فصل رقابت با چشم بادامی‌های قدرتمند

هفته گذشته اکثر خبرها حول توافق هستهای میان ایران و  6قدرت برتر شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. خبری که به نظر میرسد نشان از اقبال طالع بخت به سوی صنعت پتروشیمی ایران باشد. صنعت پتروشیمی که برای اوج گرفتن نیاز به برداشته شدن موانع ناشی از تحریم داشت و حال با امضای این قرارداد و اجرایی شدن آن در چندماه آینده، خود را آماده رقابت با رقبایی میکند که در این چند سال در غیبت ایران در بازار پتروشیمی بسیار قدر شدهاند. هرچند لغو تحریمهای بینالمللی شرایط آنها را بسیار بهتر از گذشته میکند اما کماکان مصاف سختی بین آنها با رقبای خود به ویژه رقبای آسیایی و منطقهیی پیشبینی میشود. مسوولان پتروشیمی ایران، مزیت نسبی تامین خوراک ناشی از وفور گاز را برگ برنده پتروشیمی ایران در این رقابت میدانند. اما خود این مزیت نسبی اکنون با چالشهایی مواجه است. نخست اینکه نرخ خوراک گازی هنوز در هالهای از ابهام قرار دارد و با وجود وعده 3وزارتخانه نفت، اقتصاد و صنعت ومعدن مبنی بر اعلام این نرخ تا پایان خردادماه، هنوز هیچ کس از سرنوشت نرخ خوراک مجتمعهای پتروشیمی خبر ندارد. البته گمانهزنیها حاکی از اصرار دولتیها بر باقی ماندن نرخ 13سنت به علت اعطای معافیتها و تسهیلات به پتروشیمیهای فعال در داخل است. 13 سنت نرخی است که داد مجتمعهای پتروشیمی را در خواهد آورد و به گفته آنها با این نرخ خوراک، ایران دیگر مزیت نسبیای در این زمینه نخواهد داشت. اما از سوی دیگر اتفاق مهمی دیگری که این مزیت نسبی را به خطر میاندازد کاهش قیمتهای جهانی نفت در سال گذشته است که استفاده از خوراکهای مایع برای پتروشیمیها، خصوصا آسیای شرقیها که در تامین خوراک گازی با مشکل مواجه هستند را مقرون بهصرفه کرده است.

بررسی بازارهای پتروشیمی آسیا در سال جاری نشان میدهد که تولیدکنندگان آسیایی پلیمر در حال دست یافتن به رکوردهای تازه در اختلاف بین هزینه تبدیل نفتا به اتیلن و قیمت فروش آن هستند. همانطور که اشاره شد علت این مساله قیمت پایین نفت خام است که هزینه تامین خوراک مجتمعها را کاهش میدهد. مجتمعهای آسیایی استحصال نفتا که روزگاری خود را غیرقابل رقابت با رقبای امریکایی و خاورمیانهیی خود که از نعمت گاز طبیعی برخوردار بودند میدیدند، به لطف نفت ارزان به سودآوری دست یافتند و بسیاری از آنها با ظرفیت کامل خود در حال تولید اتیلن هستند. البته این تولید آسیاییها سبب ایجاد اضافه عرضه در بازار نشده است. علت این امر این است که در سالهای گذشته بسیاری از مجتمعهای پتروشیمی به سبب نگرانی از افزایش تولید امریکا و خاورمیانه، استفاده از نفتا به صورت گسترده را کنار گذاشتهاند.

کاهش قیمت نفت خام به نصف، در سال گذشته جذابیت استفاده از گاز شیل به عنوان خوراک را برای پتروشیمیهای امریکایی کاهش داده است. همین مساله منجر به این شده است که بعضی از پروژههای اتیلن امریکا کنسل شده یا با تاخیر مواجه شدهاند. به گفته تحلیلگران این تاخیر سبب بیشتر شدن تقاضا از عرضه اتیلن و بیشتر شدن حاشیهسود پتروشیمیهای آسیایی برای چند سال آینده میشود.

به عنوان مثال، «سون جون ایل» سخنگوی LG Chem، یکی از 5 مجتمع بزرگ استحصال نفتای آسیا درباره ظرفیت تولید خود میگوید: «ما از هر دو واحد استحصال خود با ظرفیت کامل در حال استفاده هستیم و دلیلی برای کاهش سطح عملیاتی خود نداریم». اشاره او به2 واحد این شرکت است که در مجموع 2.2میلیون تن در سال ظرفیت دارند.

تولیدکنندگان چینی و خاورمیانهای با اتخاذ تصمیم مشابهی، در واحدهای تبدیل زغالسنگ به الفین و واحدهای استحصال گاز طبیعی خود تاخیر ایجاد کردهاند. این امر کاهش بیشتری در عرضه اتیلن در چشمانداز میان مدت به بلندمدت را نشان میدهد. با کاهش واحدهای عملیاتی استحصال پتروشیمی، گپ قیمتی نفتا-اتیلن در دهم جولای امسال به 676 دلار در هر تن رسید که کماکان بیشتر از 556دلار در هرتن به عنوان میانگین پارسال است. ضمن اینکه قیمت نفتا نیز نسبت به سال گذشته به نصف رسید و در 13 جولای به 496 دلار در هر تن رسید.

اختلاف قیمت خریدوفروش نفتا-اتیلن در ماه جولای نیز کاهش یافته است. در حالی که این عدد در ماه آوریل 859 دلار در هر تن بود و در ماه می به 827 دلار در هر تن رسید و در ماه ژوئن به 855 دلار در هر تن رسید. این کاهش قیمت به علت این است که واحدهایی که فعالیت خود را تعطیل کرده بودند مجددا عملیات خود را از سر گرفتهاند. «جیی هو چوی» تحلیلگر Samsung Security میگوید: «واحدهای استحصال نفتا از این افزایش قیمت تا پایان سال 2017 متمتع خواهند شد». به گفته وی تولیدکنندگان محصولات شیمیایی در کرهجنوبی انتظار دارند که این روند را تا سال 2018 وتا زمانی که واحدهای استحصال اتان در امریکای شمالی مجددا در مقیاس کامل خود شروع به فعالیت کنند، ادامه دهند.

از استحصال نفتا برای تولید اتیلن و سایر مواد اساسی پتروشیمی و سوخت که خود مجددا برای تولید پلاستیک، ظروف نگهداری غذا، انواع پوشک بچه و بزرگسال، محصولات الکترونیکی، پلاستیکهای بستهبندی و غیره استفاده میشود.همانطور که پیش از این در گزارشهای «تعادل» به آن اشاره شده بود، در نیمه اول امسال مجتمعهای پتروشیمی آسیا برنامه سنگینی برای تعمیر و نگهداری داشتند که این مساله سبب ثبات گپ قیمتی شد. کرهجنوبی به عنوان بزرگترین صادرکننده اتیلین به چین، 4واحد استحصال خود با ظریت قریب به 3.8میلیون تن اتیلن در سال را برای تعمیر و نگهداری تعطیل خواهد کرد. این بازه بیشتر از 2برابر زمانی است که سال گذشته صرف این کار شد.

مجتمع پتروشیمی تایوانی Formosa نیز واحد «مایلیائو» که ظرفیتی معادل 700هزار تن در سال دارد را در ماه ژوئن برای تعمیر و نگهداری تعطیل کرد. در ژاپن، شرکتهای شیمیایی Sumitomo و Mitsubishi در سال گذشته، هریک یکی از واحدهای استحصال خود را با همین هدف تعطیل کردند. همچنین کمپانی Asahi Kasei در فوریه آینده، واحد استحصال خود را از رده خارج میکند. با وجود افزایش اخیر قیمت فروش و هزینه استحصال نفتا، باز هم بسیاری از واحدهای پتروشیمی در نظر دارند که در آینده خوراک مجتمع خود را به گاز طبیعی تغییر دهند. علت این امر فراوانی گاز و ارزان بودن آن است که آن را در چشمانداز آینده مجتمعهای پتروشیمی به عنوان خوراک اصلی معرفی میکند. همچنین گفته میشود که کمپانی LG Chem در نظر دارد که سرمایهگذاری مشترک خود با قزاقستان را برای تولید 840هزار تن اتیلن در سال را تا 2019 در این کشور آسیای میانه به اتمام برساند.

همچنین واحد مستقر در ایالات متحده شرکت کرهیی Lotte Chemical، دیگر تولیدکننده بزرگ محصولات پتروشیمی در آسیا در نظر دارد که سرمایهگذاری مشترکی برای استحصال اتان با غول امریکایی پتروشیمی Axiall تا سال 2019 در لوییزانای امریکا احداث کند که ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن اتیلن را در سال دارد. یکی از اعضای این کمپانی کرهای در این باره میگوید: «این قرارداد به ما کمک میکند تا وابستگی خود را به نفتا که خوراک سنتی پتروشیمی است کاهش داده و میزان استفاده از گاز به عنوان یک خوراک ارزان را افزایش دهیم.»