بررسی محل مصارف در لایحه سال 98 نشان می‌دهد از کل منابع بیش از 142هزار میلیارد تومانی سازمان هدفمندی یارانه‌ها، 62هزار و 662میلیارد تومان آن به مصارف هدفمندی و نزدیک به 80هزار میلیارد تومان آن به مصارفی خواهد رسید که دولت محل مصرف آنها را تعیین کرده است. بر این اساس، از کل منابع 142هزار میلیارد تومانی، 9/43درصد به مصارف هدفمندی و 1/56درصد آن به مصارفی خواهد رسید که عمدتا شامل جبران کسری منابع زیرمجموعه‌های خود دولت است.

در سال 1389 دولت وقت ایران، اقدام به اجرای قانونی کرد که اگرچه نام هدفمندی یارانه‌ها را به دوش می‌کشید، اما به دلیل اهداف تبلیغاتی دولت احمدی‌نژاد از دنبال کردن این طرح، معنای آن در نظر مردم به پرداخت‌ نقدی ماهانه با عنوان یارانه نقدی خانوار محدود شد. با توجه به نص صریح این قانون، هدف اصلی از اجرای آن، در حقیقت اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در جهت حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و اجرای بسته‌های حمایتی در بخش‌های تولیدی بود که نگاه به آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای رسمی مرتبط، تحقق این اهداف در سال‌های گذشته را نشان نمی‌دهد. بررسی کارنامه هشت‌ساله هدفمندی یارانه‌ها نشان می‌دهد در سال‌های 89 تا 96 بین 90 تا 93درصد منابع هدفمندی صرف پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی، نزدیک به یک درصد منابع صرف بخش‌های تولیدی و حدود 6درصد نیز صرف امور جاری دولت‌ها شده است.

سرنوشت مبهم 50هزار میلیارد تومان

بررسی جزئیات منابع و مصارف هدفمندی در لایحه سال 98 نشان می‌دهد دولت در این لایحه محل مصارف هدفمندی را به‌طوری تعیین کرده است که از مجموع 142هزار میلیارد تومانی منابع، 62 هزار و 662 میلیارد تومان(9/43درصد) به مصارف هدفمندی و نزدیک به 80هزار میلیارد تومان(1/56 درصد) عمدتا صرف جبران کسری امور جاری دولت خواهد شد. بر این اساس، در لایحه سال آینده موضوعاتی مانند حمایت از تولید، حمایت از توسعه صادرات غیرنفتی، توسعه حمل‌ونقل عمومی، توسعه خدمات الکترونیکی، بهینه‌سازی مصرف واحدهای تولیدی، خدماتی و مسکونی در این لایحه به کما رفته‌اند؛ به‌طوری که از مجموع مصارف دولت از منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها که نزدیک به 80هزار میلیارد تومان است، حدود 25درصد منابع صرف تولید و خرید برق از نیروگاه‌های بخش خصوصی، 8/13درصد منابع صرف هزینه حمل‌ونقل، 6/13درصد منابع صرف سهم 5/14درصد شرکت ملی نفت از محل فروش فرآورده‌های نفتی، توزیع و فروش فرآورده‌های نفتی، 12درصد منابع صرف عوارض و مالیات بر ارزش افزوده فرآورده‌های نفتی، نزدیک به 12درصد منابع صرف تولید، انتقال، توزیع و فروش گاز طبیعی و مابقی نیز صرف عوارض گازرسانی، هزینه آب، برق و گاز مدارس، توزیع و فروش آب خواهد شد. نتیجه آنکه در سال آینده دولت عملا نزدیک به 80 هزار میلیارد تومان از منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها را صرف امور جاری خود که عمدتا جبران کسری هزینه‌هاست، خواهد کرد و عملا دست بخش‌های تولیدی خالی خواهد ماند. همچنین بررسی کارنامه هشت‌ساله هدفمندی یارانه‌ها نشان می‌دهد در سال‌های 89 تا 96 دستگاه‌های دولتی باید حدود 326هزار میلیارد تومان به حساب سازمان هدفمندی یارانه‌ها واریز می‌کردند که براساس اظهارات گزارش کمیته تحقیق و تفحص مجلس از سازمان هدفمندی‌ها، حدود 50هزار میلیارد تومان را پرداخت نکرده‌اند. همچنین به جهت عدم تامین منابع هدفمندی یارانه‌ها به‌دلیل تعدیل نکردن قیمت‌های انرژی، 4/24درصد از منابع مورد نیاز هدفمندی از محل بودجه، پنج درصد از منابع با استقراض از بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی تامین شده است. در نتیجه می‌توان گفت عدم اجرای دقیق این قانون و تداوم توزیع یارانه در میان همه دهک‌ها در راستای اهداف هدفمندی نبوده و به عدالت اجتماعی منجر نمی‌شود.

حذف یارانه 4 دهک امکان‌پذیر است

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تعداد یارانه‌بگیران کشور از 64میلیون نفر در سال 1389، به 76میلیون نفر در سال 96 و 77میلیون نفر در سال 97 رسیده است. بر این اساس از جمعیت 82 میلیون نفری کشور، فقط پنج‌میلیون نفر یارانه نقدی دریافت نمی‌کنند. این رقم در حالی ا‌ست که براساس اهداف اولیه طرح هدفمندی یارانه‌ها، قرار نبود یارانه نقدی به همه جمعیت کشور پرداخت شود. به گزارش تسنیم، در لایحه بودجه سال 98 دولت به استانداران سراسر کشور اجازه داده است با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی براساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی را حذف کند. در این زمینه بررسی داده‌های آماری از هزینه خانوارها نشان می‌دهد با رویه فعلی پرداخت ماهانه 45هزار و 500تومان یارانه نقدی، علاوه ‌بر سه دهک تعیین‌شده در لایحه بودجه، یارانه دهک هفتم نیز به این جهت که عملا تاثیری در معیشت خانوار ندارد، قابل حذف است. بر این اساس، برمبنای داده‌های بانک مرکزی از متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار در سال 1396، یارانه پرداختی به یک خانوار سه‌نفره در دهک‌های اول تا دهم عمدتا در معیشت دهک‌های اول، دوم، سوم، چهارم، پنجم و تا حدودی در معیشت دهک ششم تاثیرگذار بوده و پرداخت یارانه نقدی به دهک‌های هفتم، هشتم، نهم و دهم کمترین تاثیر را در معیشت خانوارها دارد؛ بر این اساس با احتساب 82میلیون نفر جمعیت کشور در دی‌ سال 97، یارانه نقدی 32میلیون و 800هزار نفر در چهار دهک هفتم تا دهم قابل حذف بوده و پرداخت یارانه عملا تاثیر خاصی بر معیشت این چهار دهک نخواهد داشت.