این در حالی است که همین چند روز پیش، صدور برق به عراق به دلیل مشکل ایران در تأمین نیازهای داخلی متوقف شد و دولت عراق که بدهی میلیاردی به ایران دارد، عربستان را جایگزین ایران کرد. فعالان صنعت برق بر این باورند که صادرات اگر بابرنامه باشد، برای کشور مزیت محسوب می‌شود اما همه در یک نقطه اتفاق نظر دارند و آن این است که در شرایطی که ایران قادر به تأمین نیازهای خود نیست، صدور برق به کشورهای همسایه کار عاقلانه‌ای نخواهد بود. افکار عمومی هم که این روزها خاموشی‌های بابرنامه و بی‌برنامه را تحمل می‌کند، ‌می‌خواهد بداند که چرا طرح‌هایی اجرا می‌شود که زمینه صدور بیشتر برق ایران به کشورهای همسایه را فراهم می‌کند. آیا منطق اقتصادی به سیاست‌گذاران اجازه چنین رفتاری را می‌دهد؟ مهدی مسائلی عضو هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق بر این باور است که رفتارهای وزارت نیرو و وعده‌های ارائه‌شده به همسایگان برای تأمین نیازهای برقی آنها، بیشتر ناشی از فشارهای سیاسی است که به این وزارتخانه وارد می‌شود.

رضا اردکانیان وزیر نیرو در دو روز گذشته به سیستان‌وبلوچستان سفر کرد و در جریان سفر خود برخی پروژه‌های اجراشده در این استان را افتتاح کرد. آن‌طور که محبعلی قزاق‌جاهد مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای سیستان‌وبلوچستان گفته است، در این سفر وزیر نیرو طرح‌هایی را افتتاح کرد که زمینه افزایش صادرات برق به افغانستان را فراهم می‌کند. این روزها کشور درگیر خاموشی برنامه‌ریزی‌شده است؛ این یعنی برق کافی برای تأمین نیازهای جامعه در زمان اوج مصرف به دلایل مختلف تولید نمی‌شود. به تازگی ایران صادرات برق به عراق را متوقف کرده و برق عربستان جایگزین برق صادراتی ایران شده است اما باز شاهدیم که سرمایه‌گذاری‌هایی انجام شده و زمینه افزایش صادرات برق ایران به افغانستان فراهم شده است! پرسش مهمی در ذهن مردم ایجاد شده و آن این است که آیا ایران امکان صدور برق به کشورهای همسایه را دارد؟ مهدی مسائلی عضو هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق در گفت‌وگو با «شرق» عنوان می‌کند: ما برنامه‌ریزی و قالب‌بندی مناسبی در صنعت برق نداشته‌ایم که امروز درگیر خاموشی برنامه‌ریزی‌شده‌ایم اما در مناسبات سیاسی به کشورهای اطراف می‌رویم و قول‌هایی می‌دهیم که نمی‌توانیم به آنها عمل کنیم.

او ادامه می‌دهد: وقتی نتوانستیم برق صادراتی عراق را تأمین کنیم، آنها با ما برخورد ناجور کردند. حال وارد بحث با افغانستان شده‌ایم. برای این مسئله پوشش هم درست می‌کنند و می‌گویند با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی این کار انجام شده است.

به گفته مسائلی، در شرایطی که ما از برنامه‌های خود در صنعت برق عقب هستیم، صادرات برق کار خنده‌داری است. وقتی 58 هزار مگاوات کل ظرفیت قابل نصب نیروگاه‌های کشور است و در زمان اوج مصرف نزدیک به پنج‌هزار و 300 مگاوات کسری برق داریم و با اعمال خاموشی در سراسر کشور، شرایط را کنترل می‌کنیم، صدور حتی یک مگاوات برق به خارج هم کار غلطی است.

او احتمال می‌دهد که پشت تصمیم‌گیری‌ها برای صنعت برق، مباحث سیاسی وجود داشته باشد زیرا رفتارهای کنونی وزارت نیرو با منطق اقتصادی همخوانی ندارد. این عضو هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق کاهش اقتدار وزارت نیرو را عاملی می‌داند که این وزارتخانه نمی‌‎تواند برای نقدینگی خود تصمیم بگیرد و آن را به آخرین مهره در تصمیم‌سازی‌های صنعت برق تبدیل کرده است.

کاهش توان تولید به دلیل توجه نکردن به خشک‌سالی

مسائلی ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی کشور را 85 هزار مگاوات اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: 9 هزار مگاوات از نیروگاه‌های برقابی کشور به دلیل خشک‌سالی از مدار تولید خارج شده‌اند. از سوی دیگر بخشی از نیروگاه‌های دارای برج تر هم در مناطق خشک کشور از چرخه تولید خارج شده است. به همین دلیل نمی‌توانیم برق مورد نیاز کشور را تأمین کنیم.

این عضو هیئت‌مدیره سندیکای برق می‌گوید: نیروگاه‌های با برج خشک 1/0 نیروگاه‌های با برج تر به آب نیاز دارند. زمانی که دوستان برای صنعت برق برنامه‌ریزی می‌کردند، تمرکزشان بر ایجاد نیروگاه‌های گازی بود تا برق پیک را تأمین کنند و به دنبال ایجاد نیروگاه سیکل ترکیبی برای بالابردن راندمان نبودند. به گفته او، درمجموع اگر قصد داریم صادرات به کشورهای همسایه داشته باشیم، باید برنامه‌های خود را منطبق با این هدف طراحی کنیم.

ناچیزبودن حجم برق صادراتی به افغانستان

محمد ملاکی، عضو هیئت‌مدیره بورس انرژی، درباره صادرات برق به کشورهای همسایه به «شرق» می‌گوید: نکته قابل‌تأمل درباره برق صادراتی به کشورهای همسایه این است که حجم آن بسیار ناچیز است.

او اضافه می‌کند: شبکه افغانستان خیلی مجزاست و به هم وصل نیست. بنابراین، حداکثر صد مگاوات برق می‌توانیم به افغانستان  صادر کنیم که در مقابل ظرفیت 50 هزارمگاواتی نصب‌شده بسیار ناچیز و تقریبا دو در هزار ظرفیت نصب‌شده است.

در شرایطی که ما خاموشی برنامه‌ریزی‌شده داریم، افکار عمومی نمی‌تواند صدور برق به کشورهای همسایه را بپذیرد، زیرا مردم نمی‌توانند در گرمای تابستان ساعاتی را بدون برق بگذرانند. اگرچه همایون حائری، معاون وزیر نیرو در امور برق، در نشست با خبرنگاران اعلام کرد که ایران از برنامه خود در زمینه ایجاد نیروگاه‌های جدید عقب است و باید تا سال آینده چهار هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید ایجاد کند، اما عضو هیئت‌مدیره بورس انرژی تأکید می‌کند: ما از برنامه عقب نیستیم. بیشتر فکر می‌کنم در بخش توزیع و فوق‌توزیع مشکل داریم. آنجا باید ظرفیت ایجاد می‌کردیم و به دلیل کمبود منابع مالی نتوانستیم این ظرفیت‌ها را ایجاد کنیم.

صدور برق مختص ایام کم‌مصرف

کمبود منابع مالی، ایران را از اصلاح زیرساخت‌های صنعت برق ناتوان کرده است. باوجوداین بخشی از منابع مالی کشور صرف توسعه زیرساخت‌های صادراتی برق به سایر کشورها می‌شود! علیرضا دائمی، معاون سابق برنامه‌ریزی و اقتصاد وزارت نیرو، نیز در گفت‌وگو با «شرق» در این رابطه عنوان می‌کند: ما در پیک تابستان نزدیک به 60 هزار مگاوات برق نیاز داریم، اما در برخی ساعات روز، میزان نیاز به انرژی به این حد نیست. در فصولی مثل پاییز و زمستان هم مصارف ما به طور متوسط 30 هزار مگاوات است، درحالی‌که ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی در کشور 50 هزار مگاوات است.

او می‌گوید: برق را می‌توان در ماه‌هایی که به آن نیاز نداریم، به کشورهای همسایه صادر کنیم و این به آن معنا نیست که درست در زمان پیک، اقدام به صادرات برق کنیم.

به گفته دائمی، صدور برق بر اساس اعلام دیسپاچینگ در زمینه وجود برق مازاد انجام می‌شود و ایران می‌تواند از طریق تکمیل شبکه انتقال برق خود با کشورهای همسایه، در زمینه ترانزیت برق نقش بازی کند. او اضافه می‌کند: قراردادهای برق به نحوی تنظیم می‌شوند که کشور صادرکننده، پس از رفع نیازهای خود، برق به کشور متقاضی صادر می‌کند.