در حالی صنعت نفت به‌عنوان نقطه قوت اقتصاد ایران شناخته می‌شود که در بزنگاه‌های سیاسی، دشمنان از آن به‌عنوان نقطه ضعف استفاده می‌کنند و تمام تلاش خود را در پیش می‌گیرند تا با ضربه‌زدن به این صنعت، اقتصاد کشور را از پا درآورند؛ داستانی که مربوط به امروز و دیروز نیست و از زمان رژیم پهلوی همواره بیگانگان چنین نگاهی به اقتصاد ایران داشتند. این‌بار نیز با خروج دولت ترامپ از برجام و نقض آن، آمریکا سعی دارد با تطمیع و تهدید خریداران و هم‌پیمانان نفتی ایران، کشور ما را در عرصه خرید و فروش طلای سیاه تنها بگذارد. «ما از کشورهای خاورمیانه حمایت می‌کنیم. آنها بدون ما مدت چندانی در امان نخواهند بود و با این حال، همچنان قیمت‌های نفت را بالا و بالاتر می‌برند! ما این را به خاطر خواهیم سپرد. اوپک باید قیمت‌های نفت را اکنون پایین بیاورد.» این آخرین توئیتی است که ترامپ پیش از برگزاری دهمین جلسه کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق کاهش عرضه نفت اوپک و غیراوپک در صفحه خود منتشر کرد تا آخرین چنگ‌های خود را به ریسمان پوسیده ایران‌هراسی بزند. اما حتی هم‌پیمانان آمریکا در منطقه، در جلسه روز گذشته نشان دادند که آمریکا دیگر نمی‌تواند به‌تنهایی چینش اقتصادی و سیاسی دنیا را تعیین کند. در این زمینه عربستان و روسیه هرگونه افزایش فوری تولید نفت را رد کردند و دیگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک نیز همچنان بر سهم تولیدی خود که در آخرین نشست رسمی اوپک بر سر آن توافق شد، پایبند مانده‌اند.

با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، بار دیگر نگرانی‌ها درباره آینده روابط ایران و جهان افزایش یافت. نگرانی‌هایی که چندان بیجا هم نبود و پس از گذشت حدود یک سال از ریاست‌جمهوری او با خروج ایالات متحده از برجام و نقض آن به تحقق پیوست. اما آمریکا که تصور می‌کرد بتواند همچون دوره‌های قبل اتحادیه اروپا و سایر کشورهای جهان را همراه خود کند، در این مسیر ناکام ماند. در واقع در دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران، برای اولین‌بار اتحادیه اروپا مسیر جداگانه‌ای از آمریکا در پیش گرفت و در قامت حامی ایران ظاهر شد. به همین دلیل دولت آمریکا برای فشار به ایران کار مشکل‌تری نسبت به سایر دولت‌های این کشور داشت. بر این اساس همچنان ترامپ به‌دنبال یارکشی سیاسی است و قصد دارد با فشار اقتصادی علیه ایران مواضع خود را در جهان به کرسی نشاند. البته در این مدت او به نتایج نصفه و نیمه‌ای هم دست یافته که از جمله آن می‌توان به توقف واردات نفت به ایران به کره‌جنوبی اشاره کرد. آمریکایی‌ها که به‌خوبی می‌دانند اقتصاد ایران وابستگی شدیدی به نفت دارد در آستانه نشست دهمین جلسه کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق کاهش عرضه نفت اوپک و غیراوپک به تهدید هم‌پیمانان ایران در اوپک روی آوردند تا اقدامات خصمانه آنها به ممنوعیت خرید نفت ایران محدود نماند. در واقع آنها اکنون سعی می‌کنند از طریق فشار به کشورهای عضو اوپک به‌عنوان قدیمی‌ترین جمع کشورهای نفتی، نقش ایران را در بازارهای جهانی کم‌اهمیت جلوه دهند. البته در این زمینه مقام‌های ایرانی هم ساکت ننشسته‌اند. آنها نیز به نوبه خود پاسخی درخور به دولت آمریکا می‌دهند. به‌عنوان مثال حضور نیافتن وزیر نفت در نشست روز گذشته خود حرکتی اعتراضی در واکنش به کشورهایی بود که احیانا قصد حمایت از سیاست‌های آمریکا را دارند. بیژن زنگنه همچنین توئیت ترامپ را بزرگ‌ترین توهین به متحدانش در منطقه خواند. البته اگر متحدان منطقه‌ای آمریکا در کوتاه‌مدت یا بلندمدت پای در مسیر آمریکا بگذارند با آغوش باز به استقبال توهین‌های ترامپ می‌روند. با این حال، اوپک و متحدانش در حال اجرای توافق کاهش تولید هستند که حدود دو سال است با هدف حذف مازاد عرضه و تقویت قیمت‌ها به اجرا درآمده و قرار است تا پایان امسال ادامه پیدا کند. همچنین خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی روز گذشته، یعنی دو روز پس از اینکه ترامپ از اوپک خواست قیمت نفت را پایین بیاورد، گفت: او روی قیمت‌های نفت تاثیری ندارد. عربستان ظرفیت مازاد برای افزایش تولید نفت را دارد، اما اکنون این اقدام ضروری نیست. اطلاعاتی که من دارم نشان می‌دهد که شرایط عرضه نفت در بازارها کافی است. هیچ‌ پالایشگری را در جهان نمی‌شناسم که دنبال نفت بگردد و نتواند آن را بیابد. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، نیز هرگونه افزایش تولید را رد کرد. محمدبن حامد‌الرمحی، وزیر انرژی عمان، و بخیت الرشیدی، همتای کویتی او، نیز به خبرنگاران گفتند که کشورهای تولیدکننده نفت توافق کردند که باید به‌صورت تمام‌ و کمال به میزان تولیدی که در ماه ژوئن مورد توافق قرار گرفته، متعهد بمانند.

تناقض رفتاری عربستان و روسیه

با اینکه بیشتر کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت، از جمله عربستان و روسیه بر اجرای تعهدات نفتی ژوئن تاکید کرده‌اند، اما نباید به آنها 100‌درصد خوشبین بود. طبق بیانیه ۱۷۴ اوپک و توافق پس از آن، کشورهای اوپک و غیراوپک توافق کردند تا پایبندی کشورهایشان به توافق جهانی کاهش تولید نفت را از ۱۵۲‌درصد آن زمان به ۱۰۰‌درصد برسانند و این یعنی یک‌میلیون بشکه بیشتر از سوی اوپک و غیراوپک به بازار نفت عرضه شود. این در شرایطی است که ایران معتقد است کشورها باید به سهمیه‌های تعیین‌شده در اجلاس۱۷۱ پایبند باشند و بیشتر از سهمیه‌شان تولید نکنند، اما عربستان، روسیه و کشورهای همسو معتقدند که اگر کشوری نتوانست سهمیه‌اش را تولید کند، جلسه JMMC می‌تواند آن را بین کشورهای دیگری که توان تولید دارند، تقسیم کند. با این روش، به‌طور طبیعی کمبود عرضه نفت ناشی کاهش تولید نفت ایران امکان جبران می‌یابد. بر این اساس، ایران و ونزوئلا معتقدند نادیده‌گرفتن سهمیه‌ها در واقع چراغ سبز به تحریم ایران است. آن هم در اوپکی که ایران از بنیان‌گذاران آن است. در نگاهی واقع‌گرایانه باید پذیرفت که به هر حال اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران شرایط جدید و ویژه‌ای را به وجود می‌آورد. از سوی دیگر نشانه‌های متعددی وجود دارد که روسیه و عربستان به بهانه متوازن‌سازی بازار جهانی نفت، به‌دنبال تصاحب بخشی از سهم ایران هستند و برخی دیگر از اعضای اوپک، دست در دست آمریکا برای ضربه‌زدن به برخی بنیانگذاران این سازمان تلاش می‌کنند. هفته گذشته نیز سه تولیدکننده بزرگ نفت، یعنی آمریکا، روسیه و عربستان برای تشکیل اتحادی سه‌جانبه در راستای متعادل‌کردن بازار نفت بعد از تحریم نفت ایران مذاکره کردند. در این دیدار وزیران انرژی روسیه و عربستان در مسکو بر برقراری ثبات در بازار جهانی نفت و آمادگی برای واکنش سریع به تغییر شرایط بازار و همکاری با شرکای دیگر تاکید کردند. نواک و الفالح در دیداری که دوشنبه هفته گذشته در مسکو صورت گرفت، به گفت‌وگو در زمینه ایجاد ساختار پایدار همکاری در چارچوب کشورهای تولید‌کننده نفت خارج از اوپک پرداختند. در مذاکرات وزیران انرژی روسیه و عربستان درباره عرضه و تقاضا در بازار جهانی نفت با محوریت شاخص‌های عمده اقتصادی کشورها و سناریوهای احتمالی میان‌مدت نیز گفت‌وگو شده است. صحبت‌هایی که در تناقض با اظهارنظرات اخیر این مسئولان روس و عرب است. با این حال وزارت نفت ایران، به‌ویژه از زمانی که بیژن نامدارزنگنه تصدی آن را بر عهده دارد، همواره در قبال عربستان و روسیه هوشیار عمل کرده است. این‌بار نیز انتظار می‌رود این وزارتخانه با تیزهوشی تناقض و احیانا حیله این کشورها را خنثی سازد. همچنین دولت باید برنامه‌ای پی‌ریزی کند تا در دوره تحریم‌های آمریکا خریداران جدید نفتی پیدا کند و احتمال کاهش سهم صادراتی خود در اوپک را از بین ببرد. نکته حائز اهمیت دیگر، این است که اگر احیانا اوپکی‌ها تصمیمی غیرمنصفانه و علیه ایران بگیرند، وزارت نفت می‌تواند این توافق را وتو کند.