بر این اساس گمرک ایران اعلام کرده است که نگاه سیاستی حاکم بر این بخش در سال پیش رو مبتنی بر روان‌سازی مسیر‌های تجاری خواهد بود تا مواد مورد نیاز بخش تولید، به جای انباشت در گمرکات، در مدار تولید قرار گیرد.

معاون فنی گمرک ایران به منظور اجرایی کردن این شیفت سیاستی به سمت تسهیل ترخیص کالاها از گمرکات، سه راهکار عملیاتی را اعلام کرده است. «قرار دادن کالاهای مورد نیاز واحدهای تولیدی در مسیر سبز»، «ترخیص ۶۰ تا ۸۰ درصدی ملزومات خطوط تولیدی به‌صورت نسیه و بدون پرداخت حقوق گمرکی»،«حمل یکسره کالاها به واحدهای تولیدی و سرعت بخشیدن به نمونه‌برداری از کالاهای دارای مجوز قانونی» مجموع اقدامات حمایتی و تسهیل‌کننده‌ای است که سیاست‌گذار تجاری در این فاز از تصمیمات خود برای رونق تولید اعلام کرده است. در این چارچوب سیاست‌گذار قصد دارد با تغییر نقشه راه حقوق ورودی کالاها نسبت به قبل، تحقق رونق تولید در سال ۹۸ را دنبال کند.

اما در فاز دیگری از برنامه‌های مذکور در بخش دروازه تجاری،‌ گمرک ایران طی مکاتبه‌ای با گمرکات اجرایی، تصمیم جدیدی را برای اظهارنامه‌های صادراتی اعلام وصول نشده‌، به جریان انداخته است. این بخشنامه که در قالب سه بند از سوی مدیر کل دفتر صادرات گمرک ابلاغ شده، خواستار تعیین تکلیف نهایی اظهارنامه‌هایی شده است که خروج‌شان اعلام نشده است. در این چارچوب گمرکات مبدا صادراتی، موظف شده‌اند نسبت به ثبت خروج این دسته از اظهارنامه‌ها در سامانه جامع گمرکی یا ابطال و پیگیری قضایی آنها از طریق هماهنگی با واحد‌های مربوطه اقدام کنند. گمرک ایران در بند دیگر دستورالعمل مذکور تصریح کرده است که گمرکات مرزی پس از وصول کالاهای صادراتی باید بلافاصله پس از خروج کل محموله صادراتی از مرز، نسبت به ثبت اعلام وصول نهایی پروانه در سامانه جامع امور گمرکی اقدام کنند. از سوی دیگر گمرکات مبدا صادرات باید درخصوص اظهارنامه‌های صادراتی، پس از انجام تشریفات صادرات ظرف مدت حداکثر یک هفته، نسبت به پیگیری اعلام وصول و خروج از مرز کالاهای صادراتی در سامانه جامع گمرکی اقدام کنند. بر اساس اعلام گمرک، لازم است در صورت عدم حصول نتیجه و احتمال عدم خروج کالا در اسرع وقت، نسبت به استعلام از گمرک مرزی مربوطه اقدام شود و طی رونوشتی، مراتب را جهت پیگیری به حوزه نظارت و اداره کل استان متبوع منکعس کنند. در گام بعد در صورتی که ظرف مهلت تعیین‌شده (یک هفته تا ۱۰ روز) نتیجه لازم حاصل نشود، باید مجددا مراتب تعریف‌شده با تصریح سوابق، پیگیری شود و رونوشتی از مکاتبه آن نیز به دفتر صادرات و دفتر مدیریت عملکرد و بازرسی گمرک ارسال شود.

در واقع به نظر می‌رسد سیاست‌گذار این دستور را به منظور مقابله با افرادی اجرا می‌کند که کالایشان را صادر شده جلوه می‌دهند اما در واقع کالایشان از مرز عبور نکرده و وارد کشور نشده است. از سوی دیگر بررسی‌ها و آمارهای موجود نشان می‌دهد حجم اظهارنامه‌های اعلام خروج نشده قابل توجه است و در برخی گمرکات بیش از هزار مورد از چنین اظهارنامه‌هایی وجود دارد. بر این اساس طی سال ۹۷ در گمرک مشهد بیش از ۱۶۰۰ اظهارنامه، در گمرک یزد بیش از ۱۰۰۰ اظهارنامه و در گمرک کرمانشاه حدود ۹۰۰ اظهارنامه اعلام وصول نشده ثبت شده است.

راهکارهای سه‌گانه

در این شرایط مهرداد جمال‌ارونقی، معاون فنی گمرک ایران، از برنامه‌های جدید متولیان گمرکی برای تحقق شعار محوری سال یعنی «رونق تولید» رونمایی کرد. به گفته ارونقی در این چارچوب، ترخیص کالاهای مورد نیاز واحدهای تولیدی با سرعت بیشتری انجام خواهد گرفت. به گفته او تمامی عملیات و تشریفات گمرکی از ارسال کالا به گمرک آغاز می‌شود که این دستگاه می‌تواند با اتخاذ تدابیری انجام عملیات و تشریفات را تسریع و تسهیل کند تا مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی هرچه سریع‌تر از گمرک خارج شود و در مدار تولید قرار گیرد. او یکی از اقدامات گمرک برای تحقق «رونق تولید» را قرار دادن کالاهای مورد نیاز واحدهای تولیدی در «مسیر سبز» عنوان و اظهار کرد: سه مسیر زرد، سبز و قرمز در اظهار کالاهای وارداتی وجود دارد و کالاهایی که در مسیر سبز قرار می‌گیرند، بدون ارزیابی و بلافاصله و ظرف چند ساعت ترخیص می‌شوند؛ بنابراین تمامی واحدهای تولیدی به مسیر سبز وارد می‌شوند.

او یکی دیگر از سیاست‌های گمرک را تغییر سیاست‌گذاری در بخش حقوق گمرکی عنوان کرد. مطابق برنامه‌های اعلام شده از سوی معاون فنی گمرک، ۶۰ تا ۸۰ درصد کالاهای مورد نیاز واحدهای تولیدی بدون پرداخت حقوق ورودی ترخیص خواهند شد تا پس از پرداخت حقوق ورودی، ۴۰ درصد باقی‌مانده از گمرکات ترخیص شوند. به گفته ارونقی استفاده از ساز و کارهای حقوق ورودی به‌عنوان مکانیزمی برای تحقق شعار رونق تولید در سال ۹۸ در دستور کار قرار خواهد گرفت. ارونقی با اعلام این موضوع که گمرک با حمل یکسره کالاها برای واحدهای تولیدی موافقت می‌کند تا به‌صورت یک‌روزه کالاها ترخیص شود، گفت: نمونه‌برداری از کالاهایی که نیاز به مجوزهای قانونی در گمرک دارند سرعت خواهد گرفت. وی همچنین با تاکید بر اینکه گمرک باید مجوزهای مدنظر را از مراجع ذی‌ربط دریافت کند تا بتواند کالاهای نیازمند دریافت مجوز را ترخیص کند، اظهار کرد: در این راستا طی تفاهم‌نامه‌ای که با مراجع صادرکننده مجوز به امضا خواهد رسید، قبل از تخلیه یا همزمان با تخلیه کالا، نمونه‌برداری انجام خواهد شد تا بلافاصله نسبت به ترخیص کالا از گمرکات اقدام شود.

تعیین تکلیف اظهارنامه‌های اعلام خروج نشده

اما در فاز دوم از اقدامات مذکور، بخشنامه‌ای از سوی علی‌اکبر شامانی، مدیر کل دفتر صادرات گمرک به منظور تعیین تکلیف اظهارنامه‌های صادراتی که اعلام خروج نشده‌اند، ابلاغ شده است. بررسی اظهارنامه‌های صادراتی اعلام خروج نشده، حاکی از حجم بالای این اظهارنامه‌ها در گمرکات مختلف کشور است. آمار و ارقام نشان می‌دهد که در برخی گمرکات اجرایی بیش از هزار اظهارنامه اعلام خروج نشده وجود دارد. بر این اساس در سال ۹۷ در گمرک مشهد بیش از ۱۶۰۰ اظهارنامه، در گمرک یزد بیش از ۱۰۰۰ اظهارنامه، در گمرک غرب تهران حدود ۱۰۰۰ اظهارنامه و در گمرک کرمانشاه حدود ۹۰۰ اظهارنامه اعلام وصول نشده است.

اما در این راستا و به منظور جلوگیری از صادرات صوری و البته روان‌سازی مسیر ورودی کالاها، از گمرکات اجرایی خواسته شده است که در حداقل زمان ممکن وضعیت کلیه اظهارنامه‌های اعلام وصول نشده را بررسی و نسبت به تعیین تکلیف آنها اقدام کنند. این بخشنامه که مشتمل بر سه بند مختلف است خطاب به گمرکات اجرایی تصریح کرده است: گمرکات مبدا صادراتی موظفند، بررسی‌های لازم را درخصوص اظهارنامه‌های صادراتی انجام دهند و نسبت به تعیین تکلیف نهایی اظهارنامه‌های اعلام خروج نشده از طریق «ثبت خروج در سامانه جامع گمرکی» یا «ابطال و پیگیری قضایی از طریق هماهنگی با واحدهای مربوطه» اقدام و نتیجه را اعلام کنند.

همچنین در بند دوم این دستورالعمل، مدیر کل دفتر صادرات تاکید کرده است که گمرکات مبدا صادرات باید درخصوص اظهارنامه‌های صادراتی، پس از انجام تشریفات صادرات، ظرف مدت حداکثر یک هفته، نسبت به پیگیری اعلام وصول کالاهای صادراتی، در سامانه جامع گمرکی اقدام کنند. بر اساس اعلام گمرک، باید در صورت عدم حصول نتیجه و احتمال عدم خروج کالا، در اسرع وقت نسبت به استعلام از گمرک مرزی مربوطه اقدام شود و طی رونوشتی مراتب لازم جهت پیگیری به حوزه نظارت و اداره کل استان متبوع منعکس شود. در گام بعد در صورتی که ظرف مهلت تعیین شده (یک هفته تا ۱۰ روز) نتیجه لازم حاصل نشود، باید مجددا مراتب تعیین‌شده با تصریح سوابق، پیگیری شود و رونوشتی از مکاتبه آن به دفتر صادرات و دفتر مدیریت عملکرد و بازرسی ارسال شود. مدیرکل دفتر صادرات در بند آخر بخشنامه مذکور آورده است که گمرکات مرزی پس از وصول کالاهای صادراتی در اجرای ماده ۱۱۸ آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی، ضمن ثبت اعلام وصول حامل‌های مربوطه در سامانه جامع گمرکی، لازم است پس از خروج کل محموله صادراتی از مرز، بلافاصله نسبت به ثبت اعلام و وصول نهایی پروانه در سامانه جامع امور گمرکی اقدام کنند.