در گزارش بانک مرکزی با عنوان «خلاصه تحولات اقتصادی کشور در سال 96» در بخش تحولات بازرگانی خارجی کشور آمده است: بنا بر آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، ارزش مبادلات کالایی گمرکی در سال 1396 به 94.4 میلیارد دلار و وزن مبادلات کالایی گمرکی به 154.6 میلیون تن رسید.

این ارقام در مقایسه با سال 1395 به ترتیب 17.4 و 6.9 درصد افزایش نشان می‌دهند. در نتیجه این مبادلات، سهم ارزشی صادرات از کل مبادلات کالایی با 3.4 واحد درصد تغییر نسبت به سال قبل از آن به 42.3 درصد کاهش یافت؛ سهم وزنی این گروه نیز با 2.0 واحد درصد کاهش به 74.9 درصد رسید.

صادرات گمرکی در سال 1396 به لحاظ ارزشی رقم 39.9 میلیارد دلار و از لحاظ وزنی رقم 115.7 میلیون تن را ثبت نمود که در مقایسه با سال 1395 به ترتیب 8.7 و 4.0 درصد افزایش نشان می‌دهند.

افزایش ارزش صادرات گمرکی در این سال عمدتاً به دلیل افزایش ارزش صادرات کالاهای صنعتی بود. به علاوه، میانگین قیمت هر تن کالای صادراتی به میزان 4.5 درصد در مقایسه با سال 1395 افزایش یافت و به 345 دلار رسید.

زیرگروه‌های کالایی «فرآورده‌های حاصل از نفت و گاز»، «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از آن» و «مواد شیمیایی آلی و غیرآلی» همانند سال‌های قبل، بیشترین سهم از ارزش محموله‌های صادراتی در سال 1396 را به خود اختصاص دادند.

مجموع سهم گروه‌های مزبور از ارزش صادرات گمرکی با 2.2 واحد درصد کاهش نسبت به سال 1395 به 48.8 درصد رسید. در سال مورد بررسی، سهم گروه‌های مذکور از ارزش صادرات صنعتی از 62.4 درصد به 60.5 درصد کاهش یافت.

از نظر مقداری، زیرگروه‌های کالایی «فرآورده‌های حاصل از نفت و گاز»، «خاک و سنگ، سیمان، گچ و مصنوعات سنگی و سرامیکی» و «کلوخه‌های کانی فلزی به ترتیب، با تشکیل 26.0، 21.6 و 19.1 درصد از وزن کالاهای گمرکی صادره، عمده‌ترین اقلام صادراتی در سال مورد بررسی بودند.

مجموع سهم این گروه‌ها از وزن محموله‌های صادراتی در سال 1396 حدود 66.8 درصد بود که در مقایسه با سهم 70.1 درصدی سال 1395 حدود 3.3 واحد درصد کاهش نشان می‌دهد.

در سال 1396، ارزش واردات گمرکی 24.7 درصد در مقایسه با سال قبل از آن افزایش یافت و به 54.5 میلیارد دلار رسید. طی همین مدت، وزن کالاهای وارداتی گمرکی 16.3 درصد افزایش یافت و به 38.9 میلیون تن رسید.

در همین سال در مقایسه با سال 1395، میانگین قیمت هر تن کالای وارداتی 7.2 درصد افزایش یافت و از 1308 دلار در سال 1395 به 1402 دلار در سال 1396 رسید.

تراز پرداخت‌های خارجی

بر اساس برآوردهای مقدماتی، مازاد حساب جاری تراز پرداخت‌ها در سال 1396 در مقایسه با سال 1395 حدود 3.5 درصد کاهش یافت و به 15.8 میلیارد دلار رسید. در این سال مازاد حساب‌های درآمد و انتقالات جاری با کاهش روبه‌رو بود و کسری حساب خدمات افزایش یافت.

گروه‌ها و زیرگروه‌های کالایی «ماشین‌آلات و لوازم حمل‌ونقل»، «مواد شیمیایی»، «غلات و فرآورده‌های آن» و «مواد خام غیرخوراکی به استثنای مواد نفتی سوختنی» به ترتیب با 40.2، 13.3، 6.3 و 5.7 درصد و در مجموع با 65.6 درصد، بیشترین سهم از ارزش واردات گمرکی سال 1396 را به خود اختصاص دادند. مجموع سهم گروه‌های مذکور از واردات گمرکی در سال 1395 معادل 66.6 درصد بود.

از نظر مقداری نیز «غلات و فرآورده‌های آن»، «مواد معدنی، سوخت، مواد روغنی و مواد مربوط به آن» و «مواد خام غیرخوراکی به استثنای مواد نفتی سوختنی» به ترتیب با 29.3، 13.1، 12.3 درصد، بالاترین سهم وزنی محموله‌های وارداتی را به خود اختصاص دادند. مجموع سهم وزنی این گروه‌ها در مقایسه با سال 1395 حدود 5.0 واحد درصد افزایش یافت.

در سال مورد بررسی، مازاد حساب کالا با افزایش 8.4 درصدی نسبت به سال قبل از آن به 22.6 میلیارد دلار و کسری حساب کالای غیرنفتی با افزایش 20.7 درصدی به 40.5 میلیارد دلار رسید.

در سال 1396، ارزش فوب صادرات کالا با 16.9 درصد افزایش در مقایسه با سال 1395 به 98.1 میلیارد دلار رسید که افزایش 18.1 درصدی صادرات نفتی دلیل اصلی این تغییر بود. در این سال ارزش صادرات غیرنفتی 14.5 درصد افزایش و سهم آن از کل ارزش صادرات کالا 0.7 واحد درصد کاهش یافت.

در سال 1396، ارزش فوب واردات کالا به 75.5 میلیارد دلار رسید که در مقایسه با سال قبل از آن 19.7 درصد افزایش نشان می‌دهد. طی سال مورد بررسی، کسری حساب خدمات تراز پرداخت‌ها با 33.2 درصد افزایش در مقایسه با سال 1395 به 7.9 میلیارد دلار رسید. در این سال صادرات خدمات با 3.1 درصد افزایش، رقم 10.4 میلیارد دلار و واردات خدمات با 14.3 درصد افزایش، رقم 18.3 میلیارد دلار را ثبت نمودند.

بیشترین سهم از صادرات خدمات در سال 1396 مربوط به سرفصل‌های مسافرت (42.4 درصد)، حمل‌ونقل (36.2 درصد) و خدمات ساختمانی (8.5 درصد) بود. در سمت واردات نیز سرفصل‌های «مسافرت»، «حمل‌ونقل» و «خدمات دولتی» به ترتیب با 61.8، 15.6 و 5.6 درصد، بیشترین سهم از پرداخت‌های خدماتی را در سال مذکور به خود اختصاص دادند.

کاهش 27.9 درصدی مازاد حساب درآمد و کاهش 16.3 درصدی مازاد حساب انتقالات جاری از دیگر تحولات تراز پرداخت‌های خارجی کشور در سال 1396 بود. حساب درآمد، مربوط به دریافت‌ها و پرداخت‌ها به شکل جبران خدمات نیروی کار و درآمدهای حاصل از انواع سرمایه‌گذاری‌ها است. حساب انتقالات جاری نیز عموماً وجوه ارسالی کارگران را دربرمی‌گیرد.

در سال 1396، بدهکاری حساب «مالی و سرمایه» حدود 5.3 درصد افزایش یافت و به 11.2 میلیارد دلار رسید.

مانده تعهدات خارجی کشور در پایان اسفند ماه 1396 به 34.2 میلیارد دلار رسید. از این میزان، 68.1 درصد (معادل 23.2 میلیارد دلار) به تعهدات بالقوه و 31.9 درصد (معادل 10.9 میلیارد دلار) به تعهدات بالفعل (بدهی‌ها) اختصاص داشت. سهم بدهی‌های بلندمدت از کل بدهی‌های خارجی (تعهدات بالفعل) در پایان اسفند ماه 1396 حدود 61.5 درصد بود.

در سال 1396، در نتیجه مبادلات خارجی کشور حدود 8.1 میلیارد دلار از ارزش دارایی‌های ذخیره کاسته شد.