این امر تنها مختص به تعطیلات نوروز و مناسبتی نمی‌شود، بلکه هر گاه در طول سال، چند روز متوالی تعطیل باشد، شهروندان برای سفر به مناطق مختلف کشور یا کشور‌های خارجی از راه‌های مختلفی از جمله هواپیما استفاده می‌کنند. در این بین اما همواره شاهد گران‌فروشی و به‌وجود‌آمدن بازار سیاه در خرید و فروش بلیت هواپیما بوده‌ایم. به‌رغم هشدارهای سازمان هواپیمایی کشور، عده‌ای نیز مشتری پر و پاقرص این بازارها هستند و به سوداگری در خریدوفروش بلیت هواپیما دامن می‌زنند. تعطیلات پنج‌روزه هفته گذشته نیز از این موضوع مستثنی نبود و راه‌اندازی بازار سیاه بلیت هواپیما آسیب‌های خود را در اقتصاد برجای گذاشت.

با اجرای برجام و گشایش مرزهای بین‌المللی روی ایران، سفرهای خارجی ایرانیان نیز به مراتب بیش از زمان تحریم‌ها شده است. اما ساماندهی مسافران و تجهیز ناوگان هوایی برای پاسخگویی به نیاز مسافران یکی از اقداماتی است که باید پیش از این صورت می‌گرفت. اما نبود ظرفیت لازم برای جابه‌جایی مسافران باعث شده است برخی اشخاص و ایرلاین‌های سودجو از این موقعیت سوء‌استفاده کرده و با ایجاد بازار سیاه بلیت هواپیما به قیمت دلخواه اقدام به جذب مشتری کنند. البته برخی از کارشناسان اعتقاد دارند آزادسازی نرخ بلیت هواپیما بر این اتفاق دامن زده و دست ایرلاین‌ها را برای تخلف باز گذاشته است. به اعتقاد آنها این اقدام باعث می‌شود تا ایرلاین‌ها با توجه به عرضه و تقاضا قیمت نهایی را تعیین کنند و در زمان پیک سفر قیمت‌ها را تا حد ممکن بالا ببرند. از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد با بالارفتن میزان تقاضا، برخی ایرلاین‌ها به‌نوعی اقدام به احتکار بلیت می‌کنند و سعی دارند با پایین نگه‌داشتن سطح عرضه بلیت، افرادی را که حاضر به پرداخت پول بیشتری برای سفر هستند، شناسایی و با آنها معامله کنند. همچنین برخی افراد و آژانس‌های مسافرتی سودجو با خرید تمام بلیت‌های ایرلاین‌ها در زمان پیک سفر انحصار بازار را در دست می‌گیرند و با راه‌اندازی بازار سیاه تعادل قیمت را به‌هم می‌ریزند. به‌عنوان مثال با نزدیک‌شدن به اربعین حسینی آنها بلیت‌های سفر به عراق را به‌صورت عمده که ارزان‌تر هم برایشان تمام می‌شود، می‌خرند و با اطمینان از فروش آن به‌دلیل شدت‌گرفتن تقاضا، قیمت‌های بالایی برای آن در نظر می‌گیرند. طی سال‌های گذشته این رقم از یک‌میلیون تومان هم فراتر رفته است. اما این اتفاق تنها مختص به سفرهای محرم و نوروز نمی‌شود، بلکه در تعطیلات میانه سال همانند هفته گذشته شاهد ایجاد بازار سیاه بلیت هواپیما هستیم. در واقع این مشکل در اغلب روزهای پیک سفر وجود دارد و با وجود اعلام چندباره سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر ممنوعیت فروش بلیت چارتر و افزایش بیش از ۳۰‌درصدی مبلغ بلیت، بازهم آژانس‌های فروش بلیت در این عرصه یکه‌تازی کردند. یکی دیگر از مشکلات برای نظارت بر فروش بلیت، تخلف برخی آژانس‌های بدون مجوز در فروش بلیت هواپیما بود، به‌طوری که فقط آژانس‌هایی که مجوز بند الف را از سازمان هواپیمایی کشوری دریافت کرده‌اند، اجازه فروش بلیت هواپیما را داشتند، اما دیده‌ شد در ایام سوگواری ماه رمضان که با رحلت امام(ره) همزمان شد، آژانس‌هایی با مجوز بند (ب) که از سازمان میراث فرهنگی مجوز می‌گیرند، هم اقدام به فروش بلیت هواپیما کردند. البته دارابودن مجوز الزاما به معنای انجام کار درست نیست، زیرا برخی از آژانس‌های دارای مجوز بند (الف) هم اقدام به گران‌فروشی کردند. حال از آنجایی که با پایان ماه مبارک رمضان، دور دوم سفرهای تابستانی آغاز می‌شود و پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش سفر در این مدت است، بنابراین به‌نظر می‌رسد که باید اقدامی سریع برای جلوگیری از گران‌فروشی احتمالی متخلفان انجام گیرد. البته پیش از شروع سفرها مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی کشور گفت: مشکل اصلی در شبکه توزیع بلیت‌های شرکت‌های هواپیمایی واسطه‌ها و دلالان در بازار هستند که بلای جان خطوط هواپیمایی شده‌اند. نرخ‌هایی که این واسطه‌ها ارائه می‌دهند مورد تایید شرکت‌ها نیست. بخشی از این مساله به سازوکار ساماندهی سایت‌های اینترنتی بازمی‌گردد.

بازار سیاه اینترنتی

امروزه رواج بازار سیاه و گران‌فروشی صرفا منحصر به بازارهای سنتی نمی‌شود، بلکه با فراگیرشدن استفاده از اینترنت و ابزار‌های جدید ارتباطی، گران‌فروشی به فضای مجازی هم رسیده است. این موضوع چنان حاد شده که ردپای پلیس فتا هم در برخورد با متخلفان دیده می‌شود. شاید در چند سال اخیر برای یافتن سودجویان و بررسی تخلفات ایرلاین‌ها و شرکت‌های خریدو‌فروش بلیت هواپیما فقط می‌توانستیم در این شرکت‌ها حضور پیدا کنیم و با انجام تحقیقات میدانی به نتایج قطعی دست پیدا کنیم، اما در چند سال اخیر با افزایش ضریب نفوذ اینترنت در بین ایرانیان سودجویان تخلفات خود را به فضای مجازی هم شیوع داده‌اند و این افراد در این روزها چنان روشن و آشکار فعالیت‌های غیرقانونی انجام می‌دهند که با هر بار کلیک‌کردن در اینترنت می‌توان با آنها ارتباط گرفت. حال نکته‌ای که حائز اهمیت است، چگونگی ورود دستگاه‌های نظارتی به این موضوع و نحوه کنترل این افراد است. به‌رغم اینکه تبلیغات این قبیل سودجویان در بسیاری از سایت‌ها و کانال‌های اینترنتی مشاهده می‌شود و در سال‌های گذشته هم شکایات زیادی از آنها صورت گرفته، اما امسال نیز در تعطیلات مربوط به سوگواری ماه‌های رمضان و خرداد، باز هم شاهد جولان دلالان در بازار و گران‌فروشی برخی از شرکت‌های هواپیمایی بودیم و هستیم.

افزایش سایت‌های فروش بلیت

یکی از راه‌هایی که ایرانیان معمولا آن را برای تجدید روحیه خود انتخاب می‌کنند، مسافرت است. در این بین عده‌ای از شهروندان راه‌های زمینی و آبی را برای جابه‌جایی خود انتخاب می‌کنند و عده زیادی هم استفاده از هواپیما را به انواع دیگر وسایل حمل‌و‌نقل ترجیح می‌دهند. طی سال‌های اخیر نیز با نوسازی ناوگان هوایی و ورود هواپیماهای جدید و مجهز به کشور، شور و اشتیاق بیشتری بین ایرانیان برای استفاده از وسیله حمل‌و‌نقل هوایی برای مسافرت ایجاد شده است. شاید در نگاه اول این امر به سود اقتصاد ایران، شهروندان و بیش از همه، ایرلاین‌های کشور باشد، اما برخی تخلفات و حضور واسطه‌گران در بازار خرید‌و‌فروش بلیت هوایی در چند سال اخیر مشکلات متعددی را به وجود آورده و بازار را دچار هرج‌و‌مرج کرده است. بر این اساس،‌ یکی از مشکلاتی که حمل‌و‌نقل هوایی در سال‌های اخیر با آن مواجه شده، افزایش آژانس‌ها و سایت‌های فروش بلیت است که به‌طور غیرمجاز اقدام به فروش بلیت کرده و سودهای کلانی هم از این راه به دست می‌‍‍‍‌‌آورند. در واقع چارتری‌ها همه‌جا حضور دارند و با خرید صندلی‌های یک پرواز، انحصار را به دست می‌گیرند تا در زمان اوج تقاضا با هر قیمتی که بتوانند بلیت‌ها را بفروشند. دلالان فروش بلیت هواپیما که در سال‌های اخیر نبض بازار را به دست گرفته‌اند، امروزه یکه‌تاز خرید‌و‌فروش بلیت شده‌اند و بازار را با نرخ‌های تعیین‌شده خود می‌گردانند و در این میان نه‌تنها آژانس‌های معتبر فروش بلیت، بلکه شرکت‌های هواپیمایی که صادرکننده بلیت هم هستند، ابزاری را برای کنترل این وضعیت ندارند. هرچند با آزادسازی نرخ بلیت هواپیما دیگر نرخ‌های تکلیفی وجود ندارد، اما بازهم نظارت بر کار آژانس‌های متخلف و سایت‌های غیرمجاز ضروری به‌نظر می‌رسد، زیرا این دسته از فروشندگان، بازار را به‌صورت انحصاری درآورده‌اند و سودهای کلانی هم از این بابت به دست می‌آورند، درحالی که مجوزی هم بابت فعالیت‌هایشان ندارند. همچنین در سال‌های گذشته هم چارترکنندگان پروازی از فرصت آزادسازی نرخ بلیت هواپیما به‌نفع خود استفاده کرده‌اند و اقدام به گران‌فروشی کرده و نرخ‌های بالایی را برای بلیت هواپیما در مسیرهای خاص تعیین کرده‌اند. حال از مسئولان ذی‌ربط، به‌ویژه وزارت راه‌وشهرسازی و سازمان هواپیمایی کشوری انتظار می‌رود با نظارت و کنترل دقیق بر بازار خرید و فروش بلیت هواپیما از جولان سوداگران در این بازار جلوگیری کنند، زیرا نبود نظارت بر فعالیت این متخلفان باعث می‌شود تا آژانس‌های دارای مجوز که طبق قانون برای بلیت نرخ تعیین می‌کنند از بازار حذف شوند و یا آنها نیز برای کسب سود اقدام به تخلف کنند. این امر از آنجایی بیش از پیش حائز اهمیت است که به‌نظر می‌رسد با شروع سفرهای تابستانی، بار دیگر شاهد حضور دلالان در قیمت‌گذاری بلیت هواپیما باشیم.