انقلاب بازیافت در صنعت پتروشیمی

چین بهعنوان بزرگترین مصرفکننده مواد اولیه دنیا امروزه قوانین سختگیرانهای را در حوزه تولید فولاد و محصولات پتروشیمی وضع کرده و این تصمیمات باعث تعطیلی یا کاهش ظرفیت تولید و تلاش برای افزایش راندمان (بازده) برخی بنگاههای تولیدی که برای محیطزیستمضر هستند شده است. اجبار به استفاده از مواد اولیه کمتر آلاینده مثل سنگآهنهای باکیفیت، کاهش مصرف زغالسنگ، حرکت به سمت استفاده از انرژی گاز به جای سایر انواع سوختها، استفاده از سوختهای زیستی و همچنین استفاده از مواد اولیه بازیافتی در صنعت پتروشیمی بهعنوان یکی از انقلابهای مهم تولید در این صنعت، از مواردی است که در سالهای اخیر به شدت مورد تاکید قرار گرفته است تاجایی که پیشبینی میشود بخش زیست فناوری تا سال ۲۰۲۴ بیش از ۷۷۵ میلیارد دلار رشد ارزش داشته باشد.

کاهش هزینه و حفاظت از محیطزیست

در این گزارش به بررسی آخرین دستاوردهایی میپردازیم که برخی تولیدکنندگان مطرح دنیا در صنعت پتروشیمی تلاش میکنند با استفاده از آنها میزان آلایندگی را در این صنعت کاهش داده و از منافع این روشها مانند کاهش هزینههای تولید استفاده کنند. این موضوع علاوه بر نتایج مثبت زیستمحیطی از منظر اقتصادی نیز برای شرکتها دارای منافع زیادی است. بهعنوان مثال بررسیها نشان میدهند آمریکا در حوزه تولید بطری به اندازه کافی به ماده اولیه تولید این محصول یعنی پلیاتیلن ترفتالات گرید بطری دسترسی ندارد و شرکتهای آمریکایی قادر نیستند تعهدات خود را در این زمینه پاسخ دهند. این درحالی است که واردات این مواد اولیه نیز دارای هزینه بالایی برای این بنگاهها است. برای این منظور شرکتها با استفاده از فناوری استفاده از بطریهای بازیافتی تلاش میکنند تا ضمن کاهش هزینههای تولید به محیطزیست نیز کمک شایانی کنند. یکی از مدیران انجمن ملی صنایع پتروشیمی آمریکا میگوید با این حال میزان بازیافت در سالهای اخیر کاهش یافته است. اکنون میزان بازیافت محصولات پلاستیکی بطری حدود ۳۰ درصد برآورد میشود که بخش زیادی از آن نیز در تولید مجدد و بازیافت استفاده نمیشود اما صاحبان برندهای معتبر آمریکایی در تلاش هستند تا در صنایعی مانند بستهبندی، ظروف یک بار مصرف، بطریهای پلاستیکی و... از مواد اولیه بازیافتی استفاده کنند و به این ترتیب به کمک محیطزیست بشتابند. اکنون یک بررسی نشان میدهد سهم استفاده از روشهای بازیافت در صنایعی مانند الیاف فرش، پارچه و... به حدود ۵۰ درصد رسیده اما این سهم برای صنایع بستهبندی پایین است که این امر به معنای ظرفیتهای بالای موجود استفاده از روش بازیافت تلقی میشود.

بررسیها نشان میدهند با توجه به پایین بودن توان تولید مواد اولیه بستهبندی باید روش بازیافت بیش از گذشته به خدمت این صنایع درآید وگرنه با توجه به سختگیریهای تجاری ترامپ در دو سال گذشته هزینههای تولید در این صنعت به شدت رشد خواهد کرد. موضوع حفاظت از محیطزیست به حدی برای جامعه جهانی اهمیت پیدا کرده که کشورهایی که همهساله در اجلاس داووس شرکت میکنند تعهداتی را در زمینه بهبود روشهای تولید میپذیرند اما بررسیها نشان میدهد سرعت اصلاح در این زمینه بسیار کند است. گزارشها نشان میدهند استفاده از مواد اولیه بازیافتی در دنیا و ایجاد انقلابی در این زمینه میتواند لااقل ۲۰ درصد از تعهدات جهانی را جامه عمل بپوشاند اما آنطور که مدیر انجمن ملی صنایع پتروشیمی آمریکا میگوید هنوز مردم دنیا به این سطح از باور نرسیدهاند که با استفاده از فرآیندهای بازیافت چه کمکی میتوانند به محیطزیست بکنند. به گفته وی اروپا در سالهای اخیر شرایط به مراتب بهتری را در این حوزه تجربه کرده و در رقابت با ایالات متحده موفقتر بوده است. کارشناسان معتقدند برای تحقق وعدههایی که آمریکا برای استفاده از بازیافت بهعنوان الگویی در تولید محصولات پتروشیمی در این سالها داده، نرخ بازیافت مواد اولیه پلاستیک باید لااقل به ۵۰ درصد برسد و انتظار میرود این اتفاق در ۵ سال آینده محقق شود و درنتیجه شاهد یک انقلاب در صنعت پتروشیمی این کشور باشیم.

اروپا پیشرو در صنعت بازیافت

در اروپا نیز نمونههای موفقی را در این زمینه شاهد هستیم که نشان میدهد موفقیتهای بهدست آمده در قاره سبز بیش از آمریکا بوده است. اخیرا یک شرکت آلمانی تولیدکننده محصولات پلاستیکی اعلام کرده که نرخ استفاده از مواد اولیه بازیافتی که از ضایعات پلاستیکی بهدست آمده و در پروسه تولید در این کارخانه استفاده شده به ۶۸ درصد رسیده و این یکی از بالاترین نرخها است. اکنون داوکمیکال با یک گروه شیمیایی هلندی برای تهیه مواد اولیه که از زبالههای پلاستیکی بازیافتی ساخته میشود به توافق رسیده تا از این مواد برای تولید پلیمرهای جدید در مراکز تولیدی داوکمیکال در ترنوزن هلند استفاده شود. به عقیده کارشناسان این توافقنامه یک گام مهم و رو به جلو برای افزایش بازیافت مواد اولیه است که الگوی تولید در سایر شرکتهای تولیدکننده محصولات پلاستیکی را در آینده تغییر میدهد؛ فرآیند شکستن پلاستیکهای زباله به شکل اصلی آنها برای تولید پلیمرهای جدید.

پلیمرهای تولید شده از این روش با محصولاتی که از خوراکهای سنتی تولید میشوند کاملا یکسان هستند و به همین ترتیب میتوانند در همان مصارف از جمله بستهبندی موادغذایی از آنها استفاده کرد. این توافقنامه نمونهای از استراتژی داوکمیکال است که میتواند با تمرکز روی راندمان منابع و ادغام محتوای بازیافتی و خوراکهای تجدیدپذیر در فرآیندهای تولید خود، به نمونه یک بنگاه اقتصادی و مدافع محیطزیست در اروپا و جهان تبدیل شود. یکی از مدیران شرکت داوکمیکال در این باره با مفید خواندن روشهای نوین تولید محصولات پتروشیمی گفته باید تلاش کرد از این الگوها در همه جای دنیا استفاده کرد و آن را به شیوهای فراگیر تبدیل کرد. به گفته او تلاش کردهایم با تولیدکنندگانی در آمریکایجنوبی مشارکت کنیم تا با پلاستیکهای بازیافتی بتوانیم از ساخت مدارس حمایت کنیم یا در آسیای جنوب شرقی یا مکزیک تلاش میکنیم در توسعه زیرساختهایی مثل ساخت آسفالت جادهها و حملونقل از مواد اولیه بازیافتی بهجای مواد سنتی استفاده کنیم.

واردات ضایعات چالش جدی در مسیر

البته این موارد را باید یک نگاه به انقلاب بازیافت به شمار آورد و یک جنبه دیگر هم وجود دارد. چین و بسیاری از کشورهای شرق آسیا مدتها بهعنوان کشورهایی محسوب میشدند که با واردات ضایعات و استفاده مجدد از آنها یک بازار جذاب را برای این گروههای کالایی ایجاد کرده بودند. اما هماکنون چین به شدت در برابر واردات ضایعات مقاومت میکند و توسعه واردات و بازیافت محصولات مختلف همچون محصولات پتروشیمی را نهتنها نمیپذیرند بلکه در برابر آن موضعگیری جدی کردهاند. این روند در حالی مهمتر ارزیابی میشود که کشوری همچون استرالیا هم در برابر صادرات ضایعات موضعگیری کرده است. این دو سیگنال به این معنی است که به مرور زمان؛ دولتها تلاش خواهند کرد که بازیافت حداکثری را درون کشورهای خود انجام داده و یک بستر امن را برای مصرف مجدد ضایعات ایجاد کنند. هماکنون در استرالیا و مثلا در نزدیکی ملبورن زمینهای گستردهای تنها به انبار ضایعات اختصاص یافته که خود به معنی مخاطرات زیستمحیطی خاص خود است. این واقعیتها میطلبد که تصمیماتی جدی برای بازیافت مجدد محصولات مختلف صورت پذیرد که در کنار آن کاهش نیاز به واردات این محصولات هم برجستهتر خواهد شد. این وضعیت کلی نشان میدهد که کشورها هم حفاظت از محیطزیست را در دستور کار خود قرار داده و هم تلاش دارند در برابر واردات گسترده این محصولات مقاومت کنند. این وضعیت به مرور زمان هم تجارت ضایعات در جهان را دستخوش تغییر کرده و جذابیت حملونقل و تجارت آن را محدود خواهد کرد و هم کشورها را در برابر تکانههای قیمتی یا نوسان تقاضای مواد اولیه امنتر خواهد کرد. البته این سیگنالها دادههای جذابی برای خود صنعت پتروشیمی نیستند زیرا سرعتگیر جدیدی در برابر رشد فزاینده تقاضای محصولات پتروشیمی هم به شمار میرود.

همانگونه که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد حفاظت از محیطزیست و بازیافت، یک مسوولیت اجتماعی برای دولتهاست. به گزارش نیویورکتایمز؛ چندی پیش نخستوزیر استرالیا ضمن اعمال محدودیتهای جدی بر صادرات ضایعات در یک کنفرانس مطبوعاتی عنوان کرد: این زباله ماست و این مسوولیت ماست. در استرالیا تلاش برای بازیافت جدی است و این جدیت را میتوان در تصمیمات و تلاشها به وضوح مشاهده کرد. البته تلاش برای کاهش مصرف داخلی کالاها یکی از اهداف این برنامههاست که در کنار سختگیریها برای بازیافت خودنمایی میکند.

ساخت آسفالت از ضایعات یکی از رویکردهای جالب استرالیا برای بازیافت است که هماکنون اولین جاده در جهان که از ضایعات ساخته شده است به شانزدهمین مایل رسیده که هر مایل آن به معنی استفاده از ۲۰۰ هزار کیسه پلاستیکی، ۶۳ هزار بطری شیشهای و ۴ هزار و ۵۰۰ کارتریج پرینتر است که در نهایت آسفالت این جاده را به کمک قیر و ضایعات ایجاد کرده است. البته این یک نمونه از برنامه کلی برای سادهترین کاربرد ضایعات به شمار میرود و نمونهای است برای احداث صدها کیلومتر جاده در استرالیا، آمریکا و انگلستان که بخشی از آنها یا احداث شده یا در حال احداث است. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که کارخانههای بازیافت پلاستیک، کاغذ و شیشه هم بزرگ هستند و هم فرآیند تولید پرهزینهای دارند که یک یا چند کالای محدود تولید میکنند. هماکنون تحقیقات احداث کارخانههای کوچک برای فرآوری ضایعات آغاز شده و شاید سادهترین توجیه اقتصادی این واحدها همین یک جمله باشد: ضایعات و زباله در دسترس بیش از حد است.