بررسی۳ مشکل اصلی تولید پروپیلن‌ها در کشور

مشکل تامین خوراک مورد نیاز برای واحدهای تولید پلیپروپیلنها مهمترین معضل این صنعت است که نیاز به اصلاح جدی فرآیندهای موجود دارد. این در حالی است که رشد مصرف پلیپروپیلنها بهعنوان یکی از مواد اولیه پرکاربرد در صنایع تکمیلی بهصورت روزافزونی در حال خودنمایی است و این روند کلی به افزایش تقاضای آن در ایران و جهان منجر میشود آنهم در شرایطی که رشد تقاضای کشورمان بیشتر از کشورهای مشابه است.

ظروف یکبارمصرف و ملزومات بستهبندی در کنار صنایع گسترده نساجی از جمله بازارهای مصرف اصلی این کالاست آنهم در شرایطی که شیوع ویروس کرونا تقاضای بیشتری را برای این گروه کالایی برای تولید ماسک و اقلام مشابه بهداشتی و درمانی رقم زده است. این موارد در نهایت ضرورت رشد تولید پلیپروپیلنها را در کشور به همراه داشته و البته تقویت بازارهای صادراتی برای محصولات نهایی هم به افزایش تقاضای این مواد اولیه افزوده است. با توجه به این موارد نیاز به تامین مستمر و فزاینده پروپیلن باید بهعنوان یکی از رویکردهای استراتژیک در صنعت پتروشیمی مورد توجه قرار گیرد که با طرحهایی که ممکن است تا آغاز به کار آنها ۷ تا ۱۰ سال زمان نیاز داشته باشد در تضاد است بنابراین باید با نگاهی تخصصی به این بحث نگریسته شود آنهم در شرایطی که تقاضای فزاینده سالهای آینده نیز باید مورد توجه باشد. «رضا محتشمیپور»، کارشناس بازار و صنعت محصولات پتروشیمی توجه به مصرف خوراک در دسترس و بعضا ارزانتر سبک همچون گاز طبیعی، نیاز به اصلاح سیاستگذاری بر قیمت خوراک و تفکیک بخش حاکمیتی صنعت پتروشیمی از پالایش؛ سه معضل اصلی تامین پروپیلن بهعنوان اصلیترین ماده اولیه تولید پلیپروپیلنهاست که باید مورد توجه قرار گیرد.

رضا محتشمیپور، قائممقام بورسکالا و کارشناس بازار و صنعت محصولات پتروشیمی در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» به معضل کمبود عرضه پلیپروپیلن در کشور پرداخت و گفت: در موضوع پلیپروپیلن مشکل اصلی تامین این محصول در کشور مربوط به ضعف عرضه خوراک است؛ زیرا در حال حاضر ظرفیت فعلی کشور برای تولید پلیپروپیلن نزدیک به یک میلیون و ۳۰۰ هزارتن برآورد میشود؛ درحالیکه تولید آن حدود ۹۰۰ هزار تن است. پیشبینی میشود بیش از ۳۰۰ هزار تن ظرفیت خالی برای تولید این ماده در کشور وجود داشته باشد. با توجه به آمار و ارقامی که در میزان عرضه و تقاضای محصول پروپیلن در تابلوی بورس کالا به ثبت رسیده است، انتظار میرود نزدیک به همین مقدار یعنی کمتر از ۳۰۰ هزار تن نیاز به افزایش عرضه پلیپروپیلن در زنجیره تولیدی این محصول داشته باشیم. البته چنانچه این اتفاق رخ دهد بلافاصله با رشد تقاضا همراه خواهیم بود؛ زیرا تجربه نشان داده است هر زمان که میزان عرضهها به شکلی پایدار و بدون تنش انجام شود، تقاضا برای این محصول افزایش مییابد.

وی درخصوص مشکل تامین خوراک برای پلیپروپیلنها بیان کرد: چند مساله در بروز این مشکل دخیل هستند که مهمترین آن سیاست قیمتگذاری (اشتباه) خوراک است که باعث شده صنعت پتروشیمی ایران به سمت خوراکهای سبکتر نظیر گاز متان پیش برود که در این حالت جذابیت تولید محصولاتی مثل پروپیلن کاهش مییابد. به دلیل نوع قیمتگذاری و عدم صرفه اقتصادی، شرکتهای پتروشیمی به دنبال خوراکهای سبکتر مثل متان هستند و ترجیح آنها بر این است که از خوراکهای سنگینتر استفاده نکنند. این مساله تولید پروپیلن را بهطور نسبی پایین میآورد. به این معنی که حتی همان مقدار خوراکی که امکان تولید داریم را نیز تولید نمیکنیم.

مساله بعدی که باعث بروز این مشکل شده این است که برخلاف سایر نقاط دنیا که سیاستگذاری آنها در توسعه صنعتی براساس خوراکها و زیرساختهای موجود است، در کشور ما صرفا احداث کارخانه و تجهیزات جدید برایمان مهم است.

بررسی مدل تامین پروپیلن در اروپا نشان میدهد عمدتا این محصول در واحدهای پالایشی تولید میشود؛ درحالیکه در ایران بهرغم اینکه حجم زیادی محصولات سنگین درپالایشگاهها تولید میشود و سبکسازی این محصولات عمدتا از مسیر تولید الفینها میگذرد (که پروپیلن هم یکی از تولیدات اصلی این روشها است) به جای آنکه تولید اولفین را در پالایشگاهها دنبال کنیم، برای تامین کسری پروپیلن خود به سراغ پروژههای سنگین GTPPها (تبدیل گاز به پروپیلن و پلیپروپیلن) برویم که هر پروژه نیازمند بیش از ۵/ ۱ میلیارد دلار تامین مالی است. حالا در شرایطی که بهدلیل تحریمها تامین مالی و تامین تجهیزات با محدودیتهای بسیاری مواجه است، تعداد زیادی پروژه کاغذی در کشور داریم که قرار است پروپیلن را در آنها تولید کنیم. اما روند پیشرفت آنها حداقل اینگونه نشان میدهد که تا ۱۰ سال آینده هیچگونه تغییری در سبد تولید پروپیلن (از این مسیر) ایجاد نخواهد شد.

مساله سوم در تامین خوراک مجتمعهای پلیپروپیلنساز، مشکل بسیار بزرگ تفکیک بخش حاکمیتی صنعت پتروشیمی از پالایش در ایران است. ما تنها کشوری هستیم که این دو صنعتمان از هم مجزا است.

در کشور ما نه تنها مجتمعها از هم تفکیک شدهاند، بلکه نهاد حاکمیتی و برنامهریز و نهاد نظارتی این صنایع نیز جدا از هم هستند. این مساله سبب شده است که فرآیند توسعه صنعت پتروشیمی در ایران هیچ ارتباطی با صنعت پالایش نداشته باشد. از این رو صنایع پالایشی ما به محصولات پتروشیمیایی بهعنوان یک محصول فرعی ناخواسته مینگرند که لازم است حتیالامکان از تولید آن اجتناب کنند. بنابراین بهرغم آنکه حجم زیادی آروماتیک در واحدهای پالایشی تولید میشود، هیچگاه به این فکر نکردیم که با تفکیک این محصول میتوانیم حجم زیادی به سبد تولید آروماتیک اضافه کنیم. یا در واحدهای RFCC که قابلیت تولید مقدار زیادی پروپیلن و اتیلن را دارد، این محصولات به شکل ناخواسته و در درصدهای بسیار اندک تولید میشوند و برنامهای هم برای افزایش آنها وجود ندارد.

از این رو تولید پروپیلن حتیالمقدور در کمترین میزان خود کنترل میشود. این مساله ناشی از تفکیک این دو صنعت از یکدیگر است و بهعنوان معضل صنعت پتروشیمی میتوان از آن یاد کرد که در پروپیلن و پلیپروپیلن خود را نشان داده است؛ اما تنها منحصر به این دو محصول نیست. به مجتمعها اجازه داده نشده که بهصورت مشترک برای تولید محصولات پتروشیمی در واحدهای پالایشی برنامهریزی کنند و این موضوع، فرصت تولید بسیاری از محصولات با ارزش را از صنعت پالایش و پتروشیمی ما سلب کرده است.

این سه موضوع، اصلیترین عواملی هستند که سبب شده با کمبود خوراک پروپیلن در کشور مواجه شویم و تا زمانی که این موارد اصلاح نشوند، نباید انتظار تغییر چه در کوتاهمدت و چه در بلندمدت در سبد تولیدات پتروشیمی یا تولید پلیپروپیلن یا پروپیلن داشته باشیم و برای تامین کسری عرضه فقط میتوانیم روی واردات حساب باز کنیم.