بر‌خلاف انتظار ترامپ، افزایش تولید عربستان و روسیه راهکاری اثرگذار برای کاستن از نگرانی کمبود عرضه نفت ایران در بازار نبوده است. بنابراین کارشناسان معتقدند ترامپ باید به دنبال راهی برای کم‌کردن فشار کاهش عرضه ایران به بازار نفت باشد تا شانس خود را در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره از دست ندهد. واکنش بازار جهانی نفت به آغاز فاز نخست تحریم‌های آمریکا علیه ایران، افزایش قیمت‌‌ در معاملات روز گذشته بود. این تحریم‌ها که فعلا خرید نفت ایران را شامل نمی‌شود، به شکل رسمی و با دستور رئیس‌جمهوری آمریکا از روز گذشته علیه کشورمان، به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ نفت خام در اوپک آغاز شد.

اصرار دونالد ترامپ بر بازگشت تحریم‌ها علیه ایران برای آنچه او «تحت فشار قرار دادن ایران» عنوان می‌کند، تبعاتی نیز برای آمریکا دارد. این تبعات که به‌صورت رشد قیمت نفت خواهد بود، از نگاه کارشناسان با آغاز تحریم‌های نفتی در ماه نوامبر، برای ترامپ سنگین‌تر نیز خواهد بود. به عقیده کارشناسان، افزایش قیمت نفت در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا که می‌تواند منجر به رشد قیمت سوخت در این کشورشود، بزرگ‌ترین‌ هزینه‌ای است که ترامپ باید به ازای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران پرداخت کند.

روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۴ به وقت تهران) هر بشکه نفت خام برنت ۹۹ سنت افزایش قیمت داشت و به ۷۴/ ۷۴ دلار بر بشکه رسید. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز با ۶۶ سنت رشد قیمت، ۶/ ۶۹ دلار بر بشکه را تجربه کرد. در کنار شوک آغاز تحریم‌ها علیه ایران، تصمیم مقامات چینی برای به‌کار گرفتن سیاست‌های انبساطی پولی و مالی به منظور مقابله با جنگ تعرفه‌ای آمریکا و حفظ رشد اقتصادی این کشور نیز از جمله عوامل رشد قیمت نفت بود. افت ارزش شاخص دلار نیز علت دیگری بود که باعث تقویت قیمت‌ها در روز گذشته شد.

اما آغاز تحریم‌های آمریکا علیه ایران در حالی یکی از عوامل رشد قیمت نفت در روز گذشته بودکه بسیاری از کشورها از جمله متحدان آمریکا در اروپا و آسیا، با اعمال تحریم‌ علیه ایران مخالفت کرده‌ و به دنبال راهی برای حفظ خرید نفت از کشورمان هستند. در کنار حمایت بین‌المللی از ایران در مقابل تحریم‌های آمریکا، تلاش اوپک به‌خصوص عربستان و روسیه برای افزایش تولید نیز وجود دارد. با این حال نگاهی به واکنش بازار نشان می‌دهد هیچ‌کدام از این دو عامل که هر کدام به نوعی در پی بی‌اثر کردن تحریم‌ خرید نفت ایران هستند، اثری بر کاهش نگرانی‌ معامله‌گران نسبت به کاهش عرضه نفت خام ایران نداشته و تبدیل به مانعی برای رشد قیمت‌ها نشده است.

علت این رفتار بازار را می‌توان در اظهارنظرهای گاه‌وبی‌گاه و متضاد مقامات آمریکایی در رابطه با ایران جست‌وجو کرد. سیاستمداران آمریکایی یک روز از دیدار بدون قید و شرط با مقامات ایرانی می‌گویند و روز بعد هدف نهایی خود را به صفر رساندن صادرات نفت ایران در کوتاه‌‌ترین زمان ممکن عنوان می‌کنند. در چنین شرایطی می‌توان مشاهده کرد جو بی‌اعتمادی بر بازار نفت حاکم شده و قیمت‌ها رو به افزایش دارند. اما آیا آمریکا با دریافت سیگنال قوی از بازار نفت نسبت به تداوم رشد قیمت، اقدامی برای کاستن فشار از روی دوش متحدانش خواهد کرد؟

پیش‌بینی‌ها از کاهش عرضه ایران

بانک‌ای ان زد (ANZ)در یادداشتی اعلام کرده است: بازگشت دوباره تحریم‌ها علیه ایران همچنان علت اصلی رشد قیمت نفت در کوتاه‌مدت است. این بانک میزان کاهش عرضه نفت ایران بر اثر بازگشت تحریم‌ها را چیزی بین ۶۰۰ هزار تا ۵/ ۱ میلیون بشکه ارزیابی کرده است؛ از همین رو این انتظار وجود دارد که با وجود تصمیم اوپک برای افزایش تولید، این سازمان نتواند کاهش عرضه ایران را جبران کند. به گزارش رویترز، بانک فرانسوی Societe Generale نیز میزان کاهش عرضه نفت خام ایران را یک میلیون بشکه در روز پیش‌بینی کرده است.

این بانک در ادامه عنوان کرده است: این میزان کاهش عرضه از سمت ایران، ظرفیت مازاد محدودی برای مقابله با اختلالات پیش‌بینی نشده در عرضه نفت خام باقی می‌گذارد که خود نشانه‌ای از ریسک افزایش قیمت در آینده است. تحلیلگر ارشد بازارهای کالایی کامرزبانک دیگر منبع بانکی بود که روز گذشته درباره بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران اظهارنظر کرد. به گفته این تحلیلگر «این یک واقعیت است که صادرات نفت خام ایران در ماه نوامبر و با بازگشت کامل تحریم‌ها، با کاهش چشمگیری مواجه خواهد شد.»  فاز نخست تحریم‌های آمریکا علیه ایران روز گذشته با تمرکز بر ایجاد محدودیت بر خرید دلار آمریکا، تجارت فلزات، زغال‌سنگ، نرم‌افزارهای صنعتی و صنعت خودرو آغاز شد. صفر شدن صادرات نفت ایران هدفی است که آمریکا در پی محقق کردن آن تا تاریخ ۴ نوامبر (۱۳ آبان) است. روز دوشنبه یکی از مقامات دولت ترامپ اعلام کرد «سیاست ما این است که خرید نفت کشورهای متحد آمریکا از ایران، در مدت‌زمانی کوتاه به صفر برسد.»

چشم‌انداز نفت ۹۰ دلاری و انعطاف آمریکا

با وجود چشم‌اندازهایی که از میزان کاهش عرضه نفت ایران وجود دارد، تحلیلگر ارشد موسسه انرژی اسپکت عقیده دارد «هرچه به فصل چهارم سال نزدیک می‌شویم، ریسک رشد قیمت‌ نفت و رسیدن آن به ۸۰ دلار بیشتر شده و پتانسیل آن برای رسیدن به ۹۰ دلار نیز افزایش می‌یابد، با این حال باید دید ایران بر اثر بازگشت تحریم‌ها تا‌چه میزان تولیدات خود را از دست خواهد داد.» آمریتا سن، نگرانی بازار انرژی از احتمال شوک عرضه را موضوعی جدی ارزیابی کرد که می‌تواند قیمت نفت را تا پایان سال جاری میلادی به بالای ۹۰ دلار در هر بشکه برساند.

وجود همین چشم‌انداز باعث شده است تا آمریکا با وجود اصرار بر صفر شدن صادرات نفت خام ایران، موضعی منعطف‌تر اتخاذ کند. روز گذشته نشریه پلاتس گزارشی منتشر کرد که در آن از بررسی روند معافیت مشتریان نفت ایران از تحریم‌های آمریکا خبر می‌داد. به گزارش پلاتس، یکی از مسوولان دولت آمریکا اعلام کرده است با وجود پافشاری بر تحریم نفتی ایران، مذاکره درباره معافیت محدود برای واردکنندگان نفت خام این کشور ادامه دارد. طبق این گزارش، یکی از مسوولان ارشد آمریکایی اعلام کرد دولت آمریکا همچنان قصد دارد با آغاز تحریم‌ها در ماه نوامبر امسال، صادرات نفت ایران را کاهش دهد، اما دیپلمات‌ها همچنان به مذاکره درباره معافیت‌های محدود برای واردکنندگان نفت از ایران ادامه می‌دهند.

 این مقام با تأکید بر اینکه هدف آمریکا توقف کامل صادرات نفت ایران است، گفت: ما در پی اعطای معافیت یا استثنا نیستیم، اما مشتاقیم که درباره درخواست‌ها بحث کنیم و آنها را به‌صورت موردی بررسی کنیم. وی از پاسخ درباره اینکه تا‌کنون معافیت محدودی اعطا شده است یا نه، خودداری کرد و گفت: ما همفکری‌های خصوصی با دیگر دولت‌ها درباره این مسائل را آشکار نمی‌کنیم. از جمله کشورهایی که مقامات آن به تازگی برای دریافت معافیت از تحریم‌های ضد‌ایرانی به آمریکا سفر کرده بودند، ژاپن است. وزارت امور‌خارجه آمریکا از اظهار‌نظر درباره نتیجه این مذاکرات خودداری کرد اما پلاتس در گزارشی جداگانه به اظهارنظرهای وزیر انرژی ژاپن پس از این سفر پرداخته است.

 پلاتس پیش‌بینی می‌کند مشتریان عمده نفت ایران، از جمله چین و هند، راهی برای ادامه واردات نفت از ایران بیابند. ترکیه نیز پیش از این اعلام کرده بود به خرید نفت از ایران ادامه می‌دهد. دیگر امضاکنندگان برجام نیز بر پایبندی خود به این توافق تاکید کرده‌اند. وزیران امور‌خارجه اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان و انگلیس نیز روز دوشنبه در بیانیه‌ای مشترک بر تعهد خود بر حفظ صادرات نفت و گاز ایران، تاکید و اعلام کردند مقررات اتحادیه اروپا موسوم به «قانون انسداد» با هدف خنثی کردن اقدامات قانونی آمریکا ضد شرکت‌های اروپایی، اجرایی می‌شود.

اروپا با واردات روزانه ۷۰۰ هزار بشکه نفت از ایران، حدود یک‌چهارم از خرید جهانی نفت ایران را به خود اختصاص داده است و برخی شرکت‌های اروپایی توافق‌هایی را برای کمک به توسعه میدان‌های نفت و گاز ایران امضا کرده‌اند.قانون انسداد به شرکت‌های اروپایی امکان می‌دهد خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا را مطالبه کنند و از اجرای احکام دادگاه‌های خارجی در اتحادیه اروپا که مبتنی بر تحریم‌ها باشند، جلوگیری می‌کند. یک منبع آگاه در اتحادیه اروپا گفت: تلاش می‌کنیم بهترین راه را برای حفظ صادرات نفت ایران پیدا کنیم. اتحادیه اروپا پیش از این نیز کارگروهی تشکیل داده بود تا مسائل مربوط به تحریم از جمله انتقال درآمدها، ذخیره‌سازی، کشتیرانی، دسترسی نفتکش‌ها به پایانه‌ها، بیمه پالایشگاه‌ها و بیمه حمل‌ونقل محموله‌ها و تجهیزات و مسائل دیگر را بررسی کند.

تاکید ژاپن بر واردات نفت از ایران

اما روز گذشته فاز نخست تحریم‌های آمریکا در حالی علیه ایران آغاز شد که مقامات ژاپن، به‌عنوان متحد آمریکا، برای روشن کردن مواضع خود در مقابل تحریم خرید نفت ایران به این کشور سفر کردند. در این میان اگرچه وزارت خارجه آمریکا از اظهارنظر درباره این سفر خودداری کرد، اما به گزارش پلاتس، ژاپنی‌ها در مذاکرات هفته گذشته با مقامات آمریکایی در واشنگتن ضمن ابراز تمایل برای ادامه واردات نفت از ایران تاکید کرده‌اند امنیت انرژی ژاپن نباید بر اثر تحریم‌های آمریکا علیه تهران به مخاطره بیفتد.

هیروشیگه سکو، وزیر اقتصاد، بازرگانی و صنعت ژاپن در یک کنفرانس مطبوعاتی اظهار کرد: در جریان دومین دور مذاکرات در واشنگتن که روزهای اول و دوم اوت انجام شد، طرف ژاپنی بر این اصل اولیه تاکید کرد که تحریم‌های آمریکا نباید بر تامین انرژی ژاپن تاثیر بگذارد یا روی فعالیت شرکت‌های ژاپنی تاثیر منفی داشته باشد. اظهارات این وزیر ژاپنی درباره تلاش ژاپن برای دریافت معافیت از تحریم‌های آمریکا در حالی مطرح شد که پیش از این نیز یک مقام دولتی بلندپایه ژاپنی ۲۴ ژوئیه به «اس‌اند‌پی گلوبال پلاتس» گفته بود دریافت معافیت از تحریم‌های نفتی یکی از بالاترین اولویت‌ها برای امنیت انرژی ژاپن و نیاز پالایشگاه‌ها برای نفت ایران است.

ریو مینامی، مدیر بخش نفت، گاز و منابع معدنی در وزارت اقتصاد، بازرگانی و صنعت ژاپن در این مصاحبه اظهار کرده بود: دریافت معافیت، یک اصل قطعی از سوی دولت است. وی در ادامه افزوده بود: ژاپن قصد دارد به واردات نفت ایران ادامه دهد و دولت موضع خود را به آمریکا اعلام خواهد کرد و تلاش می‌کند تا این کشور موضع ژاپن را درک کند. مینامی گفته بود ژاپن باید از تحریم‌های آمریکا معاف شود زیرا این کشور در سال‌های اخیر واردات نفت ایران را کاهش داده است.

آمار مقدماتی وزارت اقتصاد، بازرگانی و صنعت ژاپن نشان داد واردات نفت این کشور از ایران در ماه مه به بالاترین سطح در ۱۴ ماه گذشته رسیده و نسبت به آوریل، نزدیک به هفت‌برابر افزایش داشته است. این کشور طی ماه مه به‌طور میانگین ۲۱۱ هزار و ۹۷ بشکه در روز نفت از ایران وارد کرد که ۵/ ۳۱ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال میلادی گذشته داشت. در کنار ژاپن، دیگر مشتریان نفتی ایران از جمله و کشورهای اروپایی نیز بر تداوم خرید نفت خام از ایران تاکید کرده‌اند. با این حال باید دید آیا آمریکا در مقابل حمایت‌ها از ایران، نگرانی متحدانش در خصوص امنیت انرژی و همچنین رشد قیمت نفت، از تشدید مواضع خود علیه کشورمان کوتاه خواهد آمد؟