کلید توافق نهایی در نیویورک؟

مذاکرات نیویورک که در حاشیه شصت و نهمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد از امروز (چهارشنبه) با ناهار کاری ظریف با کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار میشود، مذاکراتی مهم و سرنوشتسازپس از مذاکرات وین 6 به شمار میرود که طرفین به دلیل اختلافات بسیار جدی و اساسی نتوانستند به توافق جامع هستهای دست یابند و مذاکرات را به مدت 4 ماه تمدید کردند. «وندی شرمن» مذاکرهکننده هستهای آمریکا در گروه 1+5 در دیدار با سفرای خارجی حاضر در واشنگتن به آنان پیام داده است که تهران باید از آخرین فرصت برای توافق هستهای استفاده کند؛ این در حالی است که دیپلماتها و مقامات جمهوری اسلامی ایران میگویند این ایالات متحده آمریکاست که باید از فرصت باقیمانده تا 24 نوامبر (چهارم آذر ماه) به خوبی استفاده کند. مقامات جمهوری اسلامی ایران از جمله تیم مذاکرهکننده هستهای بارها اعلام کردهاند که در صورت حسن نیت و رویکرد سازنده 1+5 به ویژه آمریکا، دستیابی به توافق تا قبل از 24 نوامبر (چهارم آذرماه) امکان پذیر است.

اختلافات جدی؛ از تعداد سانتریفیوژها تا فردو و مدت زمان توافق

اختلافاتی که موجب شد مذاکرات 18 روزه وین 6 بدون حصول به توافق به اتمام برسد و تیم مذاکرهکننده هستهای کشورمان پس از 16 روز مذاکره درباره توافق نهایی، دو روز آخر مذاکرات را به نحوه تمدید مذاکرات، ساعتها پشت درهای بسته با مقامات آمریکایی بگذراند، چیست؟ میزان و ظرفیت غنیسازی اورانیوم ایران یکی از اختلافات اساسی با طرف مقابل است. اختلاف بر سر این موضوع و تعداد سانتریفیوژها در ششمین دور مذاکرات جامع هستهای به حدی بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی همزمان با این مذاکرات به صراحت از نیاز صنعتی کشور طی سالهای آینده به «190 هزار سوء غنیسازی اورانیوم» سخن گفتند. غربیها به ویژه آمریکا که در توافق اولیه ژنو پذیرفتهاند جمهوری اسلامی ایران به غنیسازی اورانیوم 5 درصد خود ادامه دهد اکنون در تلاشند تهران را برای تامین نیازهای آینده خود به داشتن تعداد کمی از سانتریفیوژها وادار کنند؛ خواستهای که تاکنون تیم مذاکرهکننده کشورمان بر اساس واقعیات و نیازهای آینده برای تامین سوخت نیروگاه اتمی بوشهر و اراک آن را نپذیرفته و زیر بار آن نرفتهاند.

آمریکاییها همچنین مدتهاست که بحث انحرافی و بیاساس Break Out یا همان نقطه گریز و خروج از ان. پی. تی را مطرح میکنند و بر اساس تحلیلهای مراکز تحقیقاتی خود، این زمان را تاکنون و طی سالهای اخیر از چند ماه و چند سال تخمین زده و حالا مدعیاند که بر این اساس، تعداد سانتریفیوژهای ایران باید کم و عدد دلخواه آنان باشد در حالی که این بحث از اساس «بی پایه» بوده و تهران با وجود همه فشارها و زورگوییهای غرب در سالهای اخیر، همچنان عضو متعهد و پایبند معاهده ان. پی. تی بوده و اکنون نیز بر اساس توافقات صورت گرفته در برخی موارد حتی فراتر از این معاهده و موافقتنامه پادمان (بازرسیها و نظارت ها) عمل کرده است.

کارشناسان بر این باورند که هدف آمریکا از مطرح کردن این بحث انحرافی در مذاکرات آن است که نه تنها نیاز واقعی تهران به غنیسازی اورانیوم را در آینده نادیده بگیرد و با این حربه روانی، از ضرورت تعداد کم سانتریفیوژها سخن براند بلکه حتی در صورت دستیابی به توافق نیز، در افکار عمومی جهان از طریق بوقهای رسانهای اش اعلام کند که با این توافق، جلوی دستیابی ایران به سلاح هستهای را گرفته است! تاسیسات غنیسازی فردو و غیرقابل نفوذ بودن آن، نحوه نظارتهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی، موضوع PMD (ابعاد احتمالی نظامی) از جمله موضوعات مطالعات ادعایی، نحوه لغو کامل تحریمها علیه ایران، موضوعات تحقیق و توسعه و دوره زمانی توافق نهایی نیز از دیگر موارد اختلافی با 1+5 است. البته راکتور آب سنگین اراک هم از موارد اختلافی بوده اما به گفته مسئولان و کارشناسان با تلاشهای متخصصان سازمان انرژی اتمی کشورمان، فرمولهایی برای رفع نگرانی غرب درباره این راکتور آب سنگین طراحی شده و میتوان گفت که در این زمینه پیشرفتهایی حاصل شده است.

گفتوگوهای دو جانبه ایران با اعضای گروه 1+5 پس از مذاکرات وین 6 و قبل از مذاکرات نیویورک، در بروکسل، ژنو، وین، پاریس، مسکو و دوشنبه گرچه به درک مواضع طرفین کمک کرده و مفید بوده اما اختلافات یاد شده همچنان پابرجاست. کاخ سفید که این روزها در موضوعات مختلف بینالمللی همچون ائتلاف علیه گروهک خودساخته تروریستی داعش گرفتار بوده و از طرق مختلف دست همکاری به سوی جمهوری اسلامی ایران دراز کرده و با پاسخ منفی تهران مواجه شده است، به خوبی میداند قبل از هر چیز، باید حسن نیت خود را در مذاکرات هستهای به اثبات برساند. ماحصل 6 دور مذاکرات جامع هستهای در وین، متن پیش نویس توافقی نهایی است که دارای «پرانتزها» و «نقطه چین هایی» بوده که پر شدن آنها بیش از هر چیز نیازمند توافق سیاسی است.

دیپلماتها میگویند تاکنون ایران و طرف غربی به ویژه آمریکا با فرمولها، ابتکارها و پیشنهادهای مختلفی برای حل مسائل با یکدیگر مذاکره کردهاند اما باید دید این ایدهها و ابتکارات میتواند به توافق نهایی ختم شود؟ باید دید آیا مذاکرات امسال در نیویورک میتواند همچون سال گذشته که توافق ژنو را کلید زد، توافق نهایی را رقم بزند؟ البته کارشناسان و تحلیلگران با توجه به رویکرد سازنده و انعطاف ایران در ماههای اخیر، معتقدند چنانچه غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا به زیادهخواهیهای خود همچنان ادامه دهند، نه تنها مذاکرات از «توقف کنونی» با وجود پیشرفتهای حاصل شده در برخی موضوعات، خارج نشده بلکه زمان باقی مانده تا 24 نوامبر به سرعت از دست خواهد رفت. حالا نوبت مقامات و مذاکرهکنندگان آمریکایی است که با واقع بینی، رویکرد سازنده و اثبات حسن نیت در مذاکرات نیویورک، شمارش معکوس برای رسیدن به توافقی نهایی و تاریخی را آغاز کنند یا با زیاده خواهی، مسیر پیچیده و دشوار مذاکرات را دشوارتر سازند.