رای چرخیدن چرخ هر روزنامه‌ای اگر هزار درد باشد و هزار درمان، یک درد هست که برایش درمانی نیست: کاغذ! کاغذ روزنامه که نباشد، روزنامه نیست و همین درد است که باعث شده این روزها مسئولان چاپ روزنامه‌ها، دربه‌در در بازار تهران به دنبال کاغذ روزنامه باشند تا اخبار و گزارش‌ها کلمه شوند و روی دکه بیایند. در این بین اما قیمت کاغذ روزنامه در یک سال اخیر دو برابر شده و همین افزایش دوبرابری قیمتش، چراغ چند تحریریه را خاموش و از صفحات روزنامه‌های دیگر کم کرده؛ اما گران‌بودن کاغذ را اگر بشود تحمل کرد، نبودن آن را نمی‌توان و به همین دلیل است که تلفنِ خاموش فروشندگان بزرگ بازار کاغذ و البته قیمت‌های پیشنهادی دیگر فروشندگان، زنگ خطر جدی حیات روزنامه‌ها را به صدا درآورده و البته، هنوز چرت مسئولان امر را پاره نکرده است. 

ریشه بحران کجاست؟

درحالی‌که واردکنندگان کاغذ سلسله دلایلی مانند تعطیل‌شدن کارخانه‌های کاغذسازی چین و هند به دلیل آلایندگی، افزایش قیمت جهانی خمیر کاغذ و مانند آن را در افزایش قیمت کاغذ دخیل می‌دانند، نگاهی به وضعیت واردات کاغذ روزنامه نشان می‌دهد این دلایل به تنهایی برای ایجاد مشکل در بازار کاغذ روزنامه کافی نیستند. با وجود وعده وزارت ارشاد درباره ارائه راهکارهایی برای توانمندسازی تولیدکنندگان کاغذ در ایران، ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران، سه ماه قبل در گفت‌وگو با ایسنا از «صفر»شدن تولید کاغذ روزنامه در ایران خبر داده و اضافه کرده بود: در حال حاضر (اسفند 96) 70 درصد کاهش ظرفیت تولید در بخش کاغذ تحریر داریم و در بخش کاغذ روزنامه نیز تقریبا با کاهش ظرفیت صددرصدی تولید مواجه شده‌ایم و هیچ‌گونه تولید کاغذ روزنامه‌ای صورت نمی‌گیرد. طبق آمارهای رسمی گمرک در سال گذشته مجموعا نزدیک به 24 هزار تن کاغذ روزنامه از روسیه، کره‌جنوبی، نروژ، اتریش، چین، سوئد، آلمان، مجارستان، فنلاند، فرانسه و امارات متحده عربی وارد کشور شده که ارزش دلاری آن 138 میلیون دلار بوده است. عمده سفارش‌های کاغذ روزنامه از کشورهای شرق اروپا و روسیه از بندر نوشهر وارد کشور می‌شوند و سفارش‌هایی که از دیگر کشورها انجام می‌شوند، از بندر شهید رجایی به ایران می‌رسند. نکته اینکه همه این واردات در سال گذشته تنها در چهار ماه ابتدایی سال صورت گرفته که عمده آن در ماه اردیبهشت بوده است و پس از آن، در هشت ماه دیگر، واردات کاغذ روزنامه انجام نشده است. نکته جالب دیگر اینکه ثبت سفارش واردات کاغذ تا تحویل آن در تهران دو تا شش ماه زمان می‌برد و اگر دستگاه‌های متولی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد در همان زمان آغاز بحران کاغذ (آذر 96) نسبت به سفارش آن اقدام می‌کردند می‌توانستند در همان زمستان 96 یا بهار 97 مشکل کاغذ روزنامه‌ها در ایران را حل کنند.

اقدامی که البته صورت نگرفت تا امروز شاهد آن باشیم که نه تنها قیمت کاغذ، بلکه اصل وجود آن به دغدغه اصلی روزنامه‌ها تبدیل شود. با این وجود شاهدیم که در ماه فروردین سال جاری جمعا سه‌ هزار تن (عمدتا از روسیه) وارد کشور شده که حتی کمتر از مدت مشابه در سال قبل است. نکته جالب‌تر اینکه اگر ادعای واردکنندگان کاغذ مبنی بر نقش مهم تعطیلی کارخانه‌های کاغذسازی چین در این بحران را بپذیریم، با توجه به سهم چهاردرصدی کاغذ چینی از واردات سال گذشته، این مسئله تأثیر مستقیم بر واردات کاغذ روزنامه در ایران نداشته و تنها می‌توانسته با افزایش واردات کاغذ توسط چین، تأثیری غیرمستقیم بر بازار ایران داشته باشد که با توجه به زمان رخ‌دادن آن (نیمه اول سال 96) مسئولان امر تقریبا یک سال زمان داشته‌‌اند تا از ایجاد مشکل جلوگیری کنند. البته اگر کمی توقع بیشتری از مسئولان امر داشتیم، می‌گفتیم که با توجه به سیاست روشن چین برای بازسازی صنایع کاغذسازی خود که از سال 2007 تاکنون دنبال شده، احتمال وقوع چنین رویدادی کاملا قابل پیش‌بینی و البته قابل مدیریت بوده است،‌ اما انتظار این حد از آینده‌نگری در مسئولان، خوش‌بینانه است.

طبق آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت در اردیبهشت ماه سال جاری 27 هزار تن کاغذ روزنامه به ارزش 23 میلیون دلار ثبت سفارش شده است که با توجه به اینکه معمولا تنها نیمی از ثبت سفارش‌ها به واردات منجر می‌شود، می‌توان حدس زد که میزان واردات کاغذ روزنامه در سال جاری مشابه سال گذشته باشد. مسئله‌ای که خود نشان‌دهنده احتمال فراوان ادامه وضعیت بحرانی کاغذ روزنامه‌هاست.
نکته دیگر در این زمینه تغییر در سیکل واردات کاغذ روزنامه در ایران است. درحالی‌که در سال‌های پیش از 96 واردات کاغذ روزنامه در تمام طول سال صورت می‌گرفته است، در سال گذشته و (به نظر می‌رسد) سال جاری عمده واردات در همان ماه‌های ابتدایی سال صورت گرفته و سپس وارداتی انجام نشده است. در نهایت نیز حجم واردات کاغذ روزنامه در سال 96 نسبت به سال 95 از 48 هزار تن به 24 هزار تن کاهش یافته و نصف شده است. نصف‌شدنی که همراه با افزایش دوبرابری قیمت آن بوده است. این تغییر رفتار واردکنندگان نیز از آن نکاتی است که می‌تواند محل بحث باشد و ورود وزارت فرهنگ و ارشاد و صنعت، معدن و تجارت به مسئله تأمین کاغذ روزنامه‌ها را بیشتر از گذشته لازم کند.

نداریم

با فروشندگان مختلف بازار کاغذ که تماس بگیری، با شنیدن عبارت «کاغذ روزنامه» وامی‌روند. جواب بیشتر آنها بسیار کوتاه است: «نداریم». بعضی از آنها یک «فعلا» به آن اضافه می‌کنند تا به آینده امیدوارتان کنند و دسته معدودی که جوابشان به این درخواست مثبت است، با احتیاط حجم کاغذی را که می‌خواهید، می‌پرسند و بعد قیمت‌های مختلفی می‌دهند؛ از چهارهزارو 375 تومان که کف بازار است تا چهارهزارو 500 تومان و البته قیمت‌های پرت دیگری که مشخص است از حاشیه سود دلالی سرچشمه گرفته، نه انبارهایی که گفته می‌شود حالا کمتر رنگ کاغذ روزنامه را به خود می‌بینند.

ارز بدهند قیمت پایین می‌آید

محمدتقی خوش‌بین، واردکننده کاغذ، در‌همین‌باره به «شرق» می‌گوید: ما خوشبختانه با ذخیره‌ای که داشتیم، تا امروز کمبودی برای عرضه نداشته‌ایم. با بانک مرکزی هم صحبت کرده‌ایم و جلساتی در وزارت صنعت برگزار شده تا به ما ارز بدهند؛ اما تاکنون این اتفاق نیفتاده و ما این ارز را ندیده‌ایم. خوش‌بین درباره قیمت کاغذ روزنامه می‌گوید: در‌حال‌حاضر ما کاغذ روزنامه را در تهران کیلویی چهارهزارو 375 تومان تحویل می‌دهیم که کاملا با قیمت سابق ارز یعنی دلار حدود پنج‌هزارو 200 تومان تهیه شده است. اگر به ما ارز سوبسیددار بدهند، قیمت کاغذ قطعا کاهش خواهد یافت. خوش‌بین درباره علت افزایش قیمت کاغذ در یک سال گذشته نیز می‌گوید: دلایل مختلفی در کنار باعث این افزایش قیمت شده‌اند.
از یک سو، قیمت خمیر کاغذ در دنیا افزایش یافته و همین حالا هم هر روز شاهد افزایش قیمتش هستیم. مسئله دوم این است که تعدادی از کارخانه‌های تولید کاغذ کشور چین به دلیل مباحث محیط‌زیستی تعطیل شده‌‌اند و چین به مصرف‌کننده کاغذ تبدیل شده است. همین اتفاق در هند نیز افتاده است و کارخانه‌هایشان را به دلیل آب‌بر‌بودن تعطیل کرده‌اند. در خود اروپا نیز مصرف کاغذ افزایش یافته و به نظر می‌رسد مطبوعات کاغذی جان گرفته‌‌اند و باعث افزایش مصرف آن در اروپا شده‌اند. این مجموعه دلایل در کنار یکدیگر باعث شده قیمت کاغذ نسبت به سال گذشته نزدیک به دو برابر شود. او درباره مدت زمان بین ثبت سفارش و تحویل کاغذ نیز می‌گوید: انجام سفارش تا دریافت کاغذ در ایران حدود شش ماه زمان می‌برد و اغلب این کاغذها هم از روسیه تأمین می‌شوند.

اعتصاب کامیون‌داران باعث کمبود کاغذ شد

خوش‌بین درباره مسئله کمبود کاغذ عرض 86سانت می‌گوید: مقداری کمبود وجود داشت که امیدواریم در این روزها حل شود. اگر به فضل الهی اعتصاب رانندگان کامیون پایان یابد، مسئله کاغذ نیز حل می‌شود. در این چند روز، هیچ بار کاغذی به تهران نرسیده و همین کمبودهایی را ایجاد کرده است. حتی چند روز قبل یکی از کامیون‌های ما که از نوشهر کاغذ یک روزنامه را به مشهد می‌برد، در نیشابور از سوی کامیون‌داران متوقف شد و بالاخره با تلاش فراوان مصالحه انجام گرفت و خوشبختانه بلایی سر کامیون و بارش نیامد. در این مدت نیز با دپویی که از قبل داشتیم، جواب‌گوی نیازهای مشتریان بوده‌ایم.