در مهرماه سال‌جاری اقلام قابل‌تجارت به‌دلیل نوسانات ارزی باعث افزایش تورم کل شده، اما در مقابل اقلام غیرقابل تجارت مانند سرعت گیر عمل کرده و از شتاب نرخ تورم کاسته است. در واقع این آمار نشان می‌دهد که فشار تورم عمدتا از گروه‌های خوراکی یا پوشاک بوده، اما آمار گروه مسکن یا خدمات غیرقابل تجارت باعث شده که سرعت تورم در یک محدوده کنترل شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که پایین ماندن تورم اقلام غیرقابل تجارت باعث شده که از شتاب نرخ تورم کل کاسته شود، در سوی مقابل نرخ تورم نقطه به نقطه اقلام قابل تجارت به بیشترین مقدار در ۵ سال اخیر رسیده است. مطابق این بررسی‌ها؛ در مهرماه نرخ تورم اقلام قابل تجارت به سطح بالای ۶۰ درصد رسیده، این در حالی است که نرخ تورم اقلام قابل تجارت در نخستین ماه پاییز ۱۷ درصد بوده است. بنابراین پایین ماندن تورم اقلام غیرقابل تجارت که مهم‌ترین عضو آن گروه مسکن است باعث شده که در مجموع نرخ تورم نقطه به نقطه کل در مهرماه 36/9 درصد گزارش شود.

زیرگروه‌های تورم در مهرماه

بانک مرکزی، آخرین آمارهای گزارش شاخص بهای مصرف‌کننده را بر اساس شاخص اقلام قابل تجارت و غیرقابل تجارت منتشر کرد. شاخص بهای مصرف‌کننده، شاخصی است که بر اساس آن تورم در یک اقتصاد محاسبه می‌شود. اما می‌توان مجموعه کالاها و خدمات این شاخص را به دو گروه اصلی تقسیم بندی کرد. اقلام قابل تجارت اقلامی هستند که می‌توانند در مکانی دیگر و دورتر از جایی که تولید شده‌اند، به فروش برسد بنابراین این اقلام دارای ویژگی صادرات یا واردات هستند. انواع کالاهای صنعتی و کشاورزی و همچنین بخشی از خدمات در دسته کالاهای قابل تجارت جای دارند. در مقابل، اقلام غیرقابل تجارت، نوعی از کالا و خدمات هستند که نمی‌توان در یک محل تولید کرد و در جای دیگر به فروش رساند. مهم‌ترین کالای این گروه مسکن و بخشی از خدمات هستند. آنالیز آمارهای تورمی اقلام تجارت و غیرقابل تجارت، نشان می‌دهد که منشا تورم چه بوده و کدام گروه کالاها عامل اصلی نرخ تورم بوده است.

آمارهای بانک مرکزی از شاخص کل مصرف‌کننده نشان می‌دهد که نرخ تورم ماهانه در مهرماه سال جاری به سطح 4/6 درصد رسیده و نرخ تورم نقطه به نقطه نیز در سطح 36/9 درصد قرار دارد. نرخ تورم ماهانه تغییرات، شاخص بهای مصرف‌کننده در یک ماه نسبت به ماه قبل است، همچنین نرخ تورم نقطه به نقطه، تغییرات شاخص را در یک ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد. دیگر آمار منتشر شده از گزارش تورم، تغییرات شاخص را در ۱۲ ماه منتهی به مهرماه نسبت به مدت مشابه سال قبل است. بر اساس این گزارش نرخ تورم متوسط در مهرماه به 15/9 درصد رسیده است.

کاهش تورم ماهانه اقلام قابل تجارت

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که دلیل اصلی بالا بودن نرخ تورم در ماه نخستین پاییز، تورم بالای اقلام قابل تجارت است. در ماه‌های اخیر تورم اقلام قابل تجارت به شکل قابل توجهی افزایش یافته و این روند بر شاخص کل اثر گذاشته است. نرخ تورم ماهانه اقلام قابل تجارت در مهرماه سال جاری به 7/2 درصد رسیده که البته این رقم نسبت به شهریور ماه کاهش یافته است، زیرا در شهریور ماه این نرخ 9/7 درصد ثبت شده بود. این موضوع نشان می‌دهد که از شتاب تورم اقلام قابل تجارت در مقیاس ماهانه کاسته شده است. البته باید منتظر ماند تا آمار آبان ماه نیز منتشر شود که بتوان این روند کاهشی را با داده‌های بیشتری مقایسه کرد.

اگرچه نرخ تورم ماهانه اقلام قابل تجارت، کاهشی بوده، اما آمارهای نرخ تورم نقطه به نقطه نشان می‌دهد که روند افزایشی اقلام قابل تجارت تداوم یافته است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی، نرخ تورم نقطه به نقطه در مهر ماه به سطح 62/1 درصد رسیده که این رقم بیشترین سطح در ۵ سال اخیر است. اگر روند کاهشی نرخ تورم ماهانه در ماه‌های بعد ادامه داشته باشد، می‌توان شاهد چرخش آمارهای تورم نقطه به نقطه نیز بود.

نرخ تورم نقطه به نقطه اقلام قابل تجارت در مهرماه به سطح ۶۲ درصدی رسید، این در حالی بود که در فروردین ماه سال جاری، این نرخ تنها 6/2 درصد گزارش شده بود. رشد بیش از ۵۰ واحد درصدی طی یک نیمسال حاکی از آن است که نرخ تورم قابل تجارت، جهش قابل توجهی داشته است، البته می‌توان پیش بینی کرد که در صورت ثبات در فضای اقتصاد کلان، شیب بازگشت نرخ تورم اقلام قابل تجارت نیز مانند شیب افزایش آن بوده و کاهش نرخ تورم در این بخش قابل توجه باشد. در نهایت آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ تورم متوسط اقلام قابل تجارت در مهرماه به سطح 21/4 درصدی رسیده است. این رقم در شهریور ماه سال جاری به میزان ۱۷ درصد گزارش شده بود.

عملکرد متفاوت اقلام غیر قابل تجارت

برخلاف افزایش قابل توجه شاخص در اقلام قابل تجارت، شاخص اقلام غیرقابل تجارت روند افزایشی خود را در سطوح پایین‌تر دنبال کرده است. نرخ تورم ماهانه این گروه در مهرماه 1/8 درصد بوده است، این رقم نسبت به شهریور ماه افت 0/7 واحد درصدی را ثبت کرده است. همچنین نرخ تورم نقطه به نقطه اقلام غیر قابل تجارت نیز در مهرماه 17/3 درصد بوده که این رقم نیز در شهریور ماه 15/9 درصد ثبت شده بود. علاوه بر این آمارهای بانک مرکزی حاکی از آن است که نرخ تورم متوسط اقلام غیرقابل تجارت، به 11/4 درصد رسیده است. در نتیجه می‌توان مشاهده کرد که مسیر نرخ تورم در اقلام غیرقابل تجارت و قابل تجارت در ماه‌های اخیر، تغییر کرده است، در حالی که شتاب سرعت شاخص اقلام قابل تجارت بالا است، رشد این شاخص در اقلام غیرقابل تجارت به نرمی صورت می‌گیرد.

عامل جدایی اجزای تورم

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که مسیر تورمی در دو بخش تجارت و قابل تجارت تغییر کرده است. اقلام قابل تجارت به واسطه قابلیت جا‌به‌جایی و همچنین تاثیرپذیری از واردات و صادرات، از نوسان نرخ ارز تاثیر بیشتری می‌پذیرند، این در حالی است که اثرپذیری نرخ ارز در اقلام غیرقابل تجارت کمتر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بازار آزاد نرخ ارز طی یک سال منتهی به مهرماه بیش از ۲۵۰ درصد رشد داشته است، طبیعی است این روند بر اقلام قابل تجارت تاثیر گذاشته و موجب افزایش قیمت قابل توجه آن شده است. مهم‌ترین گروهی که در اقلام قابل تجارت تحت تاثیر نوسانات ارزی بوده، گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها است. البته اثر نوسانات فصلی در رشد این گروه نیز مهم بوده و باعث افزایش سطح قیمت در برخی از کالاهای خوراکی شده است. در هفته‌های اخیر، نرخ ارز در بازار پس از تخلیه انتظارات ناشی از خروج آمریکا از برجام به یک ثبات نسبی رسیده است که تداوم این روند می‌تواند باعث عقبگرد اقلام قابل تجارت شود. در نتیجه می‌توان پیش بینی کرد که در صورت تداوم وضعیت کنونی در نرخ ارز در ماه‌های آتی از شدت شکاف تورمی ایجاد شده بین اجزای تورم کاسته شود.