خام‌فروشی مواد معدنی به شرطها و شروطها

البته در این میان نیز انتقاداتی به تعریف «ماده خام» در ماده اول قانون معادن بند «الف» وجود دارد که با اصلاح آن شاید نگاهها نسبت به خامفروشی کمی تغییر کند، این درحالی است که مسئولان دولتی معتقدند این ماده قانونی اشکالی ندارد. بر اساس بند الف ماده اول قانون معادن، ماده معدنی (کانی) عبارت است از هر ماده یا ترکیب طبیعی که به صورت جامد یا مایع یا محلول در آب در اثر تحولات زمین شناسی به وجود آمده است.

در صورت فرآوری، خامفروشی توجیه ندارد

عباسعلی ایروانی، مدیر کل نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره این موضوع که آیا خامفروشی با توجه به امکان تغییر کاربری ماده معدنی در آینده توجیه دارد یا خیر، اظهار کرد: در صورتی که ما بتوانیم ماده معدنی را فرآوری کنیم دیگر نیازی به خامفروشی وجود ندارد. البته باید این نکته را در نظر داشته باشیم که بحث خامفروشی مربوط به صادرات است. اگر ما بتوانیم ارزشافزوده ایجاد کنیم در کنار آن اشتغالزایی و سرمایهگذاری نیز شکل خواهد گرفت در نتیجه نیازی به صادرات ماده خام معدنی وجود ندارد.در صورتی که با پیشرفت بشر، برخی مواد جایگزین مواد معدنی شوند دیگر بازاری که امروز در اختیار فعالان بخش معدن است با چنین تقاضایی وجود نخواهد داشت به همین دلیل برخی از فعالان معدنی معتقدند بهتر است بخشی از مواد معدنی که ذخیره بسیاری از آنها در کشور وجود دارد به صورت خام صادر شود.

ایروانی درباره این موضوع بیان کرد: بحثی که امروز در حوزه سنگآهن وجود دارد این است که با توجه به اهداف در نظر گرفته شده ذخایر آنچنانی در اختیار نداریم اگر هم ذخایر زیاد باشد هنوز اکتشافی برای آنها انجام شده است. این درحالی است که ما برای سال ۱۴۰۴ تولید ۵۵ میلیون تن فولاد را پیشبینی کردهایم در نتیجه این میزان ذخایر سنگآهن نیز میتواند با کمبود مواجه شده و پس از مدت کوتاهی تمام شوند.وی ادامه داد: ما از ذخایر معدنی خود اطلاعات کافی در اختیار نداریم زیرا اکتشاف کاملی در کشور انجام نشده، از سویی دیگر ما برای مواد معدنی اکتشاف شده برنامه و اهدافی در نظر داریم. برای اجرای این برنامه نیازمند پشتوانه هستیم به همین دلیل چه نیازی است مواد معدنی خود ازجمله سنگآهن را به صورت خام صادر کنیم. مدیر کل نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به این سوال که آیا با خامفروشی برای ایجاد سرمایهگذاری و توسعه فرآوری موافق است یا خیر، افزود: این موضوع حرف درستی است. حتی ما با درخواست بهرهبردارانی برای افزایش تولید موافقت کردیم. البته افزایش تولید به شرط ایجاد واحد فرآوری و تامین نیاز داخل بود نه برای صادرات اما به برخی معادن اجازه افزایش تولید برای صادرات داده شد با این دیدگاه که ارز حاصل از صادرات به کشور بازگشته و با آن واحد فرآوری ایجاد شود. این موضوع در یکی، دو معدن انجام شده زیرا سرمایه کافی در اختیار نداشتند. به طور کلی با صادراتی که ارز آن صرف ایجاد واحدهای فرآوری شود برای یک مقطع زمانی موافق هستم.

تعریف صحیح از ماده معدنی خام

کوروش شعبانی، نایبرییس سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران درباره تغییر کاربری مواد معدنی در آینده به صمت گفت: با گذشت زمان و با پیشرفت دانش، تغییراتی در نوع کاربرد مواد معدنی ایجاد خواهد شد اما نمیتوان درباره این موضوع پیشبینی دقیقی کرد. به عنوان مثال در برخی زمینهها مواد جدید جایگزین برخی مواد معدنی میشوند این موضوع در جایگزینی فیبر نوری به جای فلز مس به خوبی قابل مشاهده است. امروز نیز ما شاهد استفاده از عناصر نادر خاکی در صنعت خودروسازی هستیم درحالی که پیش از این، این عناصر در صنعت خودروسازی کاربردی نداشتهاند.وی درباره ذخیرهسازی ماده معدنی برای نسلهای آینده، اظهار کرد: نگه داشتن ماده معدنی برای نسلهای آینده به معنی عام کار درستی نیست اما اگر همین موضوع را با دیدگاه علمی بررسی کنیم شاید نظری عکس حاصل شود. اما پیش از این باید به این نکته اشاره کرد که متاسفانه تعریف درستی از ماده معدنی خام وجود ندارد.شعبانی ادامه داد: این موضوع را میتوان با طرح چند سوال بررسی کرد. یکی از این سوالها این است که آیا ماده معدنی استخراج و دپو شده همچنان ماده معدنی خام تلقی میشود. آیا پس از خردایش، دانهبندی و تولید کنسانتره، پس از ذوب شمش و تولید ورق و مفتول همچنان ماده معدنی، خام است؟ پاسخ این سوالها مثبت است. زیرا هرکدام از این مواد برای مراحل بالادستی خود به عنوان ماده خام تلقی میشوند، به همین دلیل به شمش فولاد نیز فولاد خام گفته میشود.

به گفته نایب رییس کمیته سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، زمانی که موضوع خامفروشی در بخش معدن ممنوع میشود باید مشخص کنیم که این ممنوعیت مربوط به کدام مرحله از فعالیتهای معدنی است که این موضوع نیازمند تعریف درست از ماده خام معدنی است.وی در ادامه تصریح کرد: به اعتقاد من در برخی موارد بهتر است در کنار مراحل فرآوری، خامفروشی انجام شود تا با استفاده از درآمد ارزی حاصل شده، زیرساختهای لازم برای تکمیل زنجیره ارزش تامین شود. البته نباید فراموش کرد که زیرساختها تنها به آب، برق، سرمایهگذاری و... ختم نمیشود بلکه ممکن است زیرساختها بهوسیله قوانین شکل بگیرد.شعبانی تاکید کرد: صنایع معدنی درحالحاضر به آن میزان رشد دست پیدا نکرده که بتوانیم فروش و صادرات ماده معدنی با حداقل ارزش افزوده ایجاد شده و یا همان خام فروشی را بهطور کامل ممنوع کنیم. ما باید در بخش معدنی بخشی از ماده معدنی را در کنار فرآوری به صورت خام خارج کرده و وارد بازار کنیم زیرا ممکن است در آینده این میزان تقاضا و بازار برای ماده معدنی مورد نظر در اختیار نباشد.شاید با تغییر دیدگاه فعالان معدنی و همچنین ایجاد تعریفی درست و خالی از ابهام از ماده معدنی خام بتوان مشکل خامفروشی در بخش معدن را حل کرده و درکنار آن شاهد توسعه بخش معدن و تکمیل زنجیره ارزش با سرعت بیشتری بود.