تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی غیرقابل پیش‌بینی شده‌اند

لیست جدید قیمت پایه محصولات پتروشیمی روز دوشنبه 5مرداد توسط دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی اعلام شد. در لیست منتشرشده از سوی این دفتر، باز هم شاهد سیر نزولی قیمتها بودیم بهطوریکه تمام گریدها از یکونیم تا حدود 9درصد کاهش داشتند.

این کاهش قیمتها که در 2ماهه اخیر به یک روند ثابت تبدیل شده است در دور جدید نیز پیشبینی میشد اما کمتر کسی تصور میکرد سیر نزولی قیمتها تا این حد باشد. در واقع با در نظر گرفتن میزان کاهش قیمت پلیمرها در بازارهای جهانی، کاهش 03/1درصدی نرخ مبنای دلار برای محاسبه قیمتهای جدید و کاهش سطح معاملات پلیمری در بورس کالا، میانگین ریزش قیمت مواد اولیه برای نیمه اول مردادماه 94 در سطح پایینتری تخمین زده میشد. حال به دنبال این رویداد، 2سوال اساسی فرا روی کارشناسان و فعالان صنایع تکمیلی پتروشیمی قرار دارد؛ اول اینکه چه عواملی موجب شده تا پتروشیمیها به این میزان کاهش قیمت پایه محصولاتشان تن دهند؟ و اینکه آیا کاهش مجدد قیمت پایه مواد اولیه، منشا تحرکی مثبت در بازار خواهد شد و پرگار رونق را برای گسترش دایره معاملات بازتر خواهد کرد یا خیر؟

بدیهی است که منشا این کاهش قیمتها در وضعیت معاملات محصولات پتروشیمی قرار دارد. زمانیکه از وضعیت معاملات سخن میگوییم در واقع هم معاملات داخلی و هم صادرات محصولات پتروشیمی، مدنظر ماست. در هفتههای اخیر علاوه بر کاهش بغرنج معاملات داخلی و عدم استقبال تولیدکنندگان صنایع پاییندستی از عرضههای پتروشیمیها، در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی نیز شاهد افت معناداری بودهایم که علت اصلی آن را میتوان در کاهش ادامهدار قیمتهای جهانی و همچنین عرضههای فراوان و ارزان چین دانست. البته مدیران پتروشیمی این روزها مکررا در رسانهها ظاهر شده و از افزایش حجم تولید و توسعه صادرات سخن میرانند. برای مثال، علیمحمد بساقزاده مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی در آخرین گفتوگوی خود از رشد 4درصدی حجم تولید پتروشیمیها در 4ماهه اول سال 94 نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر داد. با این حال حجم تولید صنایع پاییندستی پتروشیمی در 4ماهه اول سال 94 نسبت به مدت مشابه سال قبل افت شدیدی داشته است. در واقع آنطور که از آمارها برمیآید، حرکت صنایع بالادستی و پاییندستی پتروشیمی روندی معکوس یافته، بهطوریکه هرقدر بالادستیهای پتروشیمی رشد میکنند پاییندستیهای این صنعت در رکود عمیقتری غوطهور میشوند. (این یک «تناقض بزرگ» در صنعت پتروشیمی است که باید علل آن در بحثی جداگانه واکاوی شود).

برای کاهش مستمر حجم معاملات محصولات پتروشیمی در هفتههای اخیر دلایل گوناگونی را میتوان برشمرد که منجر به رکودی کمسابقه در صنایع پاییندستی پتروشیمی شده و گویا مدیران NPC گمان نمیکردند عدم حمایت ایشان از صنایع پاییندست داخلی روزی منجر به رکودی شود که گریبان خودشان را نیز بگیرد. همانطور که میدانید در 2ماهه ابتدای سال 94 قیمت پایه محصولات پتروشیمی طی چند مرحله با افزایش قابلتوجهی همراه بود و در توجیه این افزایش قیمتها، دوستان بالادستی بهجای ارائه دلایل منطقی، از فلسفه سفسطه استفاده کردند. اکنون میتوان یکی از سرچشمههای رکود موجود در معاملات پتروشیمی را در همان 2ماه جستوجو کرد. در واقع افزایش قیمت چند باره مواد اولیه در زمان نادرست –یعنی ابتدای سال- یک «اشتباه استراتژیک» از سوی پتروشیمیها بود که چوب آن را ابتدا صنایع تکیده پاییندستی خوردند و حالا ترکههای آن به سمت صنایع بالادستی کمانه کرده است. اشتباه پتروشیمیها این بود که بدون توجه به شرایط تولید و بازار، در بازه زمانی آغاز سال شمسی، قیمتهای پایه را به شکلی ناشیانه افزایش دادند درحالی که با یک کارشناسی کوچک میشد از این اقدام ممانعت کرد چرا که صنعت کشور ما و بازار وابسته به آن، همهساله پس از تعطیلات نوروز، حدودا تا اواسط اردیبهشتماه در یک خلأ خاکستری فرو میرود و اغلب تولیدکنندگانی که وابسته به صنایع بالادستی هستند این بازه زمانی را به مثابه یک جنگل ناشناخته میبینند که ورود به آن، از ریسک بسیار بالایی برخوردار است. در این شرایط که وضعیت بسیاری از قراردادها مشخص نیست و حجم تولیدات پاییندستیها محدود شده و بهتبع آن، فروش شرکتهای این حوزه کاهش یافته است، NPC در 3مرحله 2هفتهیی قیمت پایه محصولات را افزایش میدهند؛ بدیهی است این اقدام منجر به ادامه دوران خاکستری بازار میشود.

با این تفاسیر میتوان مدعی شد که صنایع پاییندستی به سبب اشتباهات NPC نه تنها از خلأ ابتدای سال خارج نشدهاند بلکه مقدار فراوانی نیز اکسیژن از دست داده است.  

حال سوال اینجاست: چرا NPC چنین اشتباهی را مرتکب شد؟ مدیران پتروشیمی بر اساس چه تضمینی و با چه چشماندازی تصمیم به افزایش قیمتها گرفتند؟ آن هم در دورانی که میشد کاهش حجم معاملات را در پیامد افزایش قیمتها حدس زد. از بیتوجهی دیرینه پتروشیمیها به صنایع پاییندستی داخلی که بگذریم به یک عامل اساسی دیگر میرسیم که همچون چشمهیی درخشان در برابر چشمان NPC جوشید اما این چشمه فریبا که همانا «تفاهم لوزان» بود چند هفته بعد نشان داد که فقط یک «سراب» بوده است. مدیران پتروشیمی پس از تفاهم لوزان بلافاصله خود را در بازارهای بزرگ جهانی تصور کردند و منابع درآمد خود را چنان بینیاز از معاملات داخلی میدیدند که به احتمال کاهش حجم معاملات داخلی به سبب افزایش قیمت مواد اولیه وقعی نشان ندادند. اما گذشت زمان خیلی زود ثابت کرد که تفاهم لوزان تضمینی برای افزایش صادرات نبود. تفاهم لوزان نباید تبدیل به اساس و مبنای برخی تصمیمات کلان و استراتژیک NPC در سال 94 میشد چراکه اساسا نمیتوان بر مبنای یک بیانیه چندتفسیری و تایید نشده، نقشهراه بلندمدت تعیین کرد. در ادامه این درام غمانگیز که رفتهرفته میرفت تا به یک تراژدی تلخ بدل شود، یک اتفاق پیشبینی نشده دیگر در بازارهای داخلی رخ داد؛ عقبنشینی مشتریانی که در سالهای اخیر ثابت کرده بودند هرقدر قیمت مواد اولیه توسط NPC افزایش یابد باز هم خرید خود را انجام خواهند داد. همین امر موجب شده بود تا مدیران پتروشیمی با تصور ادامه این عادت ناخوشایند از سوی فعالان صنایع پاییندستی، بر سیاستهای انحصارگرایانه خود پافشاری کرده و با این تصور مرتکب اشتباه شدند اما در همان ابتدای کار، بسیاری از فعالان صنایع پاییندستی بهطور خودجوش و هماهنگ از ورود به بازارها اجتناب ورزیده، یا میزان خرید خود را به شکل بیسابقهیی کاهش دادند. کما اینکه این عقبنشینی با کاهش چند باره قیمتهای پایه نیز پایان نیافت چراکه در این میان 2عامل بازدارنده وجود دارد: اول اینکه در رکود چندماهه صنایع پاییندستی، میزان درآمدها و بازگشت نقدینگی شرکتها آنقدر کاهش یافته است که واحدهای پاییندستی دیگر به این راحتیها حاضر به خریدهای کلان نخواهند شد، حتی اگر قیمت محصولات از این نیز بیشتر ریزش کند. دوم آنکه هنوز هم بسیاری از تولیدکنندگان صنایع پاییندستی معتقدند قیمت مواد اولیه به رقم واقعی خود نرسیده است و اینجاست که پاسخی احتمالی برای سوال دوم ما یافت میشود یعنی این سوال: آیا کاهش مجدد قیمت پایه محصولات پتروشیمی تحرکی در بازار مواد اولیه پاییندست ایجاد خواهد کرد؟

نزدیک به یک هفته از اعلام قیمتهای جدید میگذرد و بر اساس آمار، حجم معاملات محصولات پتروشیمی نسبت به هفته قبل حدود دو و نیم برابر افزایش داشته که این موضوع نوید پویایی و تسریع شتاب مبادلات در بازار را میدهد. اگرچه افزایش حجم معاملات میتواند دلایلی عمدهتر از کاهش قیمت مواد اولیه داشته باشد که احتمال ناپایداری در بازار پلیمرها و کوتاهمدت بودن تحرکات مثبت بازار را افزایش میدهد. دلایلی از جمله: پایان ماه رمضان و افزایش تقاضای بازار کالاهای نهایی، کاهش موجودی انبارهای پاییندستی و نیاز اضطراری به مقدار مواد اولیه، افزایش نسبی نرخ دلار، نزدیک شدن صنایع پلاستیک و پلیمر به دو رویداد مهم نمایشگاهی در شهریور و مهر.

با در نظر گرفتن این احتمالات و با نگاهی واقعبینانه (ناخوشبینانه) باید متصور شد که حتی اگر تحرکی ایجاد شود شاید آنقدر دنبالهدار نباشد که قدرت شکست ارتش عظیم رکود را داشته باشد مگر آنکه در دور بعدی اعلام قیمتها، واقعیشدن قیمتهای پایه به نسبت شرایط بازارهای داخلی و خارجی روی دهد. واقعی نبودن قیمتها، کاهش نقدینگی و درآمد واحدهای پاییندستی، ابهام بزرگ بازار ناشی از نامشخص بودن فرجام برجام، انتظار تولیدکنندگان برای کاهش بیشتر قیمتها، انتظار تولیدکنندگان برای پایان انحصار NPC و ورود فراوان مواد اولیه شرکتهای خارجی و چند عامل بانکی، بیمهیی و بازاری دیگر موجب شده تا کماکان سایه سنگین سکون و رکود بر بازار مواد اولیه صنایع پاییندستی پتروشیمی حکومت کند و علاوه بر تخریب بیش از پیش این صنایع، منافع صنایع بالادستی را نیز تحت شعاع قرار داده و اتفاقاتی بیفتد که برای هیچکس خوشایند نیست. اتفاقاتی که بخش اعظمی از آن، ناشی از برخی سیاستهای عجولانه NPC است و باید امیدوار بود که پیشبینی نگارنده نادرست بوده، توافق هستهیی ژنو به فرجام خوشایندی برسد و ضمن افزایش صادرات پتروشیمیها، واردات مواد اولیه از شرکتهای متعدد به کشور احیا شود تا صنایع پاییندستی، قدرت لازم برای شکستن حلقه محاصره ارتش رکود را به دست آورند.