وزرای نفت عربستان و روسیه در حالی این خبر را اعلام کردند که اجرایی شدن آن به «نظر» دیگر کشورهای حاضر در ائتلاف اوپک و غیراوپک نیز بستگی دارد. پس از عبور قیمت نفت از سقف ۸۰ دلار در هفته‌های گذشته خالدالفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی و الکساندر نواک همتای روسی او، روز جمعه اعلام کردند برای حفظ کنترل بازار و پیشگیری از خشم مصرف‌کنندگان، برای نخستین بار از ژانویه ۲۰۱۷ به این سو، محدودیت تولید را با تغییراتی همراه خواهند کرد و تولید خود را افزایش می‌دهند به این ترتیب در حالی‌که برندگان اصلی اجرای پیشنهاد افزایش عرضه، کشورهای مصرف‌کننده نفت خام خواهند بود، این سوال مطرح است که کدام گروه از کشورهای حاضر در ائتلاف اوپک و غیراوپک از عملی شدن این پیشنهاد سود می‌برند و فشار زیان به کدام کشورها وارد خواهد شد؟

نواک در این زمینه اعلام کرده است هنوز تصمیمی اتخاذ نشده و جزئیات این تصمیم در نشست بعدی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در ماه ژوئن بررسی خواهد شد.

مشکل نیز دقیقا بر سر «بررسی جزئیات پیشنهاد افزایش عرضه در نشست اوپک» است. ائتلاف کشورهای عضو و غیر‌عضو اوپک که از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا‌کنون به کاهش تولید روزانه 1.8 میلیون بشکه‌ای پایبند بوده‌، شامل ۲۴ کشور است که عربستان و روسیه دو عضو تاثیرگذار آن به شمار می‌روند. با وجود اثرگذاری بالای دو غول نفتی عضو و غیرعضو اوپک در روند تصمیم‌گیری‌ها، چالش پیشنهاد جدید برای افزایش سطح عرضه، ۲۲ عضو دیگر هستند که مشورتی با آنها صورت نگرفته است. بنابراین ممکن است پیشنهاد افزایش تولید در نشست ماه ژوئن در وین، با مخالفت آنها روبه‌رو شود، زیرا این کشورها که بر‌خلاف روسیه و عربستان سعودی توان افزایش تولید چشمگیر ندارند احتمالا متضرران بزرگ افزایش عرضه و کاهش قیمت نفت خواهند بود. از همین رو آنطور که اد مورس، سرپرست تحقیقات بازارهای کالایی سی‌تی‌گروپ به بلومبرگ گفته است «نشست بعدی اوپک می‌تواند نشستی چالش برانگیز باشد.» علت حساسیت نشست پیش‌ روی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک که قرار است در تاریخ ۲۲ ژوئن در شهر وین برگزار شود نیز بسیار روشن است، زیرا در حالی‌که ممکن است برخی کشورها با افزایش تولید مخالف باشند، عربستان و روسیه به احتمال قوی بر تصمیم خود پافشاری خواهند کرد.

دو روی سکه یک پیشنهاد

در شرایطی که انتظار می‌رود در نشست ماه ژوئن سایر اعضای ائتلاف کاهش تولید، به علت مخالفت با ریزش قیمت نفت، با پیشنهاد افزایش عرضه مخالفت کنند؛ بلومبرگ گزارش می‌دهد که عربستان سعودی و روسیه می‌توانند بیشترین سهم را در بازگرداندن عرضه به بازار داشته باشند. هرچند سهیل المزروعی، وزیر نفت امارات‌متحده و رئیس دوره‌ای اوپک اعلام کرده است، درباره میزان عرضه، تمام اعضا تصمیم‌گیری خواهند کرد؛ اما در نهایت به نظر می‌رسد عربستان و روسیه به‌عنوان دو عضو قدرتمند در میان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، بتوانند پیشنهاد افزایش عرضه را اجرایی کنند.

در این صورت این دو کشور برندگان اصلی این پیشنهاد بوده و کشورهای دیگر از جمله ونزوئلا که در کنار ناتوانی در افزایش عرضه، به قیمت‌های بالاتر نفت نیز نیازمند هستند، متضرران اصلی اجرای این پیشنهاد خواهند بود. در این میان، هرچند عربستان سعودی نیز برای دست یافتن به تحولات اقتصادی و فرهنگی و همچنین عرضه سهام آرامکو به قیمت بالای نفت نیاز دارد، اما برای حمایت از سیاست‌های آمریکا علیه ایران، تن به افزایش عرضه داده و از ریزش قیمت‌ها چشم‌پوشی کرده است. به این ترتیب عربستان سعودی با اجرای پیشنهاد افزایش عرضه نه تنها از حمایت بیشتر آمریکا به‌عنوان متحد خود برخوردار خواهد بود، بلکه اعمال تحریم‌های اقتصادی بر ایران را به نفع رقابت خود با کشورمان در خاورمیانه می‌بیند. افزایش سهم بازار عربستان، دیگر برگ برنده‌ای است که این کشور با اجرای این پیشنهاد افزایش عرضه می‌تواند داشته باشد.

اما برگ برنده کشورهایی چون روسیه و عراق در این میان، چرخش مشتریان اروپایی نفت خام ایران به سمت تولیدات آنها است. روسیه کشوری است که همواره با رشد بیش از پیش قیمت نفت مخالف بوده و افزایش قیمت‌ها را با افزایش سطح تولیدات شیل آمریکا برابر می‌دانسته است. اخیرا نیز ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه محدوده ۶۰ دلار را برای قیمت نفت مناسب ارزیابی کرده است. عراق نیز به‌عنوان دومین عضو بزرگ اوپک، از ابتدای شروع طرح کاهش تولید خواستار معاف شدن از این طرح بوده؛ زیرا به درآمدهای بیشتر نفتی برای جبران خسارت‌های باقی‌مانده از جنگ با داعش نیازمند است. البته عراق همواره بیشترین تخلف را در پایبندی به توافق کاهش تولید داشته است.

به این ترتیب، با افزایش ریسک کاهش عرضه از سمت ایران، روسیه و عراق با چرخش مشتری‌های اروپایی نفت ایران به سمت آنها، در موقعیت افزایش عرضه قرار گرفته‌اند. به گزارش اس‌اند پی گلوبال پلتس، پیش‌بینی می‌شود با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در آینده‌ای نزدیک حدود ۵۰۰ هزار بشکه از تولید نفت ایران کم شود، بنابراین مشتریان اروپایی از حالا و تا پیش از سررسیدن موعد اجرایی شدن تحریم‌ها، به جایگزین کردن نفت سبک بصره و نفت اورال روسیه با نفت خام ایران را آغاز کرده‌اند.

هرچند الکساندر نواک پیش‌بینی می‌کند «کاهش تولید نفت ایران به میزانی نخواهد بود که برخی انتظار دارند و نهایتا ۱۰ درصد کمتر از سطح فعلی تولیداتش خواهد بود»، با این حال حمایت او از پیشنهاد افزایش عرضه نشان می‌دهد که این کشور، به دنبال افزایش سهم خود در بازاری است که بخشی از تولیدات ایران از آن خارج خواهد شد. حال باید دید آیا آن‌طور که المزروعی تاکید کرده است «هیچ تصمیمی تنها با نظر دو یا سه کشور گرفته نخواهد شد» و «به تمام کشورهای عضو احترام گذاشته می‌شود» یا در نهایت نظر اقلیت بر اکثریتی که به احتمال زیاد توان افزایش چشمگیر تولید ندارند و خواهان ریزش قیمت نفت نیستند؛ تحمیل خواهد شد یا خیر در این میان ایران نه تنها به‌علت بازگشت تحریم‌ها مقداری از سهم بازار خود را از دست خواهد داد، بلکه با اجرای پیشنهاد افزایش عرضه و ریزش قیمت‌ها، با درآمد نفتی کمتری نیز مواجه خواهد بود.

چند سناریو از میزان افزایش تولید

پیشنهاد افزایش عرضه از سمت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک آن هم در شرایطی که پایبندی به کاهش تولید در سطحی بسیار بالا قرار دارد، با هدف جبران کاهش احتمالی از سمت ایران به علت بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان مطرح شده است. بر اساس پیش‌بینی‌هایی که تا کنون اعلام شده است، میزان کاهش عرضه نفت خام ایران در نتیجه خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام، می‌تواند چیزی بین ۲۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه در روز باشد. در عین حال افت مداوم تولیدات ونزوئلا نیز که ممکن است تولید نفت خام این کشور را تا پایان امسال به کمتر از یک میلیون بشکه در روز برساند، روسیه و عربستان را به سمت این تصمیم سوق داد که با افزایش عرضه، این شکاف را جبران کرده و از کمبود عرضه در بازار جلوگیری کنند.

میزان احتمالی افزایش عرضه از سمت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، حدود یک میلیون بشکه در روز عنوان شده است و گمانه‌زنی‌ها در این زمینه همچنان ادامه دارد. اما تازه‌ترین اظهارنظر در این زمینه، روز گذشته به گزارش رویترز و به نقل از الکساندر نواک اعلام شد. بر اساس این گزارش، وزیر نفت روسیه روز شنبه اعلام کرده است که یکی از گزینه‌های افزایش عرضه، رساندن سطح تولیدات به سطوح اکتبر ۲۰۱۶ است. آن‌طور که نواک به خبرنگاران گفته است «زمانی‌که توافق کاهش تولید را برای پایان سال ۲۰۱۸ تمدید می‌کردیم،  درباره چنین احتمالاتی (بازگشت سطح تولیدات به اکتبر ۲۰۱۶) نیز گفت‌وگو کرده بودیم.»

او در گفت‌وگوی خود با خبرنگاران تاکید کرد «تصمیم‌گیری نهایی در ماه ژوئن انجام خواهد شد.» روسیه در اکتبر ۲۰۱۶ تولید نفت خود را به 11.247 میلیون بشکه در روز رساند که بالاترین سطح در ۳۰ سال پیش از آن بود. به این ترتیب با آغاز توافق کاهش تولید، روسیه طبق توافق تولیدات خود را ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داد و سطح آن را به 10.947 میلیون بشکه رساند. ماه‌های مارس و آوریل سال جاری میلادی اما زمانی بود که تولیدکنندگان نفت خام روسیه با عبور از سقف تولید، خروجی خود را به 10.97 میلیون بشکه در روز رساندند که بالاترین سطح در ۱۱ ماه به شمار می‌رفت.

اما گمانه‌زنی‌های مختلف درباره میزان افزایش عرضه در حالی مطرح می‌شود که یکی از گزینه‌‌های مطرح شده در روز جمعه، کاهش سطح پایبندی کشورهای عضو و غیر عضو اوپک   از ۱۵۲ درصد ماه آوریل به ۱۰۰درصد در ماه‌های پیش رو است. برآوردهای بلومبرگ حاکی از آن است که پایبندی ۱۰۰درصدی ائتلاف به کاهش تولید، به معنای افزایش عرضه ۷۰۰ هزار بشکه‌ای به بازار است. این در حالی است که با بر هم خوردن کامل توافق، چیزی حدود 1.3 میلیون بشکه در روز به عرضه جهانی نفت خام افزوده می‌شود و چنانچه اعضای اوپک به تنهایی پایبندی خود را کاهش داده و به ۱۰۰ درصد برسانند، حدود ۱۳۸ هزار بشکه به عرضه جهانی نفت خام افزوده خواهد شد.

بار افزایش تولید بر دوش عربستان و روسیه

با تمام این تفاسیر، آن‌طور که بلومبرگ تحلیل می‌کند، عربستان سعودی و روسیه می‌توانند به راحتی و بدون نیاز به همکاری دیگران، سقف عرضه را از سمت ائتلاف کشورهای عضو و غیرعضو اوپک افزایش دهند؛ زیرا این دو کشور توان بالقوه زیادی برای افزایش تولید دارند. به این ترتیب است که کارشناسان عقیده دارند،‌ حتی اگر سایر کشورها نیز همراهی نکنند، عربستان به تنهایی می‌تواند ظرفیت‌های خالی تولیدش را فعال سازد و افزایش عرضه را بر عهده گیرد. اما این پتانسیل با اما و اگرهایی همراه است؛ زیرا اگرچه عربستان سعودی ادعا دارد که ظرفیت تولید روزانه 12.5 میلیون بشکه در روز را دارد، اما بسیاری از کارشناسان عقیده دارند تولید طولانی‌مدت بیش از 10.5 میلیون بشکه برای عربستان سعودی کاری دشوار خواهد بود. از دیگر سو عربستان سعودی بعد از اجرای توافق کاهش تولید، در حالی تولیدات خود را بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داده و به حدود 9.9 میلیون بشکه در روز رسانده است که در این مدت حجم ذخایر نفت خام تجاری این کشور نیز کاهش داشته است. این اعداد و ارقام، پرده از واقعیتی بر‌می‌دارد که احتمالا ناتوانی عربستان سعودی در تولید حداکثری برای طولانی‌مدت را می‌رساند.