گرانی و نوسان در عرضه گوشت قرمز، مرغ و تخم‌مرغ و شیر و لبنیات با گذشت 6‌ ماه از آغاز سال91 همچنان ادامه دارد؛ این در حالی است که در روزهای نخست سال‌جاری برخی مسئولان، نابسامانی بازار فراورده‌های لبنی و مواد پروتئینی را متاثر از تأخیر در ذخیره‌سازی و واردات برخی اقلام یا مشکلات ایجادشده در مسیر تأمین نهاده‌های تولید این محصولات به‌دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی و تنگناهای ایجادشده برای نظام بانکی قلمداد می‌کردند؛

این در حالی بود که دستگاه‌های نظارتی با تأکید بر سودجویی و فرصت‌طلبی برخی افراد و واحدهای صنفی از تشدید برخورد با متخلفین خبر داده و بر قدرت بازدارندگی این اقدامات برای مقابله با تخلفات مذکور تأکید داشتند. روی دیگر سکه افزایش بی‌رویه قیمت مواد لبنی و پروتئینی، دیدگاه‌های دست‌اندرکاران بخش تولید مبنی بر افزایش هزینه تمام‌شده تولید به‌دلیل رشد قیمت‌ نهاده‌ها و سایر هزینه‌های سربار بود و بر این اساس مسئولان تنظیم بازار بررسی مستندات افزایش قیمت تمام‌شده در کار‌گروه‌های تخصصی برای تأمین نهاده‌های تولید به نرخ مصوب دولتی و تلاش برای تثبیت قیمت‌ها را در دستور کار قرار دادند اما به‌رغم کاهش نسبی قیمت گوشت مرغ هنوز هم نابسامانی قیمت و عرضه گوشت قرمز، تخم‌مرغ و به‌ویژه شیر و لبنیات ادامه دارد و به‌نظر می‌رسد اقدامات انجام‌شده برای مقابله با گرانی این محصولات ره به جایی نبرده است؛ گرچه مسئولان همچنان از وضعیت بازار این فراورده‌ها با توجه به تنگناهای داخلی و جهانی تولید ابراز رضایت می‌کنند. دیدگاه‌های حسن رادمرد، سرپرست معاونت بازرگانی داخلی وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه ریشه‌های گرانی مواد پروتئینی و فراورده‌های لبنی را می‌خوانید.

علت اصلی نوسان قیمت مواد پروتئینی و اقلام لبنی طی چند‌ماه اخیر چیست؟

بخش اعظم نوسان قیمت و عرضه کالاها ناشی از تحریم‌هاست. به‌رغم اینکه در زمینه تولید لبنیات خودکفا بوده و حتی صادرات این فراورده‌ها را شاهد هستیم اما به‌دلیل وابستگی به نهاده‌های تولید و بسته‌بندی این محصولات، مشکلات صنعت حمل‌ونقل، سیستم بانکی و نقل‌وانتقال ارز و روند تولید و عرضه این محصولات با مشکل مواجه شده است. در واقع می‌توان گفت در مورد اغلب کالاها به نوعی ضریب وابستگی به خارج از کشور وجود دارد و در زمینه تولید گوشت قرمز، مرغ و تخم‌مرغ و شیر و لبنیات ضریب وابستگی تولید به نهاده‌های وارداتی بیشتر است.

گرانی گوشت قرمز (گوساله و گوسفندی) ریشه در چه مسائلی داشته و در این زمینه تا چه حد وابسته به واردات هستیم؟

در مورد همه کالاهای پرتقاضا مانند گندم، گوشت قرمز، گوشت سفید، روغن خام و شکر خام به نوعی وابسته به واردات هستیم. در زمینه گوشت قرمز علاوه بر وابستگی بخش تولید به واردات نهاده‌ها مواردی چون قاچاق دام زنده نیز بر نوسان قیمت‌ها در بازار تأثیر‌گذار بوده است؛ این در حالی است که به‌رغم مشکلات ارزی، ناچار به تامین برخی از نیازهای بازار کشور به این فراورده‌ها از طریق واردات هستیم. در زمینه گوشت قرمز گوسفندی حدود 12درصد و در زمینه گوشت گوساله تا 10درصد نیازمند واردات هستیم. هنگامی که واردات این میزان گوشت قرمز با مشکل مواجه شود بازار 90درصدی تولید داخل این فراورده‌ها نیز به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر قرار می‌‌گیرد. همچنین در زمینه نهاده‌های تولید گوشت قرمز در اقلامی مانند ذرت و کنجاله سویا بین 3/5تا چهار‌میلیون تن یعنی 80تا 90درصد نیاز تولید‌کنندگان داخلی از طریق واردات تأمین می‌شود و در مجموع می‌توان گفت 80درصد نهاده‌های تولید گوشت قرمز در کشور وابسته به واردات است که مشکلات تأمین آن به‌طور مستقیم بر قیمت تمام‌شده این محصول تأثیر دارد.

اما با توجه به افزایش بی‌رویه قیمت گوشت مرغ طی بیش از یک سال گذشته (از حدود سه‌هزار تومان به بیش از هفت هزار تومان) نمی‌توان نابسامانی بازار را در سایه تحریم‌ها توجیه کرد. چه عواملی در گرانی گوشت مرغ مؤثر بوده است؟

قیمت دو هزار و 900تومانی گوشت مرغ زمانی بود که میزان تولید داخلی این محصول بسیار افزایش یافته بود و دولت مجبور به خرید 50هزار تن مرغ مازاد تولید داخلی برای جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت و زیان تولید‌کنندگان داخلی شد. هنگام آغاز اجرای مرحله نخست قانون هدفمندی یارانه‌ها، قیمت گوشت مرغ حتی از نرخ کف تعیین‌شده نیز کمتر بود و تولید‌کنندگان از ضرر و زیان خود گلایه داشتند اما در سال‌جاری به‌رغم آنکه پیش‌بینی‌ها و آمارها از افزایش تولید گوشت مرغ در کشور حکایت داشت، عملا میزان گوشت مرغی که تحویل شبکه توزیع می‌شد به‌مراتب پایین‌تر از آمارهای مذکور بود و با فرارسیدن‌ ماه مبارک رمضان نیز افزایش تقاضای 25تا 30درصدی برای گوشت مرغ را شاهد بودیم.

در روزهای پایانی سال گذشته، مسئولان از ذخایر مناسب گوشت مرغ خبر می‌دادند. به‌رغم این ذخایر مطمئن، علت گرانی گوشت مرغ از ابتدای سال‌جاری چه بود؟

از آنجا که تاریخ مصرف مرغ ذخیره‌سازی‌شده در سال گذشته رو به اتمام بود، به اجبار مجموع این ذخایر در ماه‌های دی و بهمن سال گذشته از انبارها تخلیه و به بازار عرضه شد.

برای تنظیم بازار ‌ماه مبارک رمضان چه میزان کمبود مرغ وجود داشت؟

نیاز ماهانه بازار مصرف داخلی به گوشت مرغ حدود 130هزار تن است و در شرایط عادی میزان تولید داخلی تکافوی نیاز بازار را می‌کرد اما برای ذخیره‌سازی احتیاطی‌ ماه مبارک رمضان با کسری 30درصدی گوشت مرغ مواجه شدیم؛ چرا که تولید داخل کاهش یافته بود و از سوی دیگر افزایش تقاضا پیش از نزدیک‌شدن به ایام ‌ماه مبارک رمضان را شاهد بودیم.

اما در آن زمان واردات گوشت مرغ آزاد نشده بود؟

مجوز واردات در اسفند‌ماه سال گذشته اخذ شده و شرکت پشتیبانی امور دام برای تنظیم بازار مرغ در روزهای پایانی سال گذشته و ابتدای سال‌جاری این مجوز را دریافت کرده بود.

برخی مصرف‌کنندگان تعیین نرخ چهار تا پنج هزار‌تومانی گوشت مرغ پس از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها را رویکردی می‌دانند که دولت برای افزایش قیمت بسیاری از مواد خوراکی و کالاهای صنعتی در پیش گرفته تا افزایش رسمی قیمت‌ها موجه جلوه داده شود؛ این دیدگاه‌ها تا چه حد صحیح است؟

اینکه دولت نرخ گوشت مرغ را به هشت هزار تومان افزایش داده تا نرخ چهار تا پنج هزار تومانی برای این محصول تثبیت شود، چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد؛ چرا که افزایش قیمت مرغ متاثر از عواملی مانند کمبود تولید و واردات دیرهنگام نهاده‌ها بوده است و همه تلاش دولت بر آن بود که قیمت مرغ به کمتر از پنج هزار تومان کاهش یابد. بر این اساس نرخ گوشت مرغ را چهار هزار و 700تومان تعیین و پس از پرداخت یارانه 500تومانی این نرخ را چهار هزار و 200تومان اعلام کردیم. دولت مصمم به کاهش قیمت مرغ بود. تولید‌کنندگان چنین استدلال می‌کردند که قیمت تمام‌شده این محصول افزایش یافته اما بررسی مستندات افزایش‌قیمت بیانگر آن بود که تأثیر افزایش قیمت نهاده‌ها در گرانی مرغ بسیار کم بوده است. گرچه قیمت‌جهانی نهاده‌های تولید مرغ افزایش یافته بود اما دولت این نهاده‌ها را به نرخ مصوب دولتی در اختیار تولید‌کنندگان قرار می‌داد. با وجود این تولید‌کنندگان، افزایش هزینه‌های جانبی تولید مانند آب، برق، گاز، نفت کوره، دستمزد، مالیات بر ارزش افزوده، حمل‌ونقل و لجستیک را عامل افزایش قیمت تمام‌شده تولید‌گوشت مرغ قلمداد و چنین استدلال می‌کنند که نرخ دو هزار و 900تومانی که قبلا برای گوشت مرغ اعلام شده بود، جفا به تولید‌کننده بوده و موجب تعطیلی بیش از هفت‌هزار واحد تولیدی مرغداری در کشور شده است و بر این اساس قیمت کمتر از پنج هزار تومانی گوشت مرغ را باعث زیان تولیدکننده می‌دانند.

ریشه معضلات کنونی بازار شیر و لبنیات چیست؟

عوامل مؤثر در افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ، در نابسامانی بازار شیر و لبنیات هم دخیل بوده است. علاوه بر مشکلات تولید شیر در بخش صنعت نیز تولید‌کنندگان لبنیات با چالش‌های ناشی از افزایش قیمت تمام‌شده تولید مواجه بوده‌اند. در واقع تولید شیر و لبنیات زنجیره‌ای است که از تأمین نهاده‌های تولید شیر تا عرضه لبنیات به بازار را دربر‌می‌گیرد؛ همچنین فرایند تولید لبنیات در کارخانه‌های لبنی و مباحث توزیع، از بازارهای جهانی تأثیر پذیرفته و در نابسامانی بازار شیر و لبنیات نیز مؤثر بوده است.

در زمینه لبنیات نه‌تنها نیازی به واردات نداریم بلکه در برخی محصولات نیز صادرکننده هستیم؛ با این شرایط آیا باز هم می‌توان افزایش بی‌رویه قیمت این فراورده‌ها را ناشی از تحریم‌ها قلمداد کرد؟

علاوه بر افزایش هزینه‌های تمام‌شده تولید شیر و لبنیات،کاهش تولید شیر خام در کشور نیز مزید بر علت شده است. به‌دلیل افزایش قیمت نهاده‌های تولید اگر تا پیش از این برای تولید 35کیلوگرم شیر باید جیره غذایی مشخصی رعایت می‌شد، اکنون با کاهش تغذیه دام‌ها این میزان تولید به 25کیلوگرم کاهش یافته است. کاهش تولید شیر خام در شرایطی صورت گرفته که مسئولان بخش کشاورزی، تولید بیش از 10میلیون تن شیر خام در کشور را پیش‌بینی کرده بودند اما به گفته دست‌اندرکاران بخش تولید لبنیات حداکثر تولید شیر خام در کشور به6/5 میلیون تن می‌رسد که این موضوع خود زمینه نابسامانی عرضه و افزایش قیمت شیر خام و درنتیجه کاهش عرضه شیر پاستوریزه و سایر فراورده‌های لبنی را فراهم کرده است. از سوی دیگر با توجه به وابستگی تولید شیر خام به واردات نهاده‌های تولید و نیاز صنایع لبنی به تأمین مواد بسته‌بندی و برخی دیگر از عوامل تولید می‌توان افزایش قیمت و نابسامانی بازار لبنیات را نیز متاثر از اعمال تحریم‌ها قلمداد کرد.

دامداران، آزاد‌سازی واردات شیر خشک را عاملی برای نابودی این صنعت قلمداد کرده و معتقدند نابسامانی بازار شیر و لبنیات سرپوشی برای انجام واردات شیر خشک است؛ این رویکرد تا چه حد درست است؟

وزارت صنعت به‌هیچ‌وجه خواستار آن نیست که واردات شیر خشک به‌عنوان عاملی در مقابله با تولید داخلی شیر خام باشد؛ بر این اساس واردات محدود شیر خشک تنها برای برخی مصارف صنایع جانبی مانند بستنی مصوب شده است.

اما کارخانه‌های لبنی از دریافت مجوز واردات و کاهش قیمت لبنیات با استناد به امر خبر داده‌اند؛ آیا شما مخالف واردات شیر خشک بود‌ه‌اید؟

برای ایجاد تعادل در قیمت شیر خام، صنایع لبنی به‌دنبال آن هستند که بخشی از شیر خام مورد نیاز تولید برخی محصولات را با واردات شیر خشک تأمین کنند؛ بر این اساس سعی دارند تا در تولید برخی محصولات لبنی فانتزی و بستنی، از شیر خشک وارداتی استفاده کنند. با وجود این وزارت صنعت بیشتر متکی به استفاده از شیر خام تولید داخلی برای تأمین نیاز کار‌خانه‌های لبنی و حمایت از دامداران است. در واقع این وزارتخانه کاهش وابستگی به واردات شیر خشک را دنبال می‌کند اما در صورتی که لازم باشد این کار صورت گیرد باید با اخذ مجوز از مراجع ذی‌ربط و برای برخی مصارف صنعتی خاص باشد.