محمدرضا سبزعلیپور اقتصاددان و رئیس مرکز تجارت جهانی ایران طی مناظره ای که در خصوص ابزار پشتیبانی از مبادلات تجاری "اینستکس" برگزار شد اظهار داشت: برای شروع بحث مجبورم تا بدواً در ارتباط با نیّت اولیۀ اروپائیان از ایجاد کانال و ساز و کار ویژۀ مالی برای ایران و همچنین معنا و مفهوم SPV توضیحاتی را ارائه دهم تا به نتیجۀ مطلوبی دست یابیم. لازم به ذکر است وقتیکه "دونالد ترامپ" در اردیبهشت ماه سالجاری بطور یکجانبه از "برجام" خارج شد و تحریمهای اقتصادی آمریکا را مجدداً برعلیه کشورمان اعمال نمود، علی الظاهر خشم 1+4 (پنج کشور دیگر طرف برجام) را برانگیخت، در نتیجه مقامات 3 کشور اروپایی انگلیس، فرانسه، آلمان و همچنین چین و روسیه اعلام نمودند که در "برجام" باقی می مانند و برای حفظ این توافقنامه نهایت تلاش خود را انجام میدهند.

در همین راستا خانم "فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در همان زمان به نمایندگی از جانب 3 کشور اروپایی طرف ایران رسماً اعلام کرد که اروپا برای حمایت از ایران و تسهیل مبادلات تجاری کشورمان آنهم در اوج تحریمهای آمریکا، ساز و کار ویژۀ مالی را ساماندهی خواهند کرد تا علیرغم وجود تحریمهای بانکی آمریکا، مبادلات مالی ایران جهت انجام تجارت با اروپا از طریق همین کانال ویژۀ مالی به سهولت اجرا شود.!!

وی افزود: مقامات اروپایی حدود 8 ماه پیش اعلام نمودند که در حاشیۀ این "کانال ویژۀ مالی"، اعتبار و بستۀ حمایتی50 میلیون یورویی را نیز به ایران اختصاص میدهند که اولین مرحله از این بستۀ حمایتی، رقمی حدود 18 میلیون یورو بود که قرار بود شهریور ماه سالجاری به دولت ایران ارائه گردد. اما تاکنون خبری از بستۀ حمایتی اروپا نشده و حتی یک یوروی آن هم به ایران نرسیده است.!! اما در ادامۀ کانال ویژۀ مالی، قرار شد تا اروپایی ها، هر چه سریعتر "ساز و کار ویژه اتحادیه اروپا" (SPV)را راه اندازی کنند. (SPV) که مخفف عبارت Special Purpose Vehicle میباشد مکانیسم ویژه ای است که قرار بود خلاء سوئیفت را پُر کند و از طرف خانم موگرینی تأکید شده بود که این میکانیسم برای حفظ روابط تجاری با ایران ایجاد و درست پیش از اجرایی شدن تحریم های 13 آبان شروع به کار خواهد کرد! البته امروز شانزدهم بهمن ماه شده اما هنوز خبری از (SPV) نشده است.!!

علیپور تشریح کرد: (SPV) فعلاً به ورطه فراموشی سپرد شد و مقامات 3 کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان چند روز پیش اعلام کردند که اینبار (ابزار پشتیبانی از مبادلات تجاری) "اینستکس" را راه اندازی کرده اند و از این پس "اینستکس" بعنوان یک مُحلّل و مجموعۀ واسطه بین شرکتهای ایرانی و اروپایی قرار خواهد گرفت تا به راحتی با هم تجارت کنند.!!

"اینستکس" مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchangesمیباشد که از جانب مقامات اقتصادی دوّل انگلیس، فرانسه و آلمان تحت عنوان شرکتی مالی که البته بانک نیست بلکه تسهیل کننده مبادلات مالی میباشد در فرانسه به ثبت رسیده و مدیرعامل و اعضاء هیأت مدیره آن از سه کشور فوق الذکر انتخاب شده اند. در "اینستکس" هیچ پولی جابجا نخواهد شد بلکه بطور مثال چنانچه شرکتی ایرانی کالایی را به شرکتی در اروپا صادر کند، ارز حاصل از این معامله نزد "اینستکس" نگهداری میشود تا اینکه صادرکننده ایرانی رأساً و یا شرکت ایرانی دیگری از طرف صادرکنندۀ ایرانی به میزان همان مبلغی که در "اینستکس" به امانت سپرده شده از اروپا کالا وارد کند.!! هر چند ظهور "اینستکس" دولت تدبیر و امید و جمعی از طرفدارنش را خوشحال کرده اما ابهامات بسیار ریشه ای و اساسی در این میان و در کارکرد این مجموعه وجود دارد که موفقیت و آیندۀ آنرا بشدت زیر سوال میبرد.

ابهاماتی که در این میان خودنمایی میکند بشرح زیر میباشد:

- "اینستکس" نه تنها (SPV) نیست بلکه بچۀ آنهم محسوب نمیشود و در اصل (SPV) گلوله برف بزرگی بوده که طی 8 ماه گذشته روز به روز آب شده و به گلوله کوچکی که باز هم در حال آب شدن است مبدل گشته!!

- هنوز غالب مقامات سیاسی و اقتصادی کشورمان اطلاعات دقیق و کاملی از "اینستکس" و نحوه عملکرد آن ندارند!!

- وزرای اقتصادی سه کشور بنیانگذار اروپایی هنوز بطور جدی در ارتباط با "اینستکس" و راه اندازی آن وارد گُود اجرایی نشده اند و ظاهراً این موضوع به این خاطر میباشد که دولتهای سه کشور فوق هنوز مورد ابزار پشتیبان مالی را جدی نگرفته اند!!

- "اینستکس" با سرمایه ای معادل 3000 یورو به ثبت رسیده که این سرمایه اصلاً برازندۀ چنین مجموعۀ مالی بین المللی نیست که سه قدرت بزرگ اقتصادی جهان هم بنیانگذار آن هستند و قرار است امانت دار میلیونها یورو ارز شرکتهای ایرانی و اروپایی باشد، لاجرم چنین سرمایه ای حاکی از جدی نبودن "اینستکس" از طرف آن کشورها میباشد. از قدیم گفته اند که گُرز باید خورند پهلوان باشد!!

- ظاهراً قرار بر این است تا از طرف دولت ایران هم شرکتی مشابه در تهران ایجاد شود تا طرف قرارداد "اینستکس" باشد که ایجاد چنین مجموعۀ دولتی نیازمند مصوبۀ مجلس میباشد که سیکل کار و روند راه اندازی آن مدتها طول خواهد کشید، ضمناً ایجاد چنین شرکت دولتی مغایر "کوچک سازی دولت" و همچنین در تضاد با "واگذاری شرکتهای دولتی" به بخش خصوصی و یا "خصوصی سازی" میباشد.!!

- کشورهای عضو اتحادیه اروپا دو دسته شده اند، بدین صورت که چند کشور اروپایی "اینستکس" را قبول دارند ولی چند کشور از جمله لهستان و برخی از کشورهای اسکاندیناوی دنباله رو سیاستهای آمریکا میباشند، پس اجماعی در اتحادیه اروپا جهت حمایت از "اینستکس" وجود ندارد و همین امر موجب خواهد شد تا ابزار پشتیبان مالی فقط منحصر به چند کشور خاص باشد که جوابگوی مبادلات تجاری ایران با اتحادیه اروپا نخواهد بود.!!

- کشورهای اروپایی بنیانگذار "اینستکس" صراحتاً اعلام کرده اند که این مجموعۀ مالی فقط تجارت کالاهایی را پشتیبانی خواهد کرد که تحت تحریم آمریکا نباشند و در این راستا از مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و لوازم پزشکی سخن رانده و این کالاها را اولویت "اینستکس" معرفی کرده اند، که محدود کردن کالاها و بستن دست تجار و فعالان اقتصادی ایران در تجارت با اروپا، خود نشان دهندۀ این واقعیت است که اروپائیان بطور جدی وارد گود کار نخواهند شد و از جلو با مقامات ایران حرف میزنند و از پشت با آمریکا کار میکنند!!

- مشکل دیگر این است که کشورهای اروپایی بنیانگذار "اینستکس" رُک و صریح از شفافیت مالی در مبادلات با ایران سخن به میان آورده اند و در اصل اجرای فعالیت "اینستکس" را به عضویت کامل ایران در FATF منوط کرده اند که همین امر مبین این است که اروپائیان "اینستکس" را بهانه ای کرده اند جهت فشار به ایران آنهم تا حصول به نتایج مورد نظر خود نه برای تسهیل مبادلات ایران و دور زدن تحریمها!!

- مورد دیگر اینکه ایران غالباً واردکنندۀ کالا از اروپا میباشد و کشورهای اروپایی اکثراً صادرکننده کالا به ایران میباشند تا خریدار کالا از شرکتهای ایرانی، پس حجم مبادلات و تراز مالی ایران با اروپا همیشه منفی خواهد بود!! ضمناً فعالیت از طریق "اینستکس" راه ورود ارز حاصل از صادرات به کشورمان را می بندد و صادرکننده ایرانی حتماً باید کالا وارد کند نه ارز به کشور بیاورد که همین موضوع به اقتصاد ایران ضربه و اقتصاد اروپا را تقویت میکند.!!

- اروپا بدلیل تحریمهای آمریکا از ایران نفت وارد نمی کند و در نتیجه ارز حاصل از فروش نفت که زیاد و چشمگیر میباشد وارد مجموعه "اینستکس" نمیشود و همیشه ارز بسیار ناچیزی متعلق به ایران نزد "اینستکس" خواهد بود که حتی آن مقدار ارز برای واردات و تأمین گوشه ای از کالاهای مورد نیاز کشورمان نیز نخواهد بود.!!

- شرکتهای بزرگ و کمپانی های بین المللی اروپایی که با آمریکا مراودات مالی و تجاری بالایی دارند، هرگز همکاری با ایران را به کار با آمریکا ترجیح نمی دهند و به همین خاطر از حضور در "اینستکس" خوداری خواهند کرد، فقط شرکتهای کوچکی که با آمریکا چندان مراوده مالی و تجاری ندارند به سمت "اینستکس" گرایش پیدا خواهند کرد که این امر برای کشورمان چندان سودمند و مفید نخواهد بود!!

- بخش اعظمی از فروش نفت ایران به چین و هندوستان میباشد و تا زمانیکه ارز حاصل از صادرات نفت ایران به این کشورها به "اینستکس" وارد نشود، چندان کارگشا نخواهد بود، هر چند که اروپائیان اظهار داشته اند که کشورهای روسیه، چین و هندوستان هم میتوانند به "اینستکس" بپیوندند اما تا زمانی که آن کشورها وارد این مجموعۀ اروپایی شوند اما و اگر بسیاری وجود دارد!!

و... دهها ابهام و مانع دیگر وجود دارد که کارکرد و آیندۀ فعالیت "اینستکس" را زیر سوال میبرد!!

رئیس مرکز تجارت جهانی ایران در خاتمه تصریح کرد: واقعیت امر این است که اروپائیان طی 8 ماه گذشته به عینه نشان داده اند که قصد رویاروئی با آمریکا و همکاری جدی با ایران را ندارند و فقط در حرف اعلام میکنند که قصد همکاری با ما را دارند. برگزاری کنفرانس ضد ایرانی در لهستان، محکومیّت ایران از جانب دانمارک، محکومیت ایران توسط فرانسه جهت ارسال موشک ماهواره بر پیام و توسعه موشکهای بومی و.... همه و همه مبین عناد مقامات این کشورها با ایران میباشد و به همین خاطر به جرأت عرض میکنم که نهایتاً از همکاری اروپا با ایران چیزی عاید ما نخواهد شد و در این راستا نه (SPV) و نه "اینستکس" بطور جدی عملیاتی نخواهند شد و صراحتاً میگویم که "اینستکس" آب نبات چوبی اروپا برای سرگرمی ما میباشد و فقط کمی دهان دولتمردان ما شیرین میکند اما شکم کسی را سیر نمی کند. متأسفانه دولت محترم طی پنج سال گذشته اکثر مناقذ و راههایی را که میتوانستیم تحریمها را از آن مسیر به راحتی دور بزنیم را کور کرده و اگر همان راهها را باز کند، دیگر نیازی به اروپا و ابزارهای مالی آن نخواهد داشت. فقط دولت محترم اندکی به فعالان بخش خصوصی اعتماد بکند و موانع سر راه آنان را برچیند، قطعاً همین بزرگواران راههای واردات و صادرات و جابجایی ارزها را پیدا میکنند، در غیر اینصورت برجام ، FATF ، پالرمو، CFT ،SPV و "اینستکس" به تنهایی راهگشا و درمانگر دردهای اقتصاد مریض ما نخواهند بود.