افزایش قیمت زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت مورد استفاده در تولید فلزات، بر قیمت تمام‌شده تولید اثر می‌گذارد. بهای جهانی زغال‌سنگ بازار فلزات را جابه‌جا می‌کند و شاخص‌های بورس جهانی از این تغییر نرخ تأثیر می‌پذیرد. به‌تبع افزایش قیمت فلزات، صنایع پایین‌دستی شامل ساختمان، خودرو و سایر صنایعی که به فلزات وابسته‌اند هم دچار تغییر در قیمت تمام‌شده تولید می‌شوند و ناگزیرند برای جلوگیری از کاهش حاشیه سود، نرخ محصولات خود را بالا ببرند. افزایش قیمت زغال‌سنگ در بازار ایران هم روی قیمت محصولات فلزی تأثیرگذار است، اما قطعا تأثیر آن به اندازه تغییرات نرخ این نهاده در بازارهای جهانی نیست.

اخیرا با هماهنگی تنها خریدار زغال‌سنگ در ایران، یعنی ذوب‌آهن اصفهان، قیمت این سوخت فسیلی با هدف زنده‌نگه‌داشتن بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ به تصویب رسیده است. رسول خلیفه‌سلطانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد، پیش‌بینی می‌کند که تغییر قیمت زغال‌سنگ بر بازار فلزات ایران تأثیری جزئی داشته باشد، اما راهکار جلوگیری از همین تأثیر را هم تسهیل روند صادرات فولاد برای مقابله با گران‌شدن این محصول معرفی می‌کند.

به‌تازگی دولت تصمیم گرفته است که نرخ زغال‌سنگ را 20 درصد افزایش دهد. افزایش نرخ زغال‌سنگ داخلی، بدون شک بر بازار فلزات تأثیر خواهد داشت، اما قطعا تأثیر آن مشابه نوسانات نرخ زغال‌سنگ در بازارهای بین‌المللی نیست. رسول خلیفه‌سلطانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد، درباره تأثیر تغییر نرخ زغال‌سنگ تولید داخل بر بازار فلزات عنوان می‌کند: بیشترین مصرف زغال‌سنگ را ذوب‌آهن اصفهان دارد. این مجموعه درصد قابل‌توجهی از محصولات خود را صادر می‌کند. اگر دولت مسیر صادرات را هموار کند، افزایش قیمت زغال‌سنگ بر قیمت تمام‌شده محصولات فلزی تأثیر نخواهد داشت. با توجه به اعمال سیاست‌های جدید ازسوی آمریکا بعد از خروج برجام، این احتمال می‌رود که صادرات فولاد از ایران هم دچار مشکل شود.

در چنین سناریویی، رشد قیمت زغال‌سنگ تولید داخل چقدر بر بازار فلزات ایران تأثیرگذار خواهد بود؟ دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد در این زمینه می‌گوید: در چنین شرایطی افزایش قیمت زغال‌سنگ به تناسب می‌‎تواند روی بازار فلزات اثر بگذارد. تولید بخشی از میلگرد بازار در اختیار ذوب‌آهن است. اگر مصرف میلگرد در کشور را 20‌میلیون تن فرض کنیم، بین دو تا سه‌میلیون تن میلگرد ازطریق ذوب‌آهن تولید می‌شود. بنابراین سهم این کارخانه از بازار داخل حدود 15 درصد است. او اضافه می‌کند: با کاهش صادرات ذوب‌آهن و افزایش قیمت سوخت برای این کارخانه، به تناسب قیمت در بازار فلزات افزایش می‌یابد. البته این تأثیر خیلی بزرگ نخواهد بود.

افزایش قیمت زغال‌سنگ از ابتدای تیر

محمد مجتهدزاده، رئیس انجمن زغال‌سنگ ایران، اما به تأثیر افزایش قیمت زغال‌سنگ بر بازار فلزات چندان اعتقادی ندارد. او به «شرق» می‌گوید: افزایش قیمت زغال‌سنگ برای تداوم فعالیت معادن زغال‌سنگ الزامی بود. تعامل سازنده‌ای بین ذوب‌آهن و انجمن بهره‌برداران معادن زغال‌سنگ در کمیته پشتیبانی زغال‌سنگ وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیری شد و این توفیق به دست آمد. او اضافه می‌کند: قیمت‌های جدید زغال‌سنگ از ابتدای تیر امسال اجرائی خواهد شد تا مشکلات معادن زغال‌سنگ با کسب درآمدهای جدید تا حدودی رفع شود. به گفته مجتهد‌زاده قیمت فولاد از بازارهای جهانی و بورس فلزات تبعیت می‌کند، در نتیجه رشد بهای زغال‌سنگ داخلی بر قیمت فولاد اثر ندارد. امیدواریم در آینده بر مبنای روشی که قیمت زغال‌سنگ در ارتباط با قیمت شمش فولاد محاسبه می‌شود، نرخ‌ها اصلاح شود و برای طولانی‌مدت چشم‌انداز مناسبی برای بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ ایجاد شود.

قیمت زغال‌سنگ وارداتی 2برابر زغال‌سنگ داخلی

بسیاری از کارخانه‌های فولاد ایران با سوخت گاز کار می‌کنند؛ سوخت گرانی که با یارانه دولتی به این کارخانه‌ها عرضه می‌شود. این در حالی است که 90 درصد فولاد در جهان با استفاده از سوخت زغال‌سنگ تولید می‌شود. اما در ایران تنها ذوب‌آهن اصفهان است که به سوخت زغال‌سنگ وابسته است. نقش کمرنگ زغال‌سنگ در سبد انرژی ایران، بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ را غیراقتصادی کرده است و دود این فعالیت غیراقتصادی، فقط به چشم کارگرانی می‌رود که ماه‌ها حقوق آنها به تعویق می‌افتد و در معادن ناایمن به فعالیت خود ادامه می‌دهند. صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران، نیز مانند رئیس این انجمن، وقتی از او درباره تأثیر افزایش قیمت زغال‌سنگ بر بازار فلزات سؤال می‌کنیم، بیشتر به اثر تغییرات قیمتی در تحرک بخش معدن تأکید می‌کند. او به «شرق» می‌گوید: ما سالانه حدود دو‌میلیون تن مصرف زغال‌سنگ داریم و 5/1‌ میلیون تن زغال‌سنگ در کشور تولید می‌شود. نیم‌میلیون تن واردات داریم. قیمت جهانی زغال‌سنگ خیلی بالاتر از قیمت داخلی است. هر تن زغال‌سنگ خارجی بین 195 تا 200 دلار قیمت دارد و این در حالی است که قیمت هر تن زغال‌سنگ داخلی با درنظرگرفتن افزایش قیمت 612‌ هزار تومان است. او ادامه می‌دهد: کیفیت زغال‌سنگ خارجی فقط 15 درصد بهتر از زغال‌سنگ تولید داخل است، اما قیمت آن اگر بهای دلار را چهار‌هزار و 200 تومان در نظر بگیریم (با توجه به اینکه دلار چهار هزارو 200 تومانی به زغال‌سنگ تعلق نمی‌گیرد)، دقیقا قیمت این محصول دوبرابر زغال‌سنگ تولید داخل است.

به گفته دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران، در کشور یک‌میلیارد تن ذخیره زغال‌سنگ داریم که فقط بخش کوچکی از آن بهره‌برداری می‌شود، زیرا در ایران تنها فولاد‌سازی که با زغال‌سنگ کار می‌کند، ذوب‌آهن اصفهان است و بقیه فولادسازی‌ها با گاز کار می‌کنند. او اضافه می‌کند: با وجود ذخایر غنی زغال‌سنگ در ایران، تولید داخل به اندازه مصرف ذوب‌آهن اصفهان هم نیست و سالانه نیم‌میلیون تن زغال‌سنگ به کشور وارد می‌شود. امسال فولادسازی کرمان متعلق به شرکت میدکو نیز افتتاح خواهد شد که مصرف زغال‌سنگ را دوبرابر و به سقف سه‌میلیون تن در سال خواهد رساند. صمدی تأکید می‌کند: بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ علاوه‌بر جلوگیری از خروج ارز، اشتغال ایجاد می‌کند. ضمن آنکه زمینه توسعه صنایع با سوخت پایه زغال‌سنگ را فراهم و یارانه وحشتناک سوخت به کارخانه‌های فولادسازی را کنترل می‌کند.

او یادآور می‌شود: 90 درصد فولاد در جهان با زغال‌سنگ تولید می‌شود. هیچ‌کس از گاز برای تولید فولاد استفاده نمی‌کند. گاز، سوخت گران‌قیمت و تمیزی است. بد نیست بدانیم هر مترمکعب گاز ایران برای صادرات به ترکیه 40 تا 44 سنت قیمت دارد. دولت، این سوخت را به فولادسازی‌ها به قیمت سه سنت عرضه می‌کند؛ یعنی کارخانه‌های ساخت فولاد 90 درصد برای سوخت یارانه می‌گیرند. اگر فولادسازی با زغال‌سنگ در کشور راه بیفتد، منطقی‌تر و اقتصادی‌تر است، زیرا می‌توان گاز را صادر کرد.

بهبود ایمنی معادن زغال‌سنگ

سال گذشته حادثه معدن زمستان‌یورت، عدم ایمنی معادن زغال‌سنگ را بر سر زبان‌ها انداخت. در آن مقطع مهم‌ترین دلیل ایمن‌نبودن این معادن را هم عدم صرفه اقتصادی معادن به دلیل قیمت پایین زغال‌سنگ اعلام کردند. به اعتقاد دبیر انجمن زغال‌سنگ، افزایش نرخ این فراورده معدنی تا حدودی می‌تواند با بهبود وضعیت اقتصادی معادن زغال‌سنگ، ایمنی را هم برای این معادن به‌همراه داشته باشد. او اضافه می‌کند: سال گذشته قیمت زغال‌سنگ 13 درصد افزایش پیدا کرد، اما امسال نرخ حقوق کارگران حدود 19.5 درصد و قیمت چوب هم حدود 50 درصد بالا رفته است. در نتیجه عملا هزینه‌های معادن زغال‌سنگ افزایش یافته و رشد 20 درصدی قیمت این سوخت، کاملا معقول است. به گفته صمدی، زغال‌سنگ ایران از ابتدای امسال در بازارهای جهانی حضور پیدا کرده و برنامه این است که 20 درصد از تولیدات زغال‌سنگ ایران به بازارهای جهانی عرضه شود. در نتیجه افزایش نرخ این سوخت، گام بزرگ و خوبی در راستای دستیابی به این هدف خواهد بود. او یادآور می‌شود: تولیدات معادن وابستگی کمی به خارج دارند و تحت‌تأثیر تحریم‌ها نیستند. در نتیجه معادن، صنایع درون‌زاتری به حساب می‌‎آیند و سرمایه‌گذاری روی آنها در شرایط تحریم معقول‌تر است.