با دخالت بانک مرکزی ایران و فرستادن هیاتی بلندپایه از ایران تا حدی برطرف شد با این حال باید دانست که برخی چالش‌ها در زمینه نقل و انتقالات مالی وجود دارد که باید در دوره جدید بین تهران و پکن حل و فصل شود.

سختی‌های روابط تجاری ایران و چین
در حال حاضر ایران و چین از طریق انتقال تلگرافی (TT)، نقدی یا اعتبار یورو مراودات خود را مدیریت می‌کنند که شاید بتوان روش‌های مناسب دیگری را در دوره جدید تعریف کرد. ایران اگرچه در واردات مواد اولیه به کشوری متکی نیست و خوراک مورد نیاز خود را در دسترس دارد اما در مورد کاتالیست یا ماشین‌آلات می‌تواند از طریق تهاتر محصولات صادراتی نیاز خود را تامین کند. علاوه بر آن، ایران نیز یکی از واردکنندگان جدی محصولات چینی است که تبادل از طریق ارزهای محلی نیز در شرایط آتی می‌تواند اثربخش باشد. یو به دو عامل دیگر که می‌تواند در دوره جدید مطرح باشد اشاره کرده و می‌گوید: ایران محصولات خود را بر مبنای قیمت‌های فوب می‌فروشد که هزینه حمل و نقل بر عهده کشور خریدار است. لذا باید دید تحریم‌های حمل و نقل چه آثاری را بر صادرات محصولات پتروشیمی به همراه خواهد داشت.

به علاوه برخی محصولات ایرانی مجبورند برای جلوگیری از تحریم‌ها به امارات منتقل شوند و از آنجا به مقصد چین حمل شوند که این مساله می‌تواند هزینه‌های حمل را برای خریداران افزایش دهد. این در حالی است که در ۴ سال گذشته 17.5 درصد کل پلی‌اتیلن وارداتی چین را به خود اختصاص داده بود. همچنین 35.6 درصد از متانول مورد نیاز چین از طریق ایران تامین می‌شود که تمام این موارد نشان می‌دهد چین نمی‌تواند به دلیل تحریم‌های ایران از این فروشنده مهم و حساس بگذرد و قطعا به دنبال تعریف مسیری امن برای تداوم خرید خود است.

علاوه بر این پکن خود به دلیل تعرفه‌های بالایی که در نتیجه جنگ تجاری با واشنگتن بر واردات محصولات پتروشیمی آمریکایی وضع کرده تلاش جدی برای توقف واردات از این کشور دارد و به عبارتی شکست آمریکا در این جنگ تجاری برای آن از اهمیت بالاتری برخوردار است و تداوم روابط با ایران به‌طور جدی می‌تواند روابط این کشور را با آمریکا تحت تاثیر خود قرار دهد. در این بین البته شنیده‌ها حکایت از آن دارند که مذاکراتی بین آمریکا و چین در حال برگزاری است که نتیجه این مذاکرات شاید به تعدیل تعرفه‌های تجاری بین دو کشور منتهی شود اما هنوز تصمیم قطعی گرفته نشده است.

بازارهای اروپا شانس دوم ایران
شانس دوم بازارهای ایران اما اروپا است. کشورهای اروپایی در تلاشند تا از حیثیت اقتصادی و سیاسی خود در مقابل آمریکا محافظت کنند. در نشستی که روز جمعه در صوفیه پایتخت بلغارستان برگزار شد کشورهای اروپایی تصمیم گرفتند در برابر تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌هایی که با ایران وارد تجارت می‌شوند بایستند. این موضوع در کنار جنگ تجاری که بین آمریکا و اروپا در شرف وقوع است اهمیت بازار اروپا را برای ایران دوچندان می‌سازد. نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهند جنگ تجاری دوطرفه‌ای که آمریکا علیه چین و اروپا در پیش گرفته می‌تواند کمک بزرگی برای فعالان حوزه‌های پتروشیمی باشد. در این رابطه نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی که اردیبهشت ماه در تهران برگزار شد با حضور بسیاری از شرکت‌های معتبر پتروشیمی اروپا همراه بود.

درست در همان زمان ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد اما این اعلام منجر به تصمیمات آنی نشد. شرکت‌های اروپایی تاکنون در دو بعد تجارت و حضور در پروژه‌های پتروشیمی در پسابرجام حضور داشته‌اند و شرکت‌های معتبری از اروپا از کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و... همگی از حضور در پروژه‌های ایرانی در بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی ابراز خشنودی کرده‌اند. در این رابطه فعالان حوزه پتروشیمی معتقدند ۸ بندی که در مذاکرات بین ظریف با سه کشور اروپایی در هفته گذشته بر آن توافق کردند تا حدی می‌تواند بخشی از مشکلات مهم در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی را پوشش دهد.

هفته گذشته در نشست مشترک ظریف با فدریکا موگرینی و وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس، ۸ تصمیم درباره وظایف اتحادیه اروپا در قبال ایران گرفته شد که بخش‌های مهمی از تهدیدهای پتروشیمی کشور بر اساس مفاد این ۸ تصمیم قابل حل و بررسی است. بر اساس بند دوم این توافقنامه صادرات نفت، گاز و محصولات پتروشیمی ایران طبق روال گذشته ادامه خواهد یافت. این موضوع یکی از نگرانی‌های موجود بعد از خروج ترامپ از برجام بود. کارشناسان با این نگرانی که ممکن است آمریکا خرید محصولات پتروشیمی ایران را تحریم کند معتقد بودند اروپا باید تضمین لازم را برای تداوم خرید این محصولات ارائه کند که این اتفاق افتاده است. در بند سوم این توافق، بر ادامه نقل و انتقالات کارآمد بانکی تاکید شده است. فعالان و صادرکنندگان حوزه پتروشیمی معتقدند صادرات یک بخش موضوع است و بازگشت ارز حاصل از صادرات محصولات از اهمیت زیادی در این مسیر برخوردار است. این بند در صورت اجرایی شدن بخش مهمی از نگرانی‌ها را می‌تواند برطرف کند. بند چهارم می‌افزاید حمل و نقل هوایی، دریایی و زمینی کالاهای ایرانی همچنان ادامه خواهد یافت که این موضوع در حوزه صادرات محصولات مختلف از جمله پتروشیمی از اهمیت بالایی برخوردار است.

 اروپا در این زمینه می‌تواند با ارائه اعتبارات صادراتی و سایر خدمات مالی و بیمه‌ای صادرات محصولات پتروشیمی را تسهیل کند. به این ترتیب باید گفت اروپا راهکارهای لازم برای تداوم فعالیت شرکت‌های تولیدو صادرکننده محصولات پتروشیمی را اندیشیده است و انتظار می‌رود بعد از تحریم‌های آمریکا اختلال جدی در این مسیر ایجاد نشود. البته طی روزهای اخیر اخبار نگران‌کننده‌ای از عقب نشینی برخی شرکت‌های حمل‌و‌نقل یا بیمه‌ای از ایران شنیده می‌شود. در نمایشگاه تهران ۷۰ شرکت آلمانی، ۱۱ شرکت اسپانیایی، شرکت‌های انگلیسی، نروژی و بسیاری از شرکت‌های اروپایی حضور داشتند.

شانس آسیا بعد از خروج ترامپ
در این بین البته کشورهای آسیایی شانس‌های بزرگی برای ایران محسوب می‌شوند. کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هند، کشورهای عضو حوزه سی‌آی‌اس و... همگی از فرصت‌های مهم ایران در دوره جدید محسوب می‌شوند. با این حال آن‌طور که کارشناسان به آن اذعان دارند مشکلات قابل اغماض نیستند و قطعا محدودیت‌های شدیدی در این مسیر وجود دارد که باید مسیرهای عبور از این محدودیت‌ها کشف و مورد استفاده قرار گیرد. به‌عنوان مثال در روزهای اخیر بحث جایگزینی یورو به جای دلار یا استفاده از ارزهای محلی یا تهاتر کالا با کالا و... همگی مطرح شده‌اند که احتمالا در دستور کار قرار خواهند گرفت.