یکی از مسائلی که به ویژه در سال جاری بخش‌های زیادی از جامعه را با خود درگیر کرده، مباحث مربوط به افزایش یکباره نرخ‌ها در بازارها، افت ارزش ریال، کاهش ناگهانی قدرت خرید خانوار و بروز دشواری‌های جدید معیشتی و اقتصادی خانوار است. در عین حال، دولت در ماه‌های گذشته تلاش‌هایی را برای سروسامان دادن به تلاطمات اقتصادی انجام داده که بخشی از آن، سیاست گذاری‌های ارزی بوده است.

دولت تلاش کرد در ماه‌های اخیر از طریق نرخ گذاری ۴۲۰۰ تومانی برای دلار و اختصاص آن به واردات کالا و خدمات به کشور به نوعی بازار ارزی کشور را مدیریت کند. با این حال، اختصاص منابع ارزی کشور به تمامی تقاضاهای وارداتی و کالاهای ثبت سفارش شده، باعث ایجاد نوعی رانت و سودجویی برای برخی شد. این موارد باعث شد تا بعضی سازمان‌های نظارتی برای رسیدگی به ابهامات اخیر ارزی اقداماتی را داشته باشند و به گفته رییس دیوان محاسبات، در زمینه رسیدگی به تخلفات ارزی در سال ۹۷، هیات ویژه ای به منظور رسیدگی به ثبت سفارش ۱۴ میلیارد دلار ارز برای انجام واردات تشکیل شده و این دیوان بنا دارد تا حداکثر یکماه آینده فهرست متخلفان ارزی را ارایه کند.

تلاطمات و جهش نرخ ارز در ماه های اخیر باعث کشیده شدن دامنه تحولات ارزی به سایر بازارها از جمله مسکن، طلا، سکه و بازار اقلام مصرفی خانوار شده است. هر قطعه سکه در یکی دو ماه اخیر با جهش چشمگیر رکوردهای قیمتی مختلفی را به ثبت رساند و به بیش از ۴ میلیون تومان نیز رسید. همچنین هر دلار آمریکا به حدود ۱۲ هزار تومان و هر گرم طلای ۱۸ عیار نیز به مرز ۳۰۰ هزار تومان نزدیک شد. دولت در جدیدترین اقدام خود تصمیم دارد سیاست های جدید ارزی خود را تا فردا دوشنبه اعلام کند. با این وجود، مرکز پژوهش های مجلس در روزهای اخیر نتیجه بررسی های انجام شده تا ابتدای تیرماه در برخی بازارها را منتشر کرد که بخشی از آن به این شرح است:

از انتهای سال ۱۳۹۶ نشانه التهاب در برخی از بازارها مانند بازار خودرو مشاهده شد و در ماه‌های ابتدایی سال ۱۳۹۷ و به خصوص خردادماه، بازارها با التهاب مواجه شده اند. بازار ارزهای خارجی، طلا و سکه، خودرو و در نهایت بازار بورس اوراق بهادار از جمله مهم ترین بازارهایی هستند که دچار التهاب شده و قیمت‌ها در این بازارها با شیب زیادی رو به افزایش بوده اند.

نرخ ارز: متوسط نرخ یورو در خردادماه ۱۳۹۷ (۷۷۰۹۰ ریال) نسبت به خردادماه ۱۳۹۶ (۴۲۴۱۰ ریال) حدود ۸۲ درصد رشد داشته است. علاوه بر این نرخ یورو در بازار در ابتدای تیرماه به رقم بی‌سابقه ۱۰۲ هزار ریال رسیده است. سایر ارزهای خارجی نیز تقریبا به همین نسبت در بازار رشد داشته‌اند. طلا: متوسط قیمت سکه بهار آزادی در خردادماه ۱۳۹۷ نسبت به خردادماه ۱۳۹۶ حدود ۸۰.۵ درصد رشد داشته و از رقم ۱۱۷۶ هزار تومان به ۲۱۲۷ هزار تومان رسید. این رقم در ابتدای تیرماه به رقم بی سابقه ۳ میلیون تومان نزدیک شد.

قیمت مسکن: طبق اعلام بانک مرکزی متوسط قیمت یک متر زیربنای مسکونی در شهر تهران در خردادماه ۱۳۹۷ نسبت به خردادماه ۱۳۹۶ حدود ۴۵.۸ درصد رشد داشته است. بررسی ها نشان می‌دهد بخش عمده این رشد در ماه های انتهای سال ۱۳۹۶ و ابتدای سال ۱۳۹۷ رخ داده به طوری که این متغیر تنها در دو ماه منتهی به خردادماه ۱۳۹۷ حدود ۱۵.۵ درصد رشد داشته است. شاخص بورس: شاخص بورس اوراق بهادار تهران در ابتدای تیرماه ۱۳۹۷ به رقم ۱۱۱.۳۲۴ واحد رسید که نسبت به خرداد سال ۱۳۹۶ حدود ۴۰ درصد رشد نشان می‌دهد. یکی از مهم ترین وجوه تحولات اخیر اقتصاد ایران که برخی نگرانی‌ها از کاهش قدرت خرید و افزایش فشار اقتصادی به طبقات متوسط و ضعیف را موجب شده است، افزایش قیمت در بازار انواع کالاها و خدمات و دارایی هاست.

نمودار ذیل به صورت تصویری دلایل و عوامل موثر بر وضعیت بازارها و ارتباط آنها با یکدیگر را نشان می‌دهد.

نکته مهم در این زمینه آن است که با وجود آنکه تصمیم اخیر آمریکا در خروج از برجام به عنوان یک شوک در تحولات اخیر بازارها به خصوص بازار ارز موثر بوده است، نمی‌توان و نباید نقش و اهمیت عوامل زمینه‌ای که اقتصاد ما را در برابر این‌گونه شوک‌ها آسیب پذیر کرده است نادیده گرفت.