روز گذشته نیز قیمت این نفت شاخص نوسان محدودی را حول این قیمت تجربه کرد و نفت‌خام آمریکا حتی کمی کاهش یافت. واکنش محدود بازار نفت به این اتفاق به تداوم صادرات عربستان از طریق دریای سرخ با استفاده از نفتکش‌های خارجی و همچنین استفاده از خط لوله جایگزین تنگه باب‌المندب باز‌می‌گردد. با این حال کارشناسان بر این باورند درصورت تشدید تنش‌ها که به تعلیق صادرات نفت دیگر کشورهای خاورمیانه از تنگه باب‌المندب منجر شود، بازار نفت با تهدید بزرگی مواجه خواهد شد.

حمله به نفتکش سعودی‌ها

روز چهارشنبه نیروهای حوثی یمن به دو فروند نفتکش عربستان سعودی در سواحل غربی یمن در دریای سرخ حمله کردند. شبکه تلویزیونی المسیره وابسته به حوثی‌های یمن اولین رسانه‌ای بود که خبر حمله به این نفتکش را اعلام کرد؛ اما دولت عربستان اول از تعلیق صادرات نفتش از طریق تنگه باب‌المندب خبر داد، سپس تلویزیون دولتی عربستان خبر حمله به نفتکش‌های این کشور را تایید کرد. آن‌طور که بلومبرگ گزارش داده است، هر یک از این نفتکش‌ها حدود یک میلیون بشکه نفت‌خام حمل می‌کردند و به شرکت دولتی نفتکش عربستان تعلق داشتند. یکی از این نفتکش‌ها که «آرسان» نام دارد، در جریان حمله کمی آسیب دیده است. با این حال هیچ‌گونه نشت نفتی اتفاق نیفتاده و محموله‌ها سالم هستند. به دنبال این واقعه عربستان سعودی   اعلام کرد که فعلا عبور نفتکش‌های خود را از تنگه باب‌المندب به حالت تعلیق درآورده است. خالد الفالح با انتشار بیانیه‌ای این خبر را اعلام کرد. در این بیانیه آمده است: «به منظور حفظ ایمنی کشتی‌ها و خدمه آنها و جلوگیری از خطرات ناشی از نشت نفت، آرامکو (شرکت دولتی نفت عربستان) به‌طور موقت تمام انتقال نفت خود از طریق باب المندب را به حالت تعلیق درآورده است.»

آن‌طور که «دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارشی با عنوان «هشت گلوگاه تجارت جهانی نفت» اعلام کرده بود، تنگه باب‌المندب بین یمن و جیبوتی(کشوری در شمال آفریقا) قرار گرفته و جزو آبراه‌های استراتژیک جهان محسوب می‌شود. این تنگه که دریای عرب را به دریای سرخ وصل می‌کند، روزانه مسیر عبور حدود ۸/ ۴ میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی است. از این مقدار ۸/ ۲ میلیون بشکه مربوط به محموله‌های نفت‌خامی است که از خاورمیانه به اروپا صادر می‌شود و ۲میلیون بشکه نیز به محموله‌های صادراتی فرآورده‌های نفتی اروپا تعلق دارد. بسته شدن کامل دهانه دریای سرخ عملا به توقف صادرات نفت بسیاری از کشورهای عربی از کانال سوئز و خط لوله سومد می‌انجامد. با این حال بازار به این خبر واکنش محدودی نشان داد. روز پنج‌شنبه به دنبال انتشار این خبر قیمت نفت‌خام برنت، نفت شاخص دریای شمال، ۶۱ سنت معادل ۸/ ۰ درصد رشد کرد و به ۵۴/ ۷۴ دلار بر بشکه رسید. در کنار خبر تعلیق صادرات نفت عربستان از تنگه باب‌المندب، کاهش موجودی انبارهای نفتی آمریکا در افزایش قیمت نفت   اثرگذار بود. طبق آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ذخایر نفت آمریکا در هفته منتهی به ۲۰ ژوئیه، ۱/ ۶ میلیون بشکه کاهش یافت، در حالی که تحلیلگران کاهش این ذخایر به میزان ۳/ ۲میلیون بشکه را پیش‌بینی کرده بودند. روز گذشته نیز بازار با افت محدودی آغاز به کار کرد که بیشتر تحت تاثیر افزایش احتمال جنگ تجاری بین آمریکا و چین بود. در ادامه معاملات تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۸ به وقت تهران) نفت برنت ۷ سنت افزایش یافت و ۶۱/ ۷۴ دلار بر بشکه معامله شد. نفت‌خام آمریکا نیز با ۱۰ سنت کاهش ۵/ ۶۹ دلا بر بشکه معامله شد.

چرا واکنش بازار نفت محدود بود؟

انتظار می‌رفت با انتشار خبر تعلیق صادرات نفت عربستان از تنگه باب‌المندب قیمت نفت جهش قابل توجهی داشته باشد. چراکه روزانه ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه از نفت عربستان از طریق این آبراه به اروپا و شمال آمریکا صادر می‌شود، صادرات عربستان روزانه ۷میلیون بشکه است. یکی از دلایل مهم واکنش محدود بازار نفت به این خبر به عدم تغییر در میزان صادرات نفت عربستان باز می‌گردد. آن‌طور که خبرگزاری بلومبرگ گزارش داده است، صادرات نفت عربستان از طریق کانال سوئز و خط لوله سومد به شکل عادی در حال جریان است. اول اینکه به نظر می‌رسد عربستان می‌تواند نفت خود را با کشتی‌های خارجی به شکل عادی از تنگه باب‌المندب صادر کند و حوثی‌ها تنها نفتکش‌های متعلق به شرکت دولتی نفتکش عربستان را مورد هدف قرار داده‌اند. علاوه بر این عربستان می‌تواند برای صادرات نفت خود از خط‌لوله بزرگ شرق-غرب که به «پترولاین» معروف است، استفاده ‌کند. این خط لوله که با ۱۲۰۰ کیلومتر طول تمام عرض عربستان را می‌پیماید، نفت تولید‌شده در میدان نفتی بقیق در شرق این کشور را به شهر ینبع‌البحر در ساحل دریای سرخ منتقل می‌کند. ظرفیت این خط لوله ۵ میلیون بشکه در روز است. عربستان خط لوله پترولاین را در سال‌های ۱۹۸۸-۱۹۸۴ در جریان جنگ ایران و عراق برای تامین امنیت عرضه نفت خود ساخت. جنگ ایران و عراق که به جنگ نفتکش‌ها معروف است، به حمله دو کشور به نفتکش‌های یکدیگر در تنگه هرمز منجر شده بود. عربستان به نوعی با ساخت خط‌لوله پترولاین برای بخش مهمی از نفت صادراتی خود نه نیاز به استفاده از تنگه هرمز دارد و نه تنگه باب‌المندب و هر دو این آبراه‌های مهم و استراتژیک را دور می‌زند.

چرا باب‌المندب استراتژیک است؟

اما وجود خط‌لوله پترولاین به این معنا نیست که باب‌المندب اهمیت استراتژیک کمی دارد. آن‌طور که بلومبرگ گزارش داده است، عربستان تاکنون تنها از ۲ میلیون بشکه در روز از ظرفیت ۵ میلیون بشکه‌ای این خط لوله استفاده کرده است. از این مقدار نیز روزانه ۴/ ۱میلیون بشکه نفت در ۴ پالایشگاه عربستان واقع در غرب این کشور و در نزدیکی ینبع‌البحر استفاده می‌شود؛ در واقع تاکنون حدود ۶۰۰ هزار بشکه از نفت صادراتی عربستان از طریق خط لوله پترولاین انجام شده است.

علاوه بر این، بخش مهمی از واردات نفت اروپا از خاورمیانه از مسیر تنگه باب‌المندب انجام می‌شود و بسته شدن کامل آن که در برخی نقاط تنها ۲۵ کیلومتر عرض و ۳۱۰ متر عمق دارد، کشورهای عربستان، کویت، امارات متحده عربی و عراق را وادار می‌کند که با دور زدن قاره آفریقا نفت خود را به کشورهای اروپایی برسانند. این به معنای افزایش شدید هزینه حمل و نقل به اروپا است. به‌طور مثال صادرات نفت عربستان از تنگه هرمز به بندر نوتردام در اروپا با استفاده از تنگه باب‌المندب ۲۲ روز طول می‌کشد در حالی که اگر نفتکش‌های عربستان وادار شوند با دور زدن آفریقا خود را به بندر نوتردام برسانند، ۳۹ روز در راه خواهند بود. به گزارش رویترز، در حال حاضر این احتمال وجود دارد که دیگر کشورهای عربی خاورمیانه از اقدام مشابه استفاده کرده و صادرات خود از تنگه باب‌المندب را به حالت تعلیق درآورند. شرکت ملی نفتکش‌های کویت اعلام کرده که در حال بررسی تعلیق صادرات نفت از تنگه باب‌المندب است. سومو، شرکت بازرگانی نفت عراق نیز ضمن تاکید بر عادی بودن جریان صادرات نفت این کشور، گفته است که نفت خود را به شکل فوب به فروش می‌رساند و مسوولیت محموله‌ها به عهده خریداران نفت این کشور است. شرکت ملی نفت ابوظبی، متعلق به امارات متحده عربی و همچنین شرکت ملی نفت قطر در این باره اظهار نظری نکرده‌اند.

ایران در حال حاضر از این تنگه استفاده نمی‌کند. تا پیش از تحریم‌های سال ۲۰۱۲ ایران نفت خود به کشورهای اروپایی را با استفاده از تنگه باب‌المندب و سپس کانال سوئز و خط لوله‌ سومد به کشورهای اروپایی صادر می‌کرد. اما بعد از اعمال تحریم‌ها صادرات ایران به اروپا متوقف شد و بعد از برجام نیز با وجود از سر گرفتن صادرات نفت ایران به اروپا، مصر به‌عنوان یکی از متحدان بزرگ عربستان اجازه استفاده از کانال سوئز و خط لوله سومد را به ایران نداد. از این رو ایران در سال‌های اخیر با دور زدن قاره آفریقا نفت خود را به اروپا صادر کرده است. این یعنی در صورت افزایش تنش‌ها عربستان ابزار تلافی‎جویانه کمتری در دست دارد.

افزایش ریسک بسته شدن تنگه هرمز

علاوه بر این اختلال در عرضه نفت از طریق تنگه باب‌المندب احتمال بسته شدن تنگه هرمز را که به مراتب برای بازار نفت مهم‌تر و استراتژیک‌تر است، افزایش داده است. دونالد ترامپ حدود ۲ماه پیش به‌طور یک‌جانبه از برجام خارج شد و اعلام کرد که ظرف ۱۸۰ روز تحریم خرید نفت از ایران را باز‌می‌گرداند. دولت آمریکا اعلام کرده و برخلاف تحریم‌های قبلی که توسط باراک اوباما اعمال شد، هیچ‌گونه معافیتی برای خریداران نفت ایران در نظر نمی‌گیرند و می‌خواهد صادرات نفت کشور را به‌طور کامل متوقف کند. به دنبال تهدیدهای ترامپ، ایران نیز آمریکا و متحدانش را به بستن تنگه هرمز تهدید کرد. حسن روحانی رئیس‌جمهوی، اعلام کرد که اگر نفت ایران صادر نشود نفت هیچ کشوری از خاورمیانه صادر نخواهد شد.

حال افزایش حملات حوثی‌های یمن به نفتکش‌های عربستانی در تنگه باب‌المندب   احتمال مخاطرات در تنگه هرمز را افزایش داده است. روزانه ۵/ ۱۸ میلیون بشکه از نفت جهان از تنگه هرمز عبور می‌کند که ۳۰ درصد از کل حمل‌ونقل‌ دریایی نفت و دیگر مایعات سوختی جهان محسوب می‌شود. از این رو تنگه هرمز مهم‌ترین‌ و استراتژیک‌ترین آبراه جهان محسوب می‌شود. این آبراه که میان دو کشور عمان و ایران قرار گرفته، خلیج فارس را به خلیج عمان و دریای عرب متصل می‌کند. اهمیت استراتژیک تنگه هرمز باعث شده است تا کشورها مدام به دنبال راه‌هایی برای جایگزین کردن تنگه هرمز باشند. با این حال اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارشی در این باره تاکید کرده است گزینه‌های بالقوه‌ای برای دور زدن تنگه هرمز در دسترس نیست. طبق این گزارش، در حال حاضر فقط عربستان سعودی و امارات متحده عربی هستند که با خط لوله می‌توانند بخشی از نفت خام خود را بدون استفاده از تنگه هرمز از خلیج‌فارس حمل کنند.

کلیف کوپچان، یکی از مدیران موسسه اوراسیا گروپ، با اشاره به تهدیدهای متقابل ایران و آمریکا گفته است، هرچند احتمال رخ دادن یک جنگ قریب‌الوقوع وجود ندارد، اما نشانه‌هایی از احتمال افزایش تنش‌ها در تنگه هرمز وجود دارد. دریاسالار جیمز استوریدیس، یکی از فرمانده‌های ناتو، می‌گوید در صورت بسته شدن تنگه هرمز نیروهای ایالات متحده و متحدانش تنها در عرض چند روز قادر به بازگشایی مجدد آن خواهند بود. با این حال او به CNBC گفته است که ایران بارها توانسته با مین‌گذاری و استفاده از روش‌های دیگر به‌طور موقت تنگه را مسدود کند. ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در بحرین مستقر است و عبور و مرور عادی نفت خاورمیانه را کنترل می‌کند.

جان کیلداف، یکی از کارشناسان بازار نفت نیز معتقد است، قیمت نفت به دنبال تحریم نفت ایران به بیش از ۹۰ دلار بر بشکه خواهد رسید، چراکه ترامپ احتمالا معافیت کمی برای خریداران نفت ایران در نظر بگیرد. او همچنین تاکید کرده که اگر ایران تصمیم به استفاده از گزینه بستن تنگه هرمز بگیرد، قیمت نفت می‌تواند تا چندصد دلار بر بشکه افزایش یابد.با این حال بسیاری از کارشناسان تهدیدهای ترامپ علیه ایران را با تهدیدهای کلامی او علیه  کره‌شمالی مقایسه می‌کنند. آنها می‌گویند با وجود تنش‌های شدید کلامی نهایتا ترامپ موضعی نرم در مقابل کره شمالی اتخاذ کرد. حال احتمال دارد چنین سرنوشتی پیش روی تنش‌های کنونی ایران و آمریکا باشد و تنش‌ها هیچ‌گاه از تهدیدهای کلامی فراتر نرود.