هراس از بحران در یورو

جک اوینگ نیویورک تایمز این هفته نیمه نخست سال جاری میلادی پایان مییابد و در ۶ماه اخیر در حوزه اقتصادی، مهمترین عامل موثر بر اقتصاد جهان شدت پیدا کردن تنشهای تجاری بین چین و آمریکا بوده است. در هفتههای اخیر مذاکرات تجاری چین و آمریکا متوقف بوده و تعرفهها بر صدها میلیارد دلار کالاهای صادراتی چین و آمریکا ادامه پیدا کرده است. با آنکه فردا و روز شنبه نشست گروه ۲۰ برگزار میشود و قرار است در آن، ترامپ و رئیسجمهوری چین مذاکره کنند، اما ابعاد تنشهای تجاری بین چین و آمریکا چنان گسترده بوده که میتوان گفت در نیمهدوم سال جاری میلادی نیز بر اقتصاد جهان بیشترین اثر را خواهد داشت.

در واقع تحولاتی که در روابط تجاری چین و آمریکا رخ میدهد عامل تعیینکننده شرایط اقتصاد جهان در نیمهدوم سال جاری میلادی است. برای درک بهتر تحولات ۶ ماه آینده در اقتصاد دنیا باید جنبههای مختلف تنشهای تجاری را بررسی کنیم. جنگ تجاری که ترامپ علیه چند کشور به ویژه چین آغاز کرده در حال کاستن از حجم تجارت جهانی، اعتماد سرمایهگذاران، شرکتها و مصرفکنندگان و بدتر کردن اوضاع اقتصاد دچار ضعف جهان است.

ضعفهای اخیر در اقتصادهای اروپایی و دیگر اقتصادهای جهان با اقدام ترامپ در افزایش تنشهای تجاری با چین و برخی شرکای تجاری آمریکا مصادف بوده است. اقتصاددانها هشدار میدهند که شدت پیدا کردن این تنشها از جمله اعمال تعرفه بر بقیه کالاهای صادراتی چین میتواند اقتصاد جهان را به رکود بکشاند. نکته مهم دیگر در این شرایط آن است که درهمتنیدگی تجارت جهانی سبب شده ضعف اقتصاد چین به اقتصاد آلمان، استرالیا و دیگر اقتصادهای جهان لطمه وارد کند، زیرا زنجیره عرضه با هزینه بالاتری مواجه شده و از میزان صادرات و مصرف کاسته شده است.

هراس درباره آینده بسیار عمیق است. رئیس بانک مرکزی اروپا در سخنان اخیر خود از تصمیم این نهاد برای اجرای سیاستهای حمایتی جدید سخن گفت. یکی از روندهایی که در نیمهدوم سال جاری میلادی مشاهده خواهد شد، اجرای برنامههای حمایتی پولی از سوی بانکهای مرکزی بزرگ است. سیاستهای تجاری ترامپ بهطور ویژه بر اقتصاد آلمان اثر منفی گذاشته است. در ماه آوریل تولید کارخانهای این کشور کاهش یافت و رشد اقتصادی منفی شده است. آلمان بزرگترین اقتصاد اروپا است و بدون تردید ضعف در اقتصاد این کشور بر دیگر اقتصادهای اروپا اثر منفی داشته و خواهد داشت.

در واقع ابهامها و هراس به کاهش مصرف و سرمایهگذاری منجر شده است. آقای دراگی، رئیس بانک مرکزی اروپا در سخنان خود به ریشه ضعف اقتصاد جهان اشاره کرده است. او گفت: «طی ماههای اخیر ریسکها شدت یافته و فعالان اقتصادی از جمله تولیدکنندگان، سرمایهگذاران و مصرفکنندگان با تهدید رشد حمایتگرایی، ضعف در اقتصادهای نوظهور و رشد بدهیها مواجه بودهاند و این شرایط در ماههای آینده ادامه پیدا خواهد کرد.

ادامه پیدا کردن ریسکها و احتمال شدت یافتن آنها از صادرات و تولید کارخانهای کاسته است.» در ماههای آینده بدون تردید بانکهای مرکزی بزرگ سیاستهای حمایتی جدید اتخاذ خواهند کرد تا بر ضعفهای موجود غلبه کنند. اما جنگ ارزی یک خطر بزرگ است. به این معنا که ممکن است یک بانک مرکزی در واکنش به تدابیر حمایتی دیگر بانکها تدابیر حمایتی پولی بیشتری اتخاذ کند تا از ارزش ارز ملی بکاهد. هفته قبل پس از آنکه رئیس بانک مرکزی اروپا اعلام کرد سیاستهای حمایتی جدید اجرا خواهد کرد،

ارزش یورو تحت تاثیر این سخنان کاهش یافت ترامپ در یک توییت به شدت از او انتقاد کرد و هدف اقدام بانک مرکزی اروپا را کاستن از ارزش یورو و ایجاد مزیت رقابتی برای کالاهای اروپایی دانست. ترامپ گفت: «این یک اقدام غیرمنصفانه تجاری است. مدتهاست اروپاییها، چین و دیگر کشورها علیه دلار این سیاستها را دنبال کردهاند.» کارشناسان معتقدند در نیمهدوم سال جاری میلادی ضعف در اقتصاد جهان به اقدام حمایتی بانکهای مرکزی منجر میشود و احتمال شروع جنگ ارزی وجود دارد.

اقدامات ترامپ علیه شرکای تجاری آمریکا در حالی انجام میشود که برخی اقتصادهای در حال توسعه و توسعهیافته از پیش، رویکردهایی متفاوت با دو دهه اخیر اتخاذ کردهاند. طی دو دهه گذشته جهانیسازی مبنای اصلی سیاستگذاریها بوده اما اخیرا تغییراتی در این حوزه مشاهده شده است.

سال گذشته سرمایهگذاری مستقیم خارجی با ۱۳ درصد کاهش به پایینترین میزان از بحران مالی و رکود اقتصادی یک دهه قبل رسید. سال قبل برای سومین سال پیدرپی سرمایهگذاری مستقیم خارجی کاهش یافت و بدون تردید امسال نیز روند کاهش ادامه پیدا خواهد کرد. یک عامل اصلی این امر تصویب قانون کاهش مالیاتها در آمریکاست که از ابتدای سال گذشته میلادی اجرا شده و شرکتهای بینالمللی را تشویق کرده سرمایه خود را به آمریکا بازگردانند. همچنین در چند فصل اخیر تنشهای تجاری یک ریسک بزرگ بوده که از رشد سرمایهگذاری خارجی جلوگیری کرده است.

ترامپ بارها از ابزار تعرفه برای مجازات شرکای تجاری آمریکا به ویژه چین، اروپا، کانادا و مکزیک استفاده کرده است. به باور ترامپ این کشورها بازار آمریکا را با کالاهای ارزان خود اشباع کردهاند و به روشهای مختلف از صادرات کالاهای آمریکایی جلوگیری میکنند. او همچنان معتقد است تعرفهها به رونق اقتصاد و تقویت بازار کار آمریکا کمک میکند، بنابراین انتظار میرود در نیمهدوم سال جاری میلادی، سیاستهای تجاری او به همین شکل ادامه پیدا کند.

وزیر دارایی آمریکا ماه جاری میلادی گفت: «ضعفهایی که در گوشه و کنار جهان مشاهده میشود هیچ ربطی به سیاستهای تجاری دولت آمریکا ندارد. از قبل از آغاز اعمال تعرفه از سوی آمریکا بر کالاهای صادراتی دیگر کشورها روند کاهش نرخ رشد اقتصاد جهان آغاز شده بود» اما نکته جالب توجه این است که ترامپ بارها ضعف در برخی شاخصهای اقتصادی چین را نشانی از اثرگذاری جنگ تجاری دانسته است.

واقعیت این است که چین بزرگترین شریک تجاری اغلب کشورهای جهان است و ضعف اقتصاد آن بر دیگر کشورها اثرات منفی میگذارد. مدتی است شرکتهای چندملیتی در حال ایجاد تغییر در زنجیره عرضه و به تعویق انداختن سرمایهگذاریهای خود در واکنش به تعرفههای آمریکا علیه کالاهای صادراتی چین هستند. اما بسیاری از شرکتهای آمریکایی که مجبور شدهاند منابع دیگر را جایگزین چین کنند، میگویند هزینههایشان بالا رفته و رشد هزینهها بیشتر از سود حاصل از کاهش مالیات بوده است.

به این ترتیب سیاستهای تعرفهای ترامپ تا کنون اثرات مخربی بر اقتصاد آمریکا داشته و انتظار میرود برای مدتی نسبتا طولانی این اثرات ادامه یابد، حتی اگر تنشها شدت پیدا نکند. چندی پیش ترامپ تهدید کرد اگر دولت مکزیک اقدامی برای کاستن از مهاجرت مکزیکیها به آمریکا انجام ندهد، بر کالاهای صادراتی این کشور تعرفه اعمال میکند. با آنکه مذاکرات دو طرف سبب شد تعرفهای اعمال نشود، اما شرکتهای بینالمللی و رهبران کشورهای شریک تجاری آمریکا نگران انجام اقدامات مشابه از سوی ترامپ در آینده هستند و این هراس از فعالیتهای اقتصادی کاسته است.

در آستانه شروع نیمهدوم سال جاری میلادی، بازیگران اقتصادی از جمله شرکتها، سرمایهگذاران و مصرفکنندگان از یکسو امیدوار هستند اقدامات مثبت و حمایتی بانکهای مرکزی سبب شود رکود در اقتصاد جهان رخ ندهد و از سوی دیگر هیچ تضمینی درباره تاثیر این سیاستها وجود ندارد؛ به ویژه اگر ترامپ در مسیر اعمال تعرفه بر کالاهای صادراتی به آمریکا به حرکت خود ادامه دهد بروز رکود در برخی اقتصادها اجتنابناپذیر خواهد بود.