رضا سلیم/ علت اهمیت بررسی صنعت لاستیک را می‌توان به این موضوع گره زد که طی سال‌های اخیر در چالش تنگاتنگ شرکت‌های این صنعت با قیمت‌گذاری دستوری، بسیاری از آنها به‌علت رشد دلاری مواد اولیه و عدم‌دریافت افزایش نرخ متناسب تا مرز ضرردهی پیش رفتند و شرایط مناسبی نداشتند. از اواخر سال گذشته وضعیت صنعت رو به بهبود بوده، حاشیه سود افزایش یافته و امیدواری به فعالان آن بازگشته است.
با توجه به اینکه تایر یکی از قطعات اساسی وسایل نقلیه محسوب می‌شود، نقش قابلتوجهی در جوامع امروزی دارد و جایگاه خود را در اقتصاد جهانی پیدا کرده است. لاستیک‌ها را می‌توان به دو دسته «طبیعی» و «سنتزی» تقسیم کرد. از لحاظ روش تولید هم می‌توان آنها را به دو مدل بایاس و رادیال تقسیم کرد. تفاوت تایرهای بایاس و رادیال در نوع ساخت و نوع جهت‌‌‌گیری نخ و سیم است. تایرهای بایاس قدیمی‌‌‌تر از تایرهای رادیال هستند. همچنین تایرهای رادیال به میزان کائوچوی طبیعی کمتری نیاز داشته و نسبت به تایرهای بایاس حاشیه سود بیشتری دارند. معایب تایر بایاس نسبت به رادیال شامل مواردی همچون سایش سریع‌‌‌تر، مصرف سوخت بیشتر، فرمان‌‌‌پذیری سخت‌‌‌تر در پیچ‌‌‌ها، ترمزگیری ضعیف‌‌‌تر و عملکرد بدتر در جاده‌‌‌های خیس است. مجموع این عوامل باعث شده است تا عمده شرکت‌هایی که در صنعت تایر فعالیت می‌کنند، در سال‌های اخیر به سمت توسعه محصولات خود برای تولید تایرهای رادیال بروند.
نرخ فروش محصولات تایر مشمول قیمت‌گذاری دستوری است و تعیین آن توسط انجمن صنفی صنعت لاستیک و با نظارت سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان انجام می‌شود. آخرین افزایش نرخ دریافتی صنعت در اسفندماه 1401 معادل 20درصد بوده است. با توجه به وابستگی شدید نرخ مواد اولیه به نرخ‌های جهانی نفت، مشتقات نفتی و نرخ دلار، محرک افزایش نرخ‌ها برای این صنعت را می‌توان تغییر نرخ این موارد دانست. ظرفیت اسمی تولید لاستیک در ایران سالانه 400هزار تن است. این رقم در سال 1400 برابر 259هزار تن بود که نسبت به سال 1399 کاهش 5درصدی داشت. در 9ماه ابتدایی 1401 هم 217هزار تن لاستیک تولید شد. به‌طور متوسط 54درصد کل تولید لاستیک در ایران مربوط به لاستیک‌های سواری، 9درصد مربوط به لاستیک وانت و 20درصد مربوط به لاستیک‌های سنگین و باری است.
چرا صنعت لاستیک مستعد رشد است؟
محصولات گروه لاستیک همواره با تقاضا مواجه‌اند. با توجه به کاهش شدید حاشیه سود گروه طی سال‌های اخیر و رسیدن این مقدار به کف تقریبی تاریخی، امید به دریافت افزایش نرخ متناسب با هزینه‌ها و جبران افت سال‌های گذشته قوت گرفته است. عرضه محصولات گروه لاستیک در بورس‌کالا مشابه صنعت سیمان می‌تواند به تجلی گروه کمک شایانی کند و به رهایی آن از نرخ‌‌‌گذاری دستوری و رقابتی شدن قیمت‌ها منجر شود. نزدیک شدن قیمت تولیدکننده به قیمت فروش از دیگر مواردی است که می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند. در صورت آزاد شدن صادرات و فروش تایر صادراتی با نرخ بالاتر و افزایش تعرفه ورود تایر خارجی، مسیری جدید در توسعه صنعت باز می‌شود.
همچنین با توجه به اینکه عمده مواد اولیه با نفت همبستگی دارند، کاهش نرخ نفت می‌تواند باعث کاهش بهای تمام‌شده و رشد سودآوری شرکت‌ها شود. اجرایی شدن طرح‌‌‌های توسعه، مشابه طرحی که در کویرتایر عملی و به رشد 11هزار تنی تولید تایر منجر شد، می‌تواند در شکوفایی بیشتر شرکت‌ها نقش مهمی ایفا کند.
نرخ‌‌‌گذاری دستوری و دیگر چالش‌‌‌ها
یکی از مشکلات صنعت، وارداتی بودن بخشی از مواد اولیه و وابستگی به دلار است و با توجه به اینکه روند بلندمدت دلار همواره صعودی بوده، روند بهای تمام‌شده هم افزایشی بوده است. در جهت جبران این موضوع باید نرخ فروش متناسب با رشد بهای تمام‌شده افزایش یابد. اما نرخ‌‌‌گذاری این صنعت متاسفانه دستوری است و در سال‌های اخیر با چالش‌های زیادی روبه‌رو بوده و حاشیه سود آنها در برخی سال‌ها افت چشمگیری داشته است، به‌طوری که سال گذشته شرکت‌ها تا مرز زیانده شدن پیش رفتند. از سوی دیگر با افزایش نرخ نامتعارف، به‌علت کاهش قدرت خرید، افراد جامعه تعویض لاستیک خودرو را به تاخیر می‌‌‌اندازند که این امر می‌تواند باعث افت میزان فروش شود. نسبت تولید تایر سنگین به کل تولید در داخل کمتر است و اگر شرکت‌ها به آن سمت بروند می‌توانند حاشیه سود بهتری داشته باشند.
همچنین تمرکز فروش با توجه به محدودیت‌های صادرات، روی بازارهای داخلی است. از سوی دیگر تحریم‌ها علاوه بر اینکه با رشد نرخ دلار باعث افت سود شرکت‌ها می‌شود، به علت وابستگی تکنولوژی، ماشین‌‌‌آلات و مواد اولیه به کشورهای خارجی می‌تواند روند تولید شرکت‌ها را با مشکل روبه‌رو کند.
مروری بر روند مواد اولیه صنعت
روند نرخ کائوچوی طبیعی نشان می‌دهد که از ابتدای سال 2020، نرخ SMR20 از 146 به 110سنت به ازای هر کیلوگرم کاهش یافت، در سال 2021 و اوایل 2022 رشد داشت و به اوج قیمتی 180سنت رسید؛ اما طی ماه‌‌‌های اخیر نرخ اصلاح و در ماه اوت در محدوده 130سنت به ازای هر کیلوگرم معامله شد.
نرخ استایرن بوتادین رابر 1502 پتروشیمی بندر امام از فروردین 1401 به صورت ماهانه از 38 تا 52میلیون تومان در واحد تن معامله شده و نرخ مردادماه آن، 44میلیون تومان در واحد تن بوده است.
نرخ دوده شکربن هم از فروردین 1401 بین 33 تا 47میلیون تومان در واحد تن معامله شده که سقف آن در ماه اخیر (مرداد) 47میلیون تومان در واحد تن بوده است.
شرایط موجود و برنامه‌‌‌های آتی شرکت‌ها
پکویر: این شرکت اولین مجموعه تایرساز دانش‌‌‌بنیان کشور است که علاوه بر تولید لاستیک، تجهیزات موردنیاز صنعت را هم تولید می‌کند. 20درصد از میزان تولید مجموع تایرهای سواری کشور در اختیار این شرکت است. همچنین 64درصد از لاستیک‌های با سایز بزرگ‌تر از 15 تولیدی کشور در اختیار کویرتایر است. طرح توسعه شرکت نهایی و ماشین‌‌‌آلات موردنیاز جهت افزایش ظرفیت تولید شرکت به 45هزار تن تهیه و نصب شده است. رشد میزان تولید و فروش در گزارش‌‌‌های شرکت به‌‌‌خصوص از اردیبهشت‌ماه ملموس است.
پسهند: این شرکت در سال ۱۴۰۱ بزرگ‌ترین تولیدکننده تسمه نقاله منجیددار و سیمی بوده است. ظرفیت تولید تسمه نقاله در شرکت سهند ۳۸۰۰تن در سال و میزان مصرف تسمه نقاله در داخل کشور حداقل ۱۵۰۰۰تن در سال است. افزایش خط تولید تسمه نقاله منجیددار و سیمی برای به حداکثر رساندن خط تولید در «پسهند» در دستور کار است که میزان تولید را از ۴هزار تن به ۱۰هزار تن افزایش می‌دهد. سعی شرکت بر این است که پروژه تسمه نقاله سیمی تا اوایل سال ۱۴۰۳ به بهره‌‌‌برداری برسد.
پکرمان: عمده درآمد گروه صنعتی بارز در زمینه فروش تایر بایاس و رادیال است. این شرکت در سال 1401 با سهم بازار 34درصدی توانست 30سایز جدید به محصولات خود اضافه کند. در این شرکت تایر هواپیما نیز تولید می‌شود و شرکت در نظر دارد با اخذ مجوزهای لازم آن را به تولید انبوه برساند. در تایر بایاس نرخ‌‌‌گذاری در اختیار شرکت است و «پکرمان» درصدد است تناژ آن را افزایش دهد.
پاسا: این شرکت در حدود ۶۸درصد از بازار تایر موتور و دوچرخه و ۴۵درصد از بازار تیوپ کشور را در اختیار دارد. با توجه به اینکه تایر موتور و دوچرخه فروش فصلی دارند، در فصول گرم شرکت فروش بهتری دارد. «پاسا» در حال حاضر ۱۷درصد از فروش محصولات خود را به شکل صادراتی انجام می‌دهد. ایران‌یاسا به دنبال افزایش ظرفیت تولید لاستیک تیوپ‌‌‌لس در فاز بعدی به 6هزار تن است. شرکت در نظر دارد در سال‌جاری ۲۰هزار تن تولید محصول داشته باشد.
پارتا: محصولات تولیدی شرکت ترکیبی از انواع تایرهای سواری، باری، اتوبوسی، تایر کشاورزی و... است. در حال حاضر گروه آرتاویل در مجموع ۵۵هزار تن تولید عملی تایر دارد و دومین گروه تولیدی بزرگ تایر در کشور پس از گروه بارز است. شرکت به دنبال توسعه محصولات جدید SUV(سایز ۱۶ تا ۲۰) براساس نیاز‌‌‌های بازار داخل است. رویکرد اصلی آرتاویل تایر به سمت تایرهای TBR است.
پیزد: 39درصد از بازار تیوپ در انحصار این شرکت است. در حال حاضر ۴۰درصد از بازار تایر موتوری، ۶۳درصد از تایر رادیال وانتی، ۴۰درصد از بازار تیوپ و ۱۳درصد از بازار تایر رادیال سواری کشور در اختیار یزد تایر است. شرکت هم‌‌‌اکنون ۸سایز مختلف لاستیک SUV و ۲۶سایز متفاوت لاستیک موتور و دوچرخه را تولید می‌کند.
پتایر: این شرکت در حدود ١٠درصد از بازار لاستیک داخلی را در اختیار دارد. لاستیک سواری ۶٨درصد، لاستیک وانتی ۶درصد و لاستیک باری و اتوبوسی ١٩درصد از سبد محصولات ایران‌تایر را تشکیل می‌دهند. «پتایر» در حال حاضر تا رینگ سایز16 تولید می‌کند و در نظر دارد لاستیک‌های سایز 17 و 18 را به محصولات خود اضافه کند.
عامل برتری هر شرکت چیست؟
کمترین نسبت P/ E(قیمت‌‌‌به‌‌‌سود) گذشته‌‌‌نگر گروه متعلق به «پکرمان» و «پسهند» است که در محدوده 8 واحد هستند. «پارتا»، «پسهند» و «پیزد» کمتر از میانه تاریخی نسبت قیمت‌‌‌به‌‌‌سود خود معامله می‌شوند. در زمینه حاشیه سود ناخالص فصل آخر، «پسهند» با 45درصد و «پکویر» و «پاسا» با 30درصد بهترین شرایط را دارند. در «پیزد»، «پکرمان» و «پاسا» به ترتیب حاشیه سود ناخالص فصل آخر نسبت به 4فصل اخیر، 61، 41 و 32درصد رشد داشته است. رشد درآمد نقطهبهنقطه تیرماه بیانگر این است که «پیزد» و «پسهند» با رشد درآمد بالای 60درصد فروش قابلتوجهی داشته‌‌‌اند. در قیاس درآمد با میانگین 12ماه اخیر نیز «پیزد» و «پسهند» با افزایش فروش به ترتیب 53 و 46درصدی گزارش خوبی ارائه داده‌‌‌اند. در مرداد که بازار سرمایه شرایط خوبی نداشت، بیشترین بازدهی از آن نمادهای «پاسا» و «پیزد» به ترتیب با 18 و 9درصد بود و بیشترین افت را «پتایر» و «پکویر» با اصلاح 16 و 11درصدی قیمت تجربه کردند.
تحول تایرسازها و ارتقای سودآوری 1402
در این بخش سود پنج‌نماد صنعت لاستیک برای سال 1402 تحلیل شده و فرضیه‌های در نظر گرفته شده به شرح زیر است: نرخ تورم 50درصد، دلار موثر 42هزار تومان، نرخ دلاری کائوچوی طبیعی معادل 137سنت در واحد کیلوگرم براساس نرخ SMR20 مالزی، نرخ کائوچوی مصنوعی معادل 45میلیون تومان در واحد تن براساس میانگین نرخ فروش سال‌جاری SBR1502 پتروشیمی بندرامام در بورس‌کالا، نرخ دوده 43میلیون تومان در واحد تن براساس میانگین نرخ فروش سال‌جاری دوده شرکت کربن ایران (برای هر نماد این مقادیر با نرخ دوره‌‌‌های گذشته اعتبارسنجی شده و متناسب با نرخ مصرف آن دوره‌‌‌ها ضریب داده شده است). دیگر مواد اولیه هم با نرخ رشد ثابت افزایش داده شده‌‌‌اند. دستمزد معادل افزایش نرخ در نظر گرفته‌‌‌شده در بودجه یا متناسب با مقدار بهار رشد داده شده است. نرخ فروش تایر در ماه‌‌‌های باقی‌‌‌مانده سال مالی براساس آخرین نرخ گزارش‌‌‌ها با فرض عدم‌دریافت افزایش نرخ جدید تا پایان سال لحاظ شده است. در «پکویر» روند رشد مقدار فروش با توجه به طرح توسعه در نظر گرفته شده است.
دنیای اقتصاد