همزمان با شروع تحریم‌های آمریکا علیه کشور در تاریخ 13 آبان سال جاری، تحلیل‌های فراوانی پیرامون آثار و نحوه مدیریت تحریم‌ها ارائه شده است. یک سوال مهم این است که این تحریم‌ها چگونه علیه شرکت‌های ایرانی اعمال می‌شود و اساسا چه روش‌ها و شاخص‌هایی وجود دارد که به واسطه آنها شرکت‌های ایرانی که در عرصه تجارت فعالیت می‌کنند مورد شناسایی قرار می‌گیرند تا در راستای اجرای تحریم‌ها، خدمات بانکی و غیربانکی به آنها ارائه نشود. فهم این روشها قطعا کمک می‌کند تا سیاست‌گذاران از نحوه اعمال تحریمها، مطلع بوده و سپس در صدد گزینش راهکارهای فعالانه به منظور مقابله با تحریم‌ها بر آیند. در نتیجه، در این گزارش سعی داریم به این سوال پاسخ دهیم:

استفاده از شرکت‌های پوششی

استفاده از شرکت‌های پوششی و نیابتی، یکی از روش‌های مرسوم در شرایط تحریمی است. شرکت‌های پوششی یا SHELL COMPANY یعنی شرکت‌هایی که هیچ ثروت، دارایی و یا کارکنان خاصی نداشته و تنها به عنوان نماینده برای شرکت اولیه کار می‌کنند. این شرکت‌ها تحت نظر شرکت‌های ایرانی مدیریت می‌شوند تا به واسطه آن، شرکت طرف خارجی، فرض کند که با شرکتی غیر از یک شرکت ایرانی، روبه رو است. شرکت‌های پوسته ای معمولا در یک کشور خارجی مانند ترکیه و امارات تاسیس می‌شوند.

نحوه شناسایی شرکت‌های پوششی

پیرامون روش‌های شناخت شرکت‌های پوششی، گروه ویژه اقدام مالی FATF، گزارشی با عنوان «شاخصهایی برای پنهان‌سازی ذینفع اصلی» (عکس زیر) دارد که در آن توضیح می‌دهد که چگونه شرکت‌ها، هویت اصلی را خود پنهان میکند تا فعالیت‌های پولشویانه و تروریستی از دیدگاه FATF انجام دهند. البته ذکر این نکته ضروری است که شرکت‌های ایرانی که تحریم‌ها را دور میزنند، از دید مقامات آمریکایی، متهم به پولشوئی و تامین مالی تروریسم هستند.

در این گزارش FATF توضیح داده شده است که چگونه شرکت‌های پوششی مورد شناسایی قرار می‌گیرد. نحوه شناسایی به این صورت است که حساب‌های این شرکت‌ها، از این ویژگی، برخوردار است که جریان ورودی با جریان خروجی برابر است و تقریبا همیشه، مانده کمی در این حساب‌ها باقی می ماند. همچنین این شرکت‌ها، از آنجا که فاقد کارکنان خاصی هستند، مالیات نمی‌پردازند و عموماً فاقد کد مالیاتی و یا مفاصا حساب مالیاتی هستند. این شرکتها، معمولا فاقد حضور فیزیکی و یا آدرس و شماره تلفن هستند و فقط حضور کاغذی دارند. آثار و علائمی از خرید کالا و یا مجموعه ای از فاکتورها برای این که نشان دهد این شرکت‌ها، دارای فعالیت تجاری مشخصی هستند، وجود ندارد.

استفاده از شرکت‌های نیابتی

شرکت‌های نیابتی یا FRONT COMPANY، شرکت‌هایی هستند که برخلاف شرکت‌های پوششی، دارای حضور فیزیکی بوده و همچنین فعالیت و سابقه تجاری نیز دارند. براساس گزارش FATF، معمولاً این شرکت‌ها همراه با فعالیت‌های مرتبط با خود، فعالیت‌های شرکت‌های ایرانی تحریم شده را انجام می‌دهند. بدین ترتیب که خریدار کالا از کشورهای دیگر هستند. سپس کالای خریداری شده را به نحوی به شرکت‌های مستقر در ایران می‌فرستند. استفاده از شرکت‌های نیابتی، معمولا برای خرید کالاهای با مصارف دوگانه موشکی-غیرموشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد (دور زدن تحریم‌های موشکی-هسته ای).

روش شناسایی شرکت‌های نیابتی

پیش از ذکر روش شناسایی باید گفت که ماموریت های اعلامی FATF در سه حوزه گسترش یافته است: «مبارزه با پولشویی»، «مبارزه با تامین مالی تروریسم» و «تامین مالی اشاعه گری سلاح های کشتار جمعی». موشک‌های بالستیک ایران به عنوان سلاح‌های کشتار جمعی شناخته می‌شود. پیرامون تامین مالی اشاعه گری سلاح های کشتار جمعی، FATF از کشورها می‌خواهد که قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل را در این زمینه رعایت کنند. FATF، قطعنامه‌های شورای امنیت که مرتبط با تامین مالی اشاعه‌ای هستند را ذیل توصیه شماره ۷ ذکر کرده است: قطعنامه ۱۷۱۸ مصوب سال ۲۰۰۶ راجع به کره شمالی و قطعنامه‌های پیرو یعنی ۱۸۷۴(۲۰۰۹) ،۲۰۸۷ (۲۰۱۳) ، ۲۲۷۰(۲۰۱۶) ، ۲۳۵۶ (۲۰۱۷). قطعنامه ۲۲۳۱ مصوب سال ۲۰۱۵ پیرامون ایران و اجرای برجام. در قطعنامه 2231، گفته شده است که هرگونه تلاش ایران برای طراحی موشک‌های بالستیک، مصداق اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی است و باید توسط کشورها، با این تلاش‌ها مقابله شده و شرکت‌های ایرانی این حوزه را تحریم کنند.

FATF برای اینکه کشورها بهتر بتوانند، قطعنامه 2231 را اجرا کنند، در تاریخ فوریه 2018 (اسفندماه پارسال)، گزارشی منتشر نمود (عکس زیر) که در آن گفته بود، یکی از روش‌های دور زدن تحریم‌های این قطعنامه استفاده از شرکت‌های نیابتی است.

در این گزارش FATF توضیح داده شده است که روش‌های شناسایی این شرکت‌ها بیشتر ناشی از سهل انگاری و عدم دقت در انتخاب شرکت نیابتی است. طی دوره تحریم‌ها، شرکت‌های ایرانی، شرکت‌هایی را به عنوان یک شرکت نیابتی برای واردات کالایی به خصوص انتخاب کرده اند که فعالیت شرکت مورد نظر با نوع کالا تطابق نداشته است. به عنوان مثال، یک شرکت توزیع‌کننده قطعات خودرو برای واردات نوعی پودر خاص در حوزه تولید موشکهای بالستیک، مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین از آنجا که شرکت‌های نیابتی کوچک هستند، اگر به واسطه خرید اقلام مرتبط با تولید موشک‌های بالستیک، تراکنش‌های مالی بزرگتر از اندازه شرکت (حجم تراکنش‌ها) را انجام می‌دهند. همین موضوع می‌تواند، موجبات شناسایی این شرکت‌ها را فراهم آورد.

از چه کشورهایی برای تامین مالی اقلام دوگانه استفاده می‌شود؟

براساس این گزارش FATF، یک شاخص دیگر نیز این است که اصولا تامین مالی و یا انجام تراکنش‌های مرتبط با خرید و فروش اقلام دوگانه، از نظام مالی کشورها و حوزه هایی صورت میگیرد که دارای ضعف جدی در رژیمهای مبارزه با پولشوئی و تامین مالی تروریسم (AML.CFT) و به عبارتی دیگری اجرای ضعیف استانداردهای FATF هستند. مثلا برای پرداخت تراکنش‌ها و همچنین واردات کالا، از کشورهای امارات و چین استفاده می‌کرده‌اند. همچنین تراکنش‌ها ممکن است از طریق موسسات مالی فراساحلی و یا حتی حوزه‌هایی که به بهشت مالیاتی و یا پناهگاه مالیاتی، مشهور هستند نیز صورت پذیرد که این امر یک فاکتور ریسک خواهد بود. تراکنش‌هایی که از کشورهای تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل نیز باشد، انجام شود، یک شاخص ریسک است.