دولت با مداخله‌گری در بازار ارز درصدد کنترل و مهار افزایش قیمت ارز برآمد و خرید و فروش ارز در صرافی‌ها را ممنوع و ارز تک‌نرخی با رقم چهارهزارو 200 تومان را مشخص کرد. صادرکنندگان باید ارز خود را به بانک مرکزی تحویل می‌دادند و واردکنندگان با ثبت سفارش در سامانه نیما ارز چهارهزارو 200 تومانی تحویل می‌گرفتند؛ اما گستره عرضه و تقاضا به قدری وسیع بود که عملا سامانه تخفیفی یا عرضه و تقاضای نیما از پسِ ثبت و راستی‌آزمایی اظهارنامه‌های صادرکنندگان و واردکنندگان برنمی‌آمد. صادرکنندگان به دلیل مابه‌التفاوت بیش از سه‌ هزار تومانی نرخ ارز رسمی با نرخ غیررسمی تمایلی به تحویل ارز آورده خود به دولت ندارند و در اعلام میزان صادرات خود کوچک‌نمایی کرده و ارز چهارهزارو 200 تومانی برای واردکنندگان تبدیل به نرخی جذاب برای خرید و فروش کالا به قیمت ارز غیررسمی شد؛ تاجایی‌که میزان واردات در دو‌ماهه ابتدایی سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال پیش 66 درصد افزایش پیدا کرد و به گفته نایب‌رئیس اتاق ایران و چین، هشت میلیارد تومان ارز دولتی به 12 هزار وارد‌کننده تخصیص یافت.

حالا بانک مرکزی با تعیین فهرست سه‌گانه، اقلام کالاهای اساسی را مشخص کرده است که برای واردات این کالاها ارز دولتی تعلق می‌گیرد. ارزی که اکنون عملا سه نرخ دارد؛ نرخ سه‌هزارو 800 تومانی یارانه‌ای، دلار چهارهزارو 200 تومانی و نرخ بازار غیررسمی که دیروز تا هشت هزار تومان رسید. آنچه به گفته کارشناسان خطر بروز آثار تورمی بالای افزایش نرخ ارز را جدی کرده؛ اما در فهرست سه‌گانه کالاهایی که واردات آنها مشمول تخفیف و نرخ ارز رسمی می‌شود، بیش از پنج هزار کالا مشاهده می‌شود که برای برخی از آنها نمونه‌های تولید داخل آن وجود دارد و برخی از آنها را با توجه به سبد مصرفی عموم مردم نمی‌توان جزء کالاهای اساسی و ضروری قلمداد کرد؛ اما واردکننده این کالاها می‌توانند از نرخ دلار دولتی بهره‌مند شوند و با قیمت دلخواه و نزدیک به نرخ بازار غیررسمی به فروش برسانند.

در گروه کالاهای اول که کالاهای اساسی و حیاتی نامیده شده، میان هزار کالای مشخص‌شده یک ردیف چندین و چندبار تکرار شده، ردیفی به نام «سایر» که مشخص نیست منظور چه کالای حیاتی و اساسی است؛ اما یکی از همین سایرها سال پیش بیش از  514 میلیون دلار واردات داشته است و اکنون با نرخ جذاب سه‌هزارو 800 تومانی یارانه‌ای، امکان تعریف هر نوع کالایی زیر این عنوان را برای دسترسی به رانت ارزی برای واردکننده فراهم می‌کند.

ارز یارانه‌ای برای کالاهای حیاتی و غیرحیاتی

در گروه اول کالاهایی که بانک مرکزی به‌عنوان مشمولان ارز دولتی مشخص کرده، کالاهای اساسی است که ارز مورد نیاز آنها از محل درآمدهای ناشی از فروش نفت تأمین می‌شود. این اقلام شامل کالاهایی مانند گندم، روغن، برنج، نهاده‌های دامی، حبوبات با نرخ دلار چهارهزارو 200 تومانی و اختصاص یارانه 400 تومانی تأمین ارز خواهند بود که با این حساب، نرخ هر دلار برای این گروه کالاها سه‌هزارو 800 تومان می‌شود؛ اما این موارد تنها اقلام این فهرست نیست. بیش از دو هزار کالا در این فهرست وجود دارد که تنوع آنها بیش از هر چیز نشان‌دهنده یک واقعیت بزرگ در بخش تولیدی کشور است. اینکه تولید و مصرف در ایران تا چه حد به طور مستقیم و غیرمستقیم به واردات وابسته است. در فهرست کالاهای اساسی و حیاتی که مشمول دریافت یارانه 400 تومانی ارزی می‌شود، بیشتر کالاهای مربوط به خوراکی یافت می‌شود تا کالاهای پزشکی.

خرید کالا با دلار 4200 و فروش با نرخ 8 هزار تومان

جالب است که در فهرست سه‌گانه تعیین اولویت کالایی بانک مرکزی، بیشترین حجم واردات مربوط به کالاهایی است که نام آنها ذیل عنوان «سایر» آورده شده است. برای مثال، در گروه کالاهای حیاتی و اساسی که واردکننده می‌تواند با دلار سه‌هزارو 800تومانی آنها را وارد کند، در ادامه تعیین گوساله، ران و راسته، عنوان «سایر» آمده که مشخص نیست دقیقا چه کالایی را شامل می‌شود؛ اما سال گذشته معادل یک‌میلیون‌و 62 هزار دلار واردات داشته است. نمونه دیگر فراورده‌ها برای آرایش ناخن دست و پا است که سال پیش وارداتی بیش از 52 میلیون دلار داشته است. همچنین اقلامی که تولید مشابه داخلی آنها نیز وجود دارد، مشمول تخفیف ارزی و دلار چهارهزارو 200تومانی شده‌اند.

گروه دوم این کالاها که شامل مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای می‌شود، محل تأمین ارز آنها از محل صادرات پتروشیمی، فولاد و مواد معدنی و سامانه نیماست. این اقلام شامل مواد اولیه تولید، ماشین‌آلات و... است؛ این کالاها با نرخ دلار چهارهزارو 200تومانی تأمین می‌شود. همچنین اقلامی مانند کاغذ، چرم، کالاهای مربوط به دندان و مکمل‌های غذایی در این گروه‌اند. فهرست اقلامی این گروه از فهرست گروه اول، بسیار متنوع‌تر است. این گروه کالایی که دلار چهارهزارو 200تومانی به آن تعلق می‌گیرد، گیاهان زینتی، سنگ‌های کریستال و مواد آرایشی را شامل می‌شود.

گروه سوم کالاهایی است که بر اساس تصمیم دولت به آنها ارز اختصاص می‌یابد که کالاهای مصرفی هستند و محل تأمین ارز آنها از صادرات کالاهایی است که ملزم به ارائه ارز خود در سامانه نیما نیستند. این کالاها با نرخ دلار چهارهزارو 200تومانی همراه با قیمت اظهارنامه صادراتی تأمین اعتبار می‌شوند. واردکنندگان این گروه کالایی باید علاوه بر نرخ دلار چهارهزارو 200تومانی، قیمت اظهارنامه صادراتی تأمین اعتبار را نیز در نظر بگیرند. به آن معنا که صادرکننده ملزم است بگوید ارز خود را با چه رقمی و به چه کسی عرضه کرده و در عوض واردکننده نیز باید منشأ ارز خود را ثبت کند. در این بین، واردکننده بر سر خرید اظهارنامه صادراتی با صادرکننده توافق فی‌مابین خواهد کرد. اولین کالایی که در فهرست این گروه آمده است، واردات اسب برای مسابقه است که حجم واردات آن در سال پیش نزدیک به دو میلیون دلار بوده است.