ریشه‌های پارادوکس مرغ و جوجه/ چرا کار به جوجه‌کشی رسید؟

روز گذشته انتشار فیلمی در شبکههای مجازی مبنی بر جوجهکشی از سوی تولیدکنندگان بازتاب گستردهای در بین مردم داشت و ذهن آنها را برانگیخت. چرا که تولید یک واژه مقدس در اسلام است و جایگزینی آن با نابودی در جامعه اسلامی پسندیده نیست و مذموم شمرده شده است. بسیاری این عمل را خلاف شرع مقدس اسلام و حرام دانستند. برخی هم آن را مغایر با قانون عنوان کردند. اگر ما در جامعه اسلامی زندگی میکنیم که اقتصاد آن هر نوع اقدام لیبرالیستی را منع میکند حتی اگر جوجهکشی با هدف مالی و اقتصادی هم صورت بگیرد در اقتصاد اسلامی جایی ندارد، اما ماجرای جوجهکشی چرا و چگونه آغاز شد؟

افزایش تولید مرغ با مصوبه ستاد تنظیم بازار و زیان گسترده مرغداران

در ماههای گذشته تولیدکنندگان همواره گلایه داشتند که قیمت در بازار پایین است و آنها محصول خود را پایینتر از قیمت تمام شده میفروشند.

حبیب اسداللهنژاد نایب رئیس کانون انجمن صنفی مرغ گوشتی در 18 فروردین گفت: «در یک ماه گذشته 325 هزار تن مرغ با 4 هزار تومان ضرر در هر کیلو در بازار عرضه شده است که این به معنی تحمل 1200 میلیارد تومان ضرر به مرغداران است و تداوم این امر باعث شکسته شدن کمر آنها میشود.»

در این شرایط ستاد تنظیم بازار مصوب کرد که برای تأمین نیاز شب عید و ماه مبارک رمضان و اعیاد شعبانیه میزان جوجهریزی در مرغداریها افزایش یابد. یعنی میزان جوجهریزی به 115 میلیون قطعه برسد. این مسأله باعث شد که تولید مرغ رشد بیشتری یابد به طوری که حسن عباسیمعروفان مدیرعامل شرکت پشتیبانی امور دام گفت: این میزان جوجهریزی میزان نیاز به خوراک دام را 2 میلیون تن افزایش داد.

کرونا تقاضا را کاهش داد؛ مرغ تولید شده ولی کسی نمیخرد

در کنار افزایش تولید مرغ، میزان تقاضا برای مرغ هم با شیوع ویروس کرونا کاهش یافت به طوری که بررسیها از کاهش 30 درصدی تقاضا در بازار حکایت دارد.

بخشی از این کاهش تقاضا به دلیل نگرانی مردم از شیوع این ویروس بود. به طوری که در توصیههای بهداشتی سازمان دامپزشکی هم اعلام شد که هرگونه بستهبندی مرغ در فروشگاهها پرهیز شود و در بستهبندیهای مرغ دقت بیشتری مبذول شود همه اینها دست به دست داد تا میزان تقاضا در این محصول هم کمتر شود.

بنابر این دو اتفاق مهم به صورت همزمان درباره یک محصول اقتصادی رخ داد. یعنی هم تولید افزایش یافت و هم تقاضا افت کرد.

اما در این شرایط باید مسؤولان پیشبینیهای لازم را انجام میدادند. نخست اینکه با توجه به شرایط پیش آمده شیوع ویروس کرونا برنامهریزی دقیقی در مورد میزان جوجهریزی انجام میدادند. اما این کار حداقل از دو ماه قبل باید انجام میشد چرا که اگر امروز جوجهریزی انجام شود دو ماه دیگر به مرغ تبدیل میشود و مسوولان این زمان را از دست دادند.

اقدام دوم انجام صادرات مرغ بود که در فروردین ماه به تصویب رسید اما ستاد تنظیم بازار از ترس افزایش قیمت مرغ در داخل با آن مخالفت کرد.

اصرار دولت به لغو قانون انتزاع و مخالفت ستاد تنظیم بازار با صادرات مرغ

مخالفت ستاد تنظیم بازار با صادرات مرغ شاید ریشه در کانون انتزاع دارد که اخیراً از وزارت جهاد کشاورزی به وزارت صمت انتقال یافته است. قانون انتزاع یا تجمیع وظایف بازرگانی کشاورزی باعث میشد که وزارت جهاد وظایف بازرگانی و تولید را بر عهده بگیرد. اما طبیعی است زمانی که یک وزارتخانه مسؤول بازار و تأمین میشود دیگر کاری به تولید ندارد.

بنابر این به نظر میرسد وزارت صمت با حساسیت بیشتری به تأمین بازار پرداخته و تولید را فراموش کرده تا مبادا در معرض انتقاد از سوی مردم قرار بگیرد و نتیجه این شده که شیرازه تولید را از دست داده است.

قیمت نهادههای تولید افزایش یافت

ضلع سومی که در این تولید وجود داشت افزایش بیاندازه قیمت نهادهها بود به طوری که قیمت تمام شده را برای تولیدکنندگان به شدت افزایش میداد.

به گفته محمدرضا صدیقپور رئیس انجمن صنفی تولیدکنندگان جوجه یک روزه قیمت خوراک در بازار افزایش چند برابری داشت. به طوری که ذرت از 1350 تومان به 2500 تومان و سویا از 2400 تومان به 4 هزار تومان افزایش یافته است.

صدیقپور گفت: «افزایش خوراک طیور فشار زیادی به تولیدکنندگان مرغ گوشتی و نیز جوجههای یک روزه وارد میکند و پیدا کردن این نهادهها در بازار هم کار راحتی نیست.»

تولیدکنندگان جوجه 330 میلیارد تومان ضرر کردند

به گفته دبیر انجمن جوجه یک روزه در چند ماه گذشته تولیدکنندگان جوجه 2 هزار تومان زیر قیمت میفروشند و همین باعث شده 330 میلیارد تومان به این بخش خسارت وارد شود.

تولید مرغ به صورت زنجیره است یعنی از تولید جوجه یک روزه گرفته تا نهادهها قیمت بازار و صادرات همه مثل یک زنجیره هستند و هر کدام از این حلقههای زنجیره با مشکل مواجه شود در تولید محصول نهایی مشکل ایجاد خواهد شد. زنجیره تولید در دنیا یک اصل مهم و پذیرفته شده است و در همه دنیا تلاش میشود که تولید را در قالب زنجیره ببینند بنابر این اگر چه در کشور ما سالانه 2 میلیون و 500 هزار تن مرغ تولید میشود اما وجود زنجیره معیوب در برخی از بخشها به این تولید آسیب وارد میکند.

شبهانحصارات کار را به جوجه کشی رساند

روحالله ایزدخواه منتخب مردم تهران در مجلس یازدهم معتقد است که با وجود تکثر تولید در مرغداری کشور اما وجود شبه انحصار و مافیا در زنجیرههای تولید این بخش را فلج کرده است.

وی حتی معتقد است آنچه که تولیدکنندگان تحت عنوان عدم تخصیص ارز به تأمین خوراک طیور مطرح کردهاند واقعیت ندارد و مشکل اصلی صنعت مرغداری کشور معیوب بودن زنجیرههای تولید است.

ایزدخواه گفت: مافیا در تأمین خوراک طیور وجود دارد و 80 درصد تأمین خوراک توسط برخی افراد انجام میشود که این قیمت تمام شده تولید را افزایش میدهد.

این منتخب مردم همچنین انحصار در کشتارگاهها را بسیار مهم میداند و معتقد است در برخی موارد تا 300 مرغدار را انحصاری زیر سلطه خود قرار دادهاند و همه اینها باعث میشود که پول اصلی این صنعت به دست مافیا و دلالها برود و اگر زمانی صنعت به مشکل بربخورد فقط تولیدکننده ضرر میکند.

جوجهکشی سابقه طولانی در ایران دارد

اما در این میان صحبتهای مرتضی رضایی معاون امور دام وزارت جهاد کشاورزی شنیدنی است.

وی با بیان اینکه تولید جوجههای مازاد موجب انتشار آلودگی میشود گفت: معدوم سازی این جوجهها یک روال طبیعی در صنعت مرغداری در تمام دنیاست.

این صحبتها نشان میدهد که معدومسازی جوجهها پیش از این در کشور ما انجام میشد اما اکنون سر از رسانهها درآورده است.

در این میان حجتالاسلام مهدوی کارشناس مذهبی معتقد است که کشتن یک جاندار بدون هیچ دلیلی حرام است. جان حیوانات محترم است و باید از آن حفاظت شود. گرفتن جان حیوانات بدون اینکه دلیل خاصی داشته باشد مثلاً وجود آن باعث شیوع بیماری شود حرام است و در مسأله جوجهکشی هم ظاهرا فقط منافع مالی و اقتصادی مطرح بوده است.

نگهداری جوجهها در خارج از مرغداری امکانپذیر است؟

روز گذشته دبیر انجمن جوجههای یک روزه گفت: امکان نگهداری جوجهها در خارج از مرغداری بیش از دو روز امکانپذیر نیست و به همین دلیل نمیتوان آنها را به افرادی در روستاها داد که پرورش دهند.

اما سیدهادی احمدی دامپزشک با موضعگیری در برابر اینگونه صحبتها گفته است اتفاقا زمانی که این جوجهها از فضای متراکم مرغداری بیرون میآیند شرایط مطلوبی برای نگهداری فراهم میشود و تنها لازم است که دمای محیط را برای آنها مناسب کرد.

قرار نبود جوجهها معدوم شوند

در این میان وزارت جهاد کشاورزی هم با خطا دانستن اینگونه کشتار اعلام کرده که اصلا قرار نبود جوجههای زنده معدوم شوند . مرتضی رضایی معاون امور دام وزارت جهاد کشاورزی گفته است که قرار بود میزان تولید با کم کردن سقف جوجهکشی یعنی تخممرغهایی که وارد فرآیند جوجهکشی میشود کاهش یابد و کشتن جوجهها غیراخلاقی و غیر قانونی است. وزارت جهاد کشاورزی هم نامهای به دادستانی نوشته تا با متخلفان برخورد شود.

به هر حال آنچه در ماجرای جوجهکشی اتفاق افتاده یک اشکال مدیریتی است که دامن تولیدکنندگان را گرفته است. تولید در بازار افزایش مییابد و به جای آنکه تولیدکنندگان از آن منتفع بشوند ضرر آن را به جان میخرند. در این میان ستاد تنظیم بازار بدون در نظر گرفتن عواقب آن دستور جوجهریزی بیشتر را میکند به امید آن که در اعیاد و ماه رمضان با مشکل مواجه نشود اما طبیعی است که این اقدام کاملاً نسنجیده بوده است چرا که بررسیهای کارشناسی از میزان عرضه و تقاضا نشان میداد نیاز به این همه جوجهریزی جدید نیست.

در پرده بعدی بازار و تولیدکننده رها میشود بدون اینکه تدبیری برای آن اندیشیده شود و کورسوی امید به تدبیر صادرات هم توسط ستاد تنظیم بازار لغو میشود. حداقل کار این بود که ضرر تولیدکنندگان را پرداخت کنند و اجازه ندهند که بیشتر از این آنها متضرر شوند چرا که در زنجیره تولید اگر یکی از حلقهها آسیب دید حلقههای بعدی هم آسیب میبیند. یعنی اگر امروز تولیدکننده جوجههای خود را میکشد دو ماه دیگر کمبود مرغ در بازار کاملاً نمایان خواهد شد و در نهایت پس از اینکه یک تولیدکننده کار خلافی را میکند همه کاسهها را بر سر او میشکنند. اما جدای از اینکه این کار خلاف نباید انجام میشد سرمنشأ و ریشه این اشکال را در سوء مدیریتهایی باید جستوجو کرد که از ماهها پیش خود تولیدکنندگان بارها به آن هشدار داده بودند.