یکی از ادعاهای مهم حامیان اجرای کامل برنامه اقدام گروه ویژه اقدام مالی FATF توسط ایران در ماه های اخیر، این است که اگر FATF کشورمان را در لیست سیاه خود قرار دهد، همه کشورها از جمله چین و روسیه مجبور به توقف مبادلات بانکی با ایران خواهند شد. در همین راستا، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در جریان بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم CFT (یکی از لوایح چهارگانه درخواستی FATF از ایران) در صحن علنی مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۵ مهرماه گفت: «رئیس بانک مرکزی روسیه سه روز قبل به آقای همتی گفت بدون FATF نمی‌توانیم کاری برای شما بکنیم».

همچنین حسین قریبی، دستیار وزیر خارجه و مسئول پرونده FATF در این وزارتخانه در مصاحبه با روزنامه خراسان در تاریخ ۲۳ مهرماه گفت: «هیچ بانکی در دنیا حاضر نیست ریسک همکاری با کشوری را بپذیرد که در فهرست سیاه FATF است». قریبی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم در تاریخ ۱۴ آبان ماه هم درباره این موضوع گفت: «فقط به اروپایی‌ها نگاه نکنیم، تأکید می‌کنم که شرکای اصلی ما یعنی چین با 37 میلیارد دلار، هند با 16 میلیارد دلار، عراق با 7 میلیارد و روسیه با یک و نیم میلیارد، اینها حتی بیشتر تأکید می‌کنند برای اینکه بتوانند راحت با ما کار کنند بایستی وضعیت ما عادی شود».

به علاوه، مهرداد سپه وند، مدیر گروه پژوهشی بانکداری پژوهشکده پولی و بانکی (زیرمجموعه بانک مرکزی)، نیز در قالب یادداشتی با عنوان «پاسخی به منتقدان FATF» در تاریخ ۵ مهرماه نوشت: «نه روسیه، نه چین، نه عراق و نه هیچ کشور دیگر حاضر نخواهد بود در صورت وارد شدن ایران در لیست اقدام متقابل با بخش مالی ایران تعامل داشته باشد».

برخی نمایندگان مجلس مانند حشمت الله فلاحت پیشه رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز دیدگاه مشابهی دارند. اما آیا واقعا FATF اینقدر برای کشورهای جهان اهمیت دارد که به دلیل نپذیرفتن دستورات آن، تعاملات بانکی ما صفر شود و حتی روسیه و چین که روابط استراتژیکی با ایران دارند، قید همکاری بانکی با ایران را بزنند؟

قطع کامل همکاری‌های بانکی در صورت حضور ایران در لیست سیاه FATF ؟

ادعای حامیان اجرای کامل دستورات FATF درباره قطع کامل همکاری کشورهای دیگر بخصوص کشورهایی مانند چین و روسیه با ایران در صورت حضور کشورمان در لیست سیاه این نهاد بین الدولی، ادعایی غیرواقعی است زیرا:

الف- با بازگشت ایران به لیست سیاه FATF اتفاق خاصی نمی افتد: بدترین شرایطی که FATF می تواند برای یک کشور به وجود آورد، «اقدام متقابل» است که از آن تحت عنوان لیست سیاه یاد می شود. مطابق یادداشت تفسیری توصیه شماره 19 این نهاد، نهایت فشاری که «اقدام متقابل» می تواند بر کشور هدف وارد کند، افزایش مراقبت کشورهای دیگر درباره آن است و نه قطع همکاری. به عنوان نمونه، این افزایش مراقبت به شکل «رعایت شناخت مشتری به صورت تقویت شده» و «جمع آوری اطلاعات تکمیلی از تراکنش‌های موسسات مالی در کشور هدف» انجام می شود اما نهایتا این مراقبت ها به قطع همکاری منجر نمی شود. علاوه بر این، مطابق بیانیه FATF با وجود تعلیق ایران از لیست سیاه، این اقدامات مراقبتی همچنان علیه کشورمان انجام می گیرد. در نتیجه، با بازگشت به لیست سیاه (اقدام متقابل) عملا اتفاق جدید مهمی رخ نخواهد داد. علاوه بر این، باید به این موضوع اشاره شود که اخیرا دیوید لوئیس دبیر اجرایی FATF در مصاحبه با بی بی سی درباره استانداردهای این نهاد بین الدولی گفت: «مجموعه استانداردهای ما درباره ارتباط بانک‌های مرکزی با هم نیست». این سخنان هم تایید کننده این تحلیل است که لیست سیاه FATF نمی تواند منجر به قطع همکاری بانک‌های مرکزی با یکدیگر شود.

ب- روابط بانکی با سایر کشورها در دوره حضور ایران در لیست سیاه FATF تداوم داشت: در دوره ای که ایران در لیست سیاه FATF حضور داشت یعنی بین سال های ۱۳۸۸ تا اوایل سال ۱۳۹۵، همکاری های بانکی کشورمان با کشورهای دیگر تداوم داشت. تبادلات وسیع مالی ایران با کشورهای مختلف بخصوص چین و روسیه در این دوره زمانی، نشان می دهد که حضور کشورمان در لیست سیاه FATF، لزوما منجر به قطع همکاری های بانکی ایران با کشورهای دیگر نمی شود.

ج- در دوره تحریم‌ها، حضور ایران در لیست سیاه FATF، مسئله ای حاشیه ای است: در شرایطی که آمریکا از برجام خارج شده است و تحریم‌های ثانویه بانکی این کشور بر ایران اعمال می‌گردد، حضور یا عدم حضور ایران در لیست سیاه FATF مسئله‌ای حاشیه‌ای برای سایر کشورها محسوب می شود. به همین دلیل، مسئولین دولت روحانی تا زمانی که تحریم های آمریکا در حال اجرا بود (ابتدای دولت یازدهم تا اواخر سال ۹۴)، به فکر خروج از لیست سیاه FATF نبودند.

د- نگاهی به روند تعاملات بانکی ایران با روسیه و چین در سال های اخیر: ۱- آنچه از مواضع رسمی روسیه مشاهده می‌شود، اعلام همکاری بانکی با ایران و حتی اصرار بر پیمان های پولی دوجانبه است. همچنین تاکنون هیچ کدام از مقامات عالی‌رتبه روسیه رسما اعلام نکرده است که در صورت ورود ایران به لیست سیاه FATF، با کشورمان «قطع کامل همکاری» می کنند. گفتنی است روسیه نیز همچون ایران از تحریم های آمریکا رنج می برد و انگیزه بسیار زیادی برای افزایش تعاملات مالی و اقتصادی با ایران دارد و در همین راستا، تاکنون پیشنهادات بسیار خوبی به کشورمان ارائه داده است، ۲- نگاهی به روابط مالی و بانکی ایران و چین در سال های اخیر به خوبی نشان می دهد که FATF اهمیت پایینی در این روابط دارد زیرا در شرایطی که ایران در لیست سیاه FATF قرار داشت و این نهاد بین الدولی از کشورهای دیگر خواسته بود تا علیه ایران اقدامات متقابل اتخاذ کنند، چین یک بانک خود (بانک کونلون) را بطور کامل برای روابط مالی با ایران اختصاص داده بود. گفتنی است بسیاری از موانع مالی و بانکی که در دو سال اخیر از سوی چین بر سر تجارت با ایران ایجاد شده است، هیچ ربطی به FATF ندارد و عوامل دیگری مانند بازگشت تحریم های آمریکا در ایجاد این موانع، دخیل بودند به عنوان مثال، اخیرا بانک کونلون اعلام کرد که به دلیل بازگشت تحریم های آمریکا در 14 آبان ماه، دیگر دریافتی از ایران به یوان هم نخواهد داشت.

در مجموع، ادعای حامیان اجرای کامل دستورات FATF درباره قطع کامل همکاری بانکی همه کشورها با ایران در صورت بازگشت کشورمان به لیست سیاه FATF صرفا ابزاری برای قانع کردن مسئولین برای اجرای آسان‌تر دستورات این نهاد بین الدولی در داخل کشورمان است.