یکی از اهداف غرب از اعمال تحریم‌های مالی، منزوی کردن ایران در تبادلات بین‌المللی است. راه‌اندازی بورس نفت با گسترده کردن خریداران نفت برای خنثی‌سازی این سیاست بسیار کارگشاست؛ از طرف دیگر، این اقدام باعث ثبات در بازار نفت نیز می‌شود. تشکیل بورس نفت در ایران اولین بار سال ۷۹ در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت که با فراز و نشیب‌های زیادی روبرو شد. امسال بعد از گذشت ۱۸ سال در ادامه‌ سناریوی تشکیل بورس نفت و در چند قدمی تحریم‌های نفتی آمریکا، وزارت نفت گامی روبه‌جلو در این مسیر برداشت. طبق تصمیم شورای هماهنگی اقتصادی در شهریورماه و اطلاعیه‌ این وزارتخانه در ماه گذشته، بالاخره اوایل آبان‌ماه، عرضه‌ نفت در رینگ بین‌الملل بورس انرژی کلید خورد و استقبال خوبی از آن شکل گرفت. از یک‌میلیون بشکه نفت عرضه‌شده، ۲۸۰هراز بشکه به فروش رفت که روش تسویه مالی آن ۲۰ درصد ریالی و ۸۰ درصد ارزی با مهلت ۵۰ روزه در نظر گرفته شد؛ بعد از آن هم در تاریخ بیستم آبان‌ماه، دومین عرضه نفت در بورس به میزان ۷۰۰هزار بشکه انجام شد که تمامی آن خریداری شد. اما روش تسویه‌ ترکیبی ارزی، آن‌هم در زمان تحریم اما و اگرهای زیادی را به همراه داشته است. آیا در این روش عرضه و نوع تسویه‌ آن، شرایط و مناسبات کنونی کشور لحاظ شده است و آیا ادامه‌ مسیر عرضه‌ی نفت در بورس هموار خواهد بود؟

معایب عرضه‌ ارزی نفت در بورس

مقدسه فلاح‌زاده، کارشناس انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه وقتی در معاملات نفتی پای تسویه‌ی ارزی به میان بیاید، خواه سهم این عدد یک و یا ۱۰۰ درصد باشد، ناخودآگاه کلیدواژه‌ تحریم به ذهن مبادرت می‌کند، گفت: علت این مبادرت این است که با استفاده از سوئیفت در بانکداری بین‌المللی، تراکنش‌های مالی قابل‌ردیابی است و حصار تحریم به دور حساب ارزی بانک مرکزی باعث بلوکه شدن آن می‌شود؛ علاوه بر این، امکان شناسایی و تحریم‌پذیری بخش خصوصی نیز وجود دارد. راه دومی هم وجود دارد که این ارز در حسابی مربوط به افراد مورد تأیید بانک مرکزی در کشور مقصد واریز شود که این کار هم ریسک‌های مربوط به خودش را دارد.

وی ادامه داد: چنین مسئله‌ روشنی از چشم وزارت نفت پنهان نمانده است. چنانچه وزیر نفت در جواب خبرنگاران، وزارتخانه متبوع خود را موافق عرضه‌ ریالی نفت در بورس اعلام کرد، اما توپ را به زمین سران قوا انداخت و آنها را مخالفان اصلی و مسئول این تصمیم‌گیری معرفی کرد. این‌که در جلسه‌ شورای هماهنگی اقتصادی، نظر وزیر نفت به‌عنوان مهره‌ اصلی تصمیم‌گیری در این حوزه به حاشیه برود، جای بسی تأمل است.

فلاح زاده با اشاره به اینکه وزیر نفت پیش از این نیز با اعلام نارضایتی هیئت‌دولت، تلویحاً مخالفت خود را برای عرضه‌ نفت در بورس اعلام کرده بود، اظهار داشت: به اعتقاد کارشناسان، این مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت است که به‌گونه‌ای ساختار فروش نفت را مهندسی می‌کند که مشارکت در صادرات برای بخش خصوصی اقتصادی نباشد و در انحصار آن‌ها باقی بماند. نمونه‌ این برخورد در چند مرحله عرضه‌ نفت در بورس در سال‌های گذشته دیده شد. عدم تنوع در عرضه، بی‌اعتمادی به بخش خصوصی و کوتاه کردن زمان تسویه برای خریداران نتیجه‌ای جز سرگردانی برای آن‌ها نداشته است.

فواید عرضه‌ ریالی نفت در بورس

به گفته این کارشناس انرژی، درصورتی‌که عرضه‌ نفت در بورس با تسویه‌ صد درصد ریالی به بخش خصوصی صورت پذیرد، با وجود ضمانت‌های در نظر گرفته‌شده و نبود چالش‌های ارزی، هیچ نگرانی‌ای در زمینه بازگشت پول نفت وجود ندارد؛ چراکه بخش خصوصی با استفاده از زنجیره تجار ایرانی و خارجی و استفاده از صرافی‌ها، ارز را به ریال تبدیل می‌کند و به حساب بانک مرکزی در داخل کشور واریز می‌کند. با این روش، کمر تحریم‌های بانکی در حوزه فروش نفت شکسته می‌شود و برکات دیگری نیز نصیب کشور خواهد شد.

وی تصریح کرد: به‌عنوان مثال، با فروش ریالی نفت در بورس به‌جای افزایش ذخیره دلاری بانک مرکزی برای کنترل قیمت ارز، عملاً تقاضا برای ریال افزایش می‌یابد؛ به‌عبارت‌دیگر، بانک مرکزی همچنان می‌تواند قیمت دلار را کنترل کند؛ زیرا به‌جای افزایش عرضه آن، با تقاضای بیشتر برای ریال، افزایش ارزش ریال به‌عنوان پول ملی محقق خواهد شد. از طرف دیگر، فروش ریالی نفت باعث کاهش توزیع نقدینگی در بخش‌های غیرمولد اقتصادی و افزایش توزیع آن در بخش‌های مولد می‌شود.

با توجه به تحریم‌های جدید نفتی، وزارت نفت باید برای فروش نفت چاره‌ای بیاندیشد. هرچند آغاز فروش نفت در بورس حرکت ارزشمندی است، اما با فروش ارزی آن، دیر یا زود این اقدام ابتر می‌ماند و ارز حاصل از فروش نفت وارد دور باطل تحریم‌ها می‌شود؛ اما فروش صد درصد ریالی، به‌عنوان شرط لازم برای فروش نفت در بورس در زمان تحریم‌ها است که علاوه بر حل مشکل فروش این طلای سیاه و مشارکت بخش خصوصی، به ثبات، رونق و ادامه‌ عرضه در این بازار کمک می‌کند.