در این زمان قیمت محصولات معدنی رکورد ۵۰ ساله خود را شکست و تولیدکنندگان جهان از این شرایط بیشترین نفع را بردند. با این حال، زمان همه چیز را تغییر می‌دهد. بازارهای معدنی هم از این قاعده مستثنا نیستند و در سال‌های گذشته کاهش قیمت سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان را مردد کرده است.
این شرایط کارشناسان و تحلیلگران بازار را درباره آینده کنجکاو کرده است. آنها می‌خواهند بدانند که تصمیم جدید سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان چه خواهد بود؟ سرمایه‌ها به کدام سمت هدایت خواهند شد و آیا قیمت‌ها دوباره احیا خواهند شد؟
پایگاه اینترنتی تحلیلی بریتانیایی «اوری اینوستور» در گزارش اخیر خود به بررسی شرایط کنونی بازار معدنی و روندهای آینده آن پرداخته است. روندی که بر تصمیم سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان تاثیر خواهد گذاشت. در یک‌سال گذشته، قیمت‌های سنگ‌آهن خام (۴۰ درصد) و زغال‌سنگ حرارتی (۲۵ درصد) کاهش یافته است. قیمت سایر محصولات معدنی هم به‌طور کلی با کاهش مواجه بوده است. برخی از تحلیلگران معتقدند که دلیل این روند کاهشی قیمت‌ها، تردید درباره رشد اقتصادی چین است.
هر چند نمی‌توان این عامل را بدون اثر دانست، اما به نظر می‌رسد که چنین دلایل سطحی‌انگارانه‌ای را نمی‌توان به طور کامل پذیرفت بلکه باید به تمام جوانب موضوع توجه کرد. براساس گزارش این وب‌سایت تحلیلی بازار سرمایه، شرایط بازار خبر از تحول می‌دهد و نه‌فقط پایان یافتن یک دوره رونق.
حرکت بازار از تقاضا برای محصولات صنعتی به سمت محصولاتی است که بیشتر مصرف‌کننده محور هستند. محصولاتی که در قلب دوره درخشان ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ میلادی بودند (مانند سنگ‌آهن و زغال‌سنگ)، اکنون جای خود را به منابع معدنی جدیدی مانند روی، آلومینیوم، پالادیوم، الماس، اورانیوم و لیتیوم می‌دهند. مهم‌ترین نکته این است که این محصولات در ۱۲ ماه گذشته افت قیمتی شدید (مشابه مواردی که در بالا به آنها اشاره شد) تجربه نکرده‌اند.
عوامل تغییر
چه عواملی منجربه این تغییر می‌شوند؟ براساس گزارش «اوری اینوستور» ۲ نیروی اصلی وجود دارند. نخست اینکه بنیان‌های عرضه و تقاضا برای این مجموعه از محصولات ثبات و قدرت بیشتری دارد. عامل دوم الگوهای درحال تغییر مصرف چین است. آنها به مواد خام و اولیه برای صنایع جدید و فناوری بالای خود نیاز دارند. همچنین اولویت اقتصادی آنها به سمت حفظ محیط‌زیست، کنترل آلودگی، کالاهای مصرفی، انرژی پاک، شهرهای هوشمند و تقاضای برخواسته از جمعیت در حال پیر شدن آن می‌رود.
تحلیل‌ها نشان می‌دهند که سنگ‌آهن به عنوان یکی از محصولات سنتی بازار در طول ۵ سال آینده دچار مازاد عرضه می‌شود و به تدریج بازار خود را از دست می‌دهد. در مقابل، به نظر می‌رسد که تولید مس شرایط دشوارتری را تجربه کند. دلیل این موضوع هم تقلای تولیدکنندگان برای جبران کاهش تولید است. کاهش تولید ناشی از کاهش عیار و اتمام ذخایر و تعطیلی معادن قدیمی است. بر این اساس، به نظر می‌رسد که حتی با وجود رشد نسبی تقاضا برای مس، بازار این محصول در ۵ سال آینده دچار کمبود عرضه شده و قیمت‌های آن افزایش پیدا خواهد کرد.
کاهش سرمایه‌گذاری
روند دیگری که در بازار محصولات معدنی جهان مشاهده می‌شود، کاهش سرمایه‌گذاری است.
هزینه‌های سرمایه‌گذاری بخش معدنی جهان تا سال ۲۰۱۲م افزایش یافت و در این سال به بیشترین سطح خود رسید (۱۳۴ میلیارد دلار) اما پس از این سال همواره هزینه‌های سرمایه‌گذاری کاهش یافته است و پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۱۶م به ۶۸ میلیارد دلار برسد. این روند کاهشی نشان‌دهنده آن است که دوره‌ای جدید و باثبات‌تر در بازار معدن جهان در حال شروع است. در این مرحله قیمت برخی از محصولات معدنی ثبات بیشتری خواهد داشت. انتظار می‌رود که چشم‌انداز با ثبات‌تر محصولات با بهبود شرایط عرضه و تقاضا منجربه محیط درآمدی سالم‌تر برای این محصولات شود. در حقیقت، مطابق با برآوردها، چارچوب جدید در بازار سبب درآمدهای بالاتر برای تولیدکنندگان خواهد شد.
فرصت پیش‌روی ایران
آیا در ایران هم این روند شناسایی شده است؟ آیا تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران آماده حرکت برای نیازهای بازار هستند؟ در هر صورت برای موفقیت و تصاحب بازار آینده صنایع معدنی چه اقدام‌هایی باید انجام شود؟
کیوان جعفری طهرانی، عضو هیات مدیره و رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: متاسفانه در ایران توجه به تغییر مسیر بازار محصولات معدنی دیر انجام شد. ایران به قدری درگیر برنامه‌های جاری خود (مانند افزایش ظرفیت فولاد) بود که از تحقیق و توسعه باز ماند. با این حال خوشبختانه نیاز به تولید و حرکت به سمت محصولات معدنی جدید از سوی دولت و فعالان بخش معدنی کشور مورد توجه قرار گرفته است و امیدوار هستیم که با رویکردهای صحیح بتوانیم در آینده نقش قابل‌توجهی در بین تولیدکنندگان محصولات معدنی جهان داشته باشیم.
جعفری طهرانی اضافه می‌کند: در چند سال آینده فرصت‌های مختلفی پیش روی خود خواهیم داشت. در این مدت هم تقاضا و هم عرضه برای فولاد به اوج خود خواهد رسید. وی بیشترین عرضه و تقاضای فولاد جهان را برای سال ۲۰۲۵م پیش‌بینی می‌کند. با این حال، از سال ۲۰۱۸م به تدریج تعادل بازار دچار تغییر خواهد شد و شاهد مازاد عرضه خواهیم بود. در این دوره علاوه بر مازاد عرضه، به دلیل رواج جایگزین‌های فولاد (مانند کامپوزیت‌ها)، قیمت این فلز هم با افت مواجه خواهد شد.
در همین زمان تقاضا برای فلزهای رنگین و همچنین خاک‌های نادر به تدریج شدت بیشتری خواهد یافت و جایگزین بخشی از فلزات پایه خواهند شد. مس همچنان بازار خود را حفظ خواهد کرد. تقاضا برای این فلز تا سال ۲۰۲۰م رشد نسبتا خوبی خواهد داشت و پس از آن هم تا سال ۲۰۳۰م تقریبا با یک روند ثابت افزایش پیدا خواهد کرد. آلومینیوم از فلزهایی خواهد بود که بیشترین میزان تغییر تقاضا را تجربه می‌کند. رونق بازار این فلز و کاربرد آن به حدی افزایش خواهد یافت که برخی دهه ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ میلادی را «دهه آلومینیوم» می‌نامند. وضعیت خاک‌های نادر هم به صورت مشابه خواهد بود و تقاضای آن با سرعت در حال افزایش است.
ایران چه باید بکند؟
به گفته رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران، کشور ما در حال حاضر جایگاهی در بین تولیدکنندگان خاک‌های نادر ندارد. تولید کنونی ایران در عناصر نادر خاکی کمتر از ۱۰۰ هزار تن است. در حالی که به عنوان مثال، استرالیا که تا چند سال پیش وضعیتی مشابه ایران داشت، ۴ میلیون تن در سال خاک نادر تولید می‌کند. چین از نخستین کشورهایی است که برای تولید این خاک‌ها برنامه‌ریزی کرد. در حال حاضر هم از ۱۲۰ میلیون تن تولید جهانی خاک‌های نادر، ۹۵ میلیون تن به این کشور تعلق دارد. ایالات متحده با ۱۵ میلیون تن در جایگاه دوم و بعد از آن هم هندوستان و استرالیا قرار دارد که کمتر از ۵ میلیون تن تولید می‌کنند. با این حال، ایمیدرو به تازگی در مناطقی از کشور ذخایر خاک‌های نادر شناسایی کرده است (به‌ویژه در نزدیکی کنگان و یزد).
وی افزود: مزیت ذخایر خاک‌های نادر ایران در مجاورت آن با معادن سنگ‌آهن است. این ویژگی باعث می‌شود که حتی در صورت اتمام ذخایر سنگ‌آهن ایران (با آنکه حجم قابل‌توجهی دارند)، سرمایه‌گذاری‌ها بتوانند به سادگی به سمت استخراج خاک‌های نادر بروند و به این صورت معادن همچنان به فعالیت خود ادامه دهند. از طرفی در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها، می‌توان منتظر ورود سرمایه‌گذاران خارجی بود که به بهره‌برداری از معادن خاک‌های نادر کمک کنند.
وی با اشاره به اینکه در زمینه فلزات رنگی هم ایران چشم‌انداز خوبی دارد، اظهار کرد: ذخایر سرب و روی کشور در سطح خوبی است. در صورت سرمایه‌گذاری در این ۲ محصول، می‌توانیم تا چند سال آینده به رتبه سوم و چهارم تولیدکنندگان جهان برسیم. در بازار مس هم هر چند عیار ذخایر کشور کمتر از یک‌درصد است، وضعیت ایران مساعد ارزیابی می‌شود. ایران می‌تواند بازار صادرات خود را هم به صورت کاتد یا کنسانتره یا شمش همچنان داشته باشد. در زمینه تولید آلومینا (خوراک صنعت آلومینیوم) هم با توجه به آنکه ایران با فقدان خاک بوکسیت کافی روبه‌رو است، از نفلین سینیت استفاده می‌کند که می‌تواند کمبودها را جبران کند. با این حال، پروژه‌های کنونی تولید آلومینا از نفلین سینیت جوابگوی نیاز داخلی نیست و برای رسیدن به خودکفایی نیاز است که پروژه‌های دیگری هم افتتاح شوند.
جعفری طهرانی ادامه داد: وضعیت تولید زغال‌سنگ هم بستگی به سیاست صنایع قدیمی‌تر ایران مانند تولید فولاد و تولید سیمان خواهد داشت. در صورتی که قرار باشد در صنایع فولاد و ذوب‌آهن از میدرکس و احیای مستقیم استفاده شود، نیاز به زغال‌سنگ چندانی نخواهیم داشت و می‌توانیم توسعه آن را متوقف کنیم. با این حال در صورتی که برنامه افزایش تولید فولاد داشته باشیم، به‌طور حتم نیاز خواهد بود که از کوره‌های بلند برای تولید فولاد استفاده کنیم و در نتیجه باید تولید زغال‌سنگ افزایش یابد. در صورتی که خواهان رسیدن ایران ۱۴۰۴ به اهداف برنامه ۵۵ میلیون تن فولاد باشیم علاوه بر آنکه می‌توانیم برای افزایش تولید زغال‌سنگ تصمیم‌گیری کنیم، وضعیت تولید سنگ‌آهن هم روشن می‌شود. طبیعی است که برای ایکه تولید فولاد تا ۱۰ سال آینده به هدف تعیین شده برسد، به تامین ۱۵۹ میلیون تن سنگ‌آهن خام هم نیاز خواهیم داشت که اولویت تامین آن از داخل خواهد بود.وی اضافه می‌کند: در غیراین صورت با توجه به آنکه هندوستان به دنبال افزایش تولید فولاد خود است و در این راه هم بر کارخانه‌های کوره بلند متمرکز شده است، نیاز به زغال‌سنگ در این کشور در سطح بالایی خواهد بود و ایران می‌تواند تامین‌کننده آن باشد. ما می‌توانیم تولید زغال‌سنگ خود را افزایش دهیم و برای صادرات این محصول به هندوستان تلاش کنیم.
روزنامه گسترش صمت