سرنخ شایعات مربوط به فیلترینگ اینستاگرام را شاید بتوان در شبکه مسدود شده دیگر یعنی توئیتر، پیدا کرد. جایی که مسئولان و مقامات، آخرین اظهار نظرهای خود را درباره موضوعات روز کشور را به اشتراک می‌گذارند.

ابلاغیه شورای عالی فضای مجازی، شایعات مربوط به مسدود شدن دوباره اینستاگرام را سر زبان‌ها انداخت. ابلاغیه‌ای که در آن ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی، به قید فوریت، ملزم به ارائه بسته‌ها و طر‌ح‌های اینترنتی شده‌اند که دسترسی به اینستاگرام در آن‌ها محدود شده باشد.

توئیت‌هایی درباره اینستاگرام

این ابلاغیه «رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزرات ارتباطات و فناوری اطلاعات» و «وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات» را به به واکنش واداشت. هادیان در توئیتر خود نوشت این ابلاغیه ارتباطی با فیلترینگ ندارد و گزینه‌ای در کنار سایر گزینه‌ها برای خانواده‌هاست. آذری جهرمی نیز گفته این ابلاغیه باعث استفاده بیشتر از فیلترشکن می‌شود.

به هر حال، از این اظهار نظرها مشخص نمی‌شود این ابلاغیه خیلی محرمانه و فوری که در فضای مجازی دست به دست می‌شود، راه‌حلی برای جلوگیری از فیلترینگ سراسری اینستاگرام پیشنهاد داده یا به فیلترینگ دامن زده است. اما چرا برخی به دنبال فیلترشدن اینستاگرام هستند؟

ترافیک بالا و مجوز دولت

جواد جاوید‌نیا، سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در گفت‌وگوی اخیر خود توضیح داده که طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی، ترافیک اینستاگرام نباید از یک سطح، بالاتر می‌رفت که متأسفانه رفت و از طرفی، بر اساس مصوبات این شورا، باید دولت برای فعالیت این شبکه در کشور مجوز صادر می‌کرد، که این کار هم انجام نشده است. جاویدنیا صدور حکم قضایی برای فیلتر تلگرام را هم تأیید کرده است.

به غیر از مواردی مثل عدم صدور مجوز توسط دولت، که به نظر می‌رسد از نظر قانونی می‌تواند اینستاگرام را از فیلتر شدن نجات دهد، جاویدنیا دلایل دیگری را نیز در گفت‌وگوی خود مطرح کرده است: نگرانی علما، اساتید و دانشجویان نسبت به بستر جرم‌خیر اینستاگرام.

در بستر جرم‌خیز اینستاگرام چه می‌گذرد؟

اینستاگرام از حدود هشت سال پیش به عنوان شبکه‌ اشتراک‌گذاری عکس و تصویر، آغاز به فعالیت کرد و به‌تدریج طرفداران زیادی جذب کرد به‌طوری که بر اساس آخرین آمارها تا اوایل تابستان سال جاری بیش از یک میلیارد در سراسر جهان کاربر داشته است.

استقبال کاربران و نیازهای آن‌ها سرویس جدیدی را در این شبکه اجتماعی متولد کرد. خرداد 1395 بود که اینستاگرام تصمیم گرفت به فعالیت‌های اقتصادی که در این بستر انجام می‌شوند پر و بال بیشتری دهد: پروفایل‌های تجاری.

پروفایل‌های تجاری، امکانات ویژه‌ای به صاحبان کسب‌وکار و فعالان اقتصادی برای تبلیغات و فروش محصولات و خدمات می‌دهند و به آن‌ها کمک می‌کنند با شناخت ویژ‌گی‌های فالوورها و بازدیدکنندهای خود، فعالیت پررونق‌تری داشته باشند.

آمارهای رسمی اینستاگرام هم نشان‌دهنده استقبال کاربران از پروفایل‌های تجاری هستند. 80 درصد افراد حداقل یک صفحه تجاری را دنبال می‌کنند و بیش از 25 میلیون صفحه تجاری در این شبکه اجتماعی، فعالیت می‌کنند. 60 درصد کاربران نیز در اینستاگرام به دنبال محصولات جدید هستند. به رغم وجود چنین فضایی، کسب‌وکارهای ایرانی، یک بار در زمستان سال گذشته با فیلترینگ همزمان اینستاگرام و تلگرام به خود لرزیدند. فعالان کسب‌وکارهای مجازی بعد از همیشگی شدن فیلترینگ تلگرام، بخشی از مشتریان خود را از دست دادند و این‌ بار نیز همان نگرانی‌ها را درباره اینستاگرام دارند.

تکرار تجربه تلگرام؟

ادمین یکی از کانال‌های پرمخاطب آموزشی، که ویدیو‌ی نرم‌افزارهای تخصصی دانشگاهی را تهیه کرده و در اختیار دانشجویان قرار می‌داد، از تأثیر منفی فیلترینگ تلگرام بر فعالیت خود می‌گوید. او که دانشجوی دکترای یکی از دانشگاه‌های دولتی است، هدف اولیه راه‌اندازی این کانال را استفاده بهینه از مدت محدود کلاس‌های دانشگاهی عنوان کرد و گفت: فیلم‌ها را روی کانال قرار می‌دادم و از دانشجویانم می‌خواستم قبل از حضور در کلاس، یک بار مراحل را انجام دهند.

این روش، به یادگیری دانشجو و استفاده بهتر از زمان کلاس کمک می‌کرد. اما بعدها این ویدیوها به صورت گسترده‌ای بین دانشجویان سایر دانشگاه‌ها منتشر شد و برخی درخواست برگزاری کارگا‌ه‌های آموزشی را داشتند که پاسخ به همه آن‌ها عملاً امکان‌پذیر نبود. از طرفی هم برخی افراد سودجو، این ویدیوها را به نام خود و با مبالغ بالا به فروش می‌رساندند. بعد از مدتی تصمیم گرفتم، فایل‌ها را به صورت رمزدار و با مبلغی که از عهده دانشجویان برمی‌آید به فروش برسانم.

او که فعالیت خود را از اسفند 1395 آغاز کرده، درباره درآمد این کانال می‌گوید: در ماه‌های اولیه با توجه به استقبال دانشجوها از این روش جدید، درآمد کانال ماهانه حدود 4 میلیون تومان بود که بعدها و با فروکش کردن عطش دانشجویان، میانگین ماهانه یک میلیون و 200 هزار تومان را تا پیش از فیلترینگ داشتیم. ولی بعد از آن، تعداد مراجعات به‌شدت پایین آمد چون عملاً امکان دانلود فایل‌ها را نداشتند و فروش کانال به حدود 400 هزار تومان رسید.

اینستاگرام تنها امید من است

این در حالی است که برخی کسب‌وکارها از ابتدای شروع فعالیتشان، فعالیت در اینستاگرام و تلگرام را با هم پیش می‌بردند؛ به‌طوری که اینستاگرام، ویترین محصولاتشان بود و تلگرام محلی برای ارتباط بیشتر با مشتریان. این‌ را دختر جوانی می‌گوید که زیورآلات دست‌ساز خود را در فضای مجازی به فروش می‌رساند. او درباره استفاده همزمان از این دو ابزار می‌گوید: من نمونه کارها را روی اینستاگرام می‌گذاشتم و مشتری را برای مشاهده نمونه‌های بیشتر به کانال تلگرام ارجاع می‌دادم. فضای کاربری تلگرام برای ارتباط با مشتری آسان‌تر بود و کسب‌وکار من هم رونق خودش را داشت.

وی در همین رابطه به خبرنگار ایرناپلاس گفت: بعد از فیلترینگ تلگرام، تعداد اعضای جدید کانال کم شد و فروش کانال نیز به همان نسبت کم‌تر شد. من برای حفظ کسب‌وکاری که بیشتر از دو سال برای آن وقت صرف کردم، بعد از فیلترینگ تلگرام، پیام‌رسان‌های داخلی را نیز امتحان کردم، اما نه رابط کاربری مناسبی داشتند و نه تعداد کاربران به اندازه تلگرام قابل توجه بود. اکنون اینستاگرام تنها امید من است و نمونه کارهای جدید را فقط در صفحه اینستاگرام منتشر می‌کنم، اما هنوز کاهش فروشی که بعد از فیلترینگ تلگرام اتفاق افتاد جبران نشده و حدود 40 درصد درآمد قبل از فیلترینگ تلگرام را از دست دادم.

نان اینستاگرامی‌شان آجر نشود

شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها فضایی به وجود آورده‌اند که افراد، علایق و دغدغه‌های خود را در آن‌ها دنبال کنند. این بار پای صحبت خانم جوانی نشستیم که کارشناسی ارشد ریاضیاتش را در یکی از دانشگاه‌های مطرح تهران به اتمام رسانده و دغدغه محیط‌ زیست را در قالب یک کسب‌وکار خانگی دنبال می‌کند. او که تولیدات پارچه‌ای خود را در اینستاگرام به فروش می‌رساند، می‌گوید: این موضوع برایم مطرح بود که چطور می‌توان استفاده از پلاستیک را کم‌تر کرد؟

وی می‌گوید که یک راه آن، کیف‌ها، ساک‌ها و سبدهای پارچه‌ای است. من خلاقیت‌های خودم را در تولید این محصولات پارچه‌ای به کار بردم و آن‌ها را در صفحه اینستاگرام خود به فروش می‌رسانم و بعد از شروع فعالتیم، تقریباً از دوستان و آشنایانم کم‌‌تر کسی از پلاستیک استفاده می‌کند. اگر هزینه‌هایم را نیز کم کنم ماهانه سود قابل قبولی برایم می‌ماند که برای ادامه فعالیت مناسب است. اگر می‌خواستم فضای کوچکی را اجاره کنم هزینه‌های زیادی را متحمل می‌شدم.

او می‌گوید کانال تلگرامی ندارد اما شایعات فیلترینگ اینتساگرام را شنیده و در اطراف خود کسانی را می‌شناسد که تنها منبع درآمدشان از فروش‌های اینستاگرامی است و امیدوار است کسب‌وکارشان به خطر نیافتد.

نوبتی هم که باشد‌ . . .

سال گذشته بود که رئیس انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی بعد از مسدود شدن تلگرام و اینستاگرام گفت: حدود نیم میلیون فرصت شغلی پس از فیلترینگ معلق شده‌اند. اخیراً نیز وزیر ارتباطات در واکنش به شایعات فیلتر شدن تلگرام گفت: برای مردم بگویند از فردای فیلترینگ اینستاگرام در کشور در زندگی مردم، حاکمیت و کاهش جرایم چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

رسانه‌های خارجی هم بیکار نمانده‌اند و از فیلتر شدن اینستاگرام در ایران به دلیل حفظ امینت ملی تیتر زده‌اند.

سؤال اینجاست که بعد از اینستاگرام نوبت به کدام یک از وب‌سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌رسد؟ آیا راه‌حل‌های پر هزینه‌ای مانند اعمال محدودیت بر فضای مجازی توانسته‌ اهداف کاهش جرم و آسیب را محقق کنند؟ چه زمانی نوبت فیلترینگ رفتارهای مجرمانه، با آموزش و فرهنگ‌سازی و آگاه‌ کردن جامعه خواد رسید؟