ایران فرصتی به نام دومین بازار اقتصادی خاورمیانه

لغو تدریجی تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران می تواند دومین بازار بزرگ اقتصادی خاورمیانه را به روی شرکت های آمریکایی و غربی بگشاید. بسیاری از شرکت های اروپایی تا سال 2010 در ایران فعال بودند ، اما شرکت های آمریکایی به مدت چند دهه چه به سبب وجود تحریم ها و چه به انتخاب خود از انجام معاملات تجاری با جمهوری اسلامی ایران خودداری کردند.

از آنجایی که مذاکره کنندگان ایران و شش کشور جهان در تلاش برای نهایی کردن توافق نامه هسته ای تا روز 30 ژوئن هستند ، تجار نیز در حال انجام تحقیقاتی درباره چشم انداز وارد شدن به بازار ایران هستند. دست یابی به توافقی که حتی سبب برداشته شدن برخی از تحریم های اقتصادی شود ، به شرکت های آمریکایی اجازه دسترسی به بازار غنی ایران را خواهد داد.

ایران که جمعیت آن حدود 80 میلیون نفر است پس از ترکیه - با 81 میلیون نفر - و مصر - با 86 میلیون نفر - پرجمعیت ترین کشور در منطقه خاورمیانه محسوب می شود که مصرف کنندگان ایرانی نیز اکثرا جوان و تحصیل کرده هستند.

پیشینه تاریخی

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 - 1357 - ، آمریکا و ایران روابطی نزدیک بر اساس تجارت در بخش انرژی و اولویت های امنیتی مربوط به دوران جنگ سرد داشتند. حجم معاملات تجاری ایران و آمریکا در سال 1978 به اوج خود رسید، زمانی که آمریکا کالاهایی به ارزش سه میلیارد و 700 میلیون دلار به ایران صادر کرد. در این سال واردات آمریکا از ایران نیز معادل دو میلیارد و 900 میلیون دلار بود.

در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ؛ آمریکا و آلمان غربی بزرگترین شرکای تجاری ایران محسوب شدند. در آن زمان ؛حدود 50 هزار آمریکایی در ایران کار و زندگی می کردند. کالاهای آمریکایی نیز - به ویژه تسلیحات ، تجهیزات صنعتی، فن آوری و محصولات کشاورزی - حدود 16 درصد از حجم واردات ایران را تشکیل می دادند. در دهه 1970، ایران بین 50 تا 70 درصد از برنج، گندم و غلات وارداتی خود را از آمریکا خریداری می کرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روابط تجاری ایران و آمریکا با کاهش شدید همراه شد. در اواخر سال 1979 دولت جیمی کارتر واردات نفت از ایران را به حالت تعلیق در آورد و روابط دیپلمات واشنگتن با تهران در سال 1980 به وخامت گرایید. اما روابط تجاری ایران و آمریکا در سال 1981 پاز سر گرفته شد. در سال 1981 ، آمریکا کالاهایی به ارزش 300 میلیون دلار به ایران صادر کرد که بسیار کمتر ار رقم صادراتی این کشور به ایران در سال 1978 یعنی سه میلیارد و 700 میلیون دلار بود. صادرات ایران نیز به آمریکا در سال 1981، 64 میلیون دلار بود. این در حالی است که ایران در سال 1978 کالاهایی به ارزش دو میلیارد و 900 میلیون دلار به آمریکا صادر کرد.

شرکت های فعال در بخش انرژی آمریکا از طریق نمایندگان و شرکت های خود تا اواسط دهه 1990 - زمانی که تحریم های ظالمانه اقتصادی علیه ایران افزایش یافت - به خرید نفت ایران در بازار بین المللی روتردام ادامه دادند . تا آن زمان شرکت های آمریکایی سالانه معادل سه میلیارد و 500 میلیون دلار نفت از ایران می خریدند.

طی چند سال بعد، واشنگتن موجی از تحریم ها را به سه دلیل علیه ایران اعمال کرد اما شرکت های آمریکایی همچنان به صورت قانونی به صادرات طیف مختلفی از کالاها غیر از مواد غذایی، دارو و کالاهای بشردوستانه به ایران ادامه می دادند .

منافع آمریکا و تجارت غیر نفتی

با گذشت چند سال حجم روابط تجاری ایران و آمریکا کم و کمتر شد. پس از آنکه دولت کلینتون در سال 1995 تحریم های خصمانه جدیدی را علیه ایران اعمال کرد، روابط تجاری دو کشور بیش از پیش با کاهش مواجه شد. اما در سال 2000 زمانی که تحریم های اعمال شده بر صادرات فرش و خاویار ایران در دوره دولت هشتم برداشته شد؛ روابط تجاری تهران و واشنگتن کمی افزایش یافت.

در سال های اخیر گندم، برنج، دانه های روغنی ، ذرت، لبنیات، خمیر چوب، پلاستیک، تجهیزات پزشکی و داروسازی صادرات اصلی ایران را تشکیل داده اند. ایران پس از عربستان سعودی دومین وارد کننده بزرگ حبوبات در خاورمیانه محسوب می شود . صادرات آمریکا به ایران در سال 2014 شامل تجهیزات پزشکی تا شکلات می شد.

جدول ذیل مربوط به محصولات صادراتی آمریکا به ایران در سال 2014 می شود که ارزش آن در مجموع 182 میلیون و 100 هزار دلار بود.

در آمد ناشی از صادرات                             محصولات آمریکایی                                    

  35535282 دلار                                                     کره  

24863265  دلار                                                      تجهیزات پزشکی غیر الکترونیکی

19992618 دلار                                                      بذر و میوه ( برای کشت)

 8958871 دلار                                                        تجهیزات داروسازی

8036388 دلار                                                         اسپرم حیوانی

869000 دلار                                                           رایانه

827892 دلار                                                           کرم، عطر و محصولات آرایشی

253970 دلار                                                           شکلات و محصولات حاوی کاکائو

216000 دلار                                                           احشام زنده

141000 دلار                                                           برنج

52000 دلار                                                            سفره و دیگر محصولات خانگی

46197 دلار                                                            مرغ زنده

34673 دلار                                                            لامپ و محصولاتی از این دست

تجار آمریکایی و غربی به بازگشت دوباره به بازار ایران علاقمندند چرا که آنان بر این باور هستند ایران آخرین ، بزرگترین و دست نخورده ترین بازار در حال ظهور در جهان است. حدود 65 درصد از جمعیت ایران زیر 35 سال دارند و سطح سواد در میان افراد 15 تا 24 سال در ایران 98 درصد است. سطح سواد در میان کل جمعیت نیز 85 درصد است. حدود نیمی از خانوارها در ایران به اینترنت دسترسی دارند.

تا سال 2013، بانک جهانی ایران را در فهرست کشورهای دارای » درآمد بالای سطح متوسط » قرار داد. بانک جهانی تخمین زده است درآمد سرانه در ایران - بر اساس قدرت خرید - 15 هزار و 610 دلار بوده است. اقتصاد ایران حتی تحت شرایط تحریم ها بار دیگر پس از عربستان سعودی دومین اقتصاد بزرگ خاورمیانه است و تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2013 در رده سی و دوم جهان قرار داشته است

ایران همچنین یکی از بزرگترین بازار خودرو در خاورمیانه محسوب می شود. به طوریکه صنعت خودرو همواره بزرگترین صنعت غیر نفتی ایران بوده است. تولیدات داخلی خودرو در ایران در سال 2011 به اوج خود رسید . میزان تولید خودرو در ایران در سال 2011 قبل از تشدید تحریم ها - که سبب قطع واردات قطعات خودرو و نقل و انتقالات بانکی شد - سالانه یک میلیون و 600 هزار دستگاه بود. اما میزان فروش خودرو از سال 2013 تا 2014 با افزایش 32 درصدی همراه شد. خودروها و کامیون های آمریکایی تقریبا شروع به بازگشت به بازار ایران کردند.